Latxortena
Fruitua landarearen gailurra da. Sustraia, zuztarra eta hostoa bizitzeko nahitaez behar dituenak. Behar baino gehiago elikagai sortzen duenean erreserbak gizentzen ditu. Eta behin heldutasunera iritsita eskuera nahikoa elikagai badu ugaltzera joko du. Ugaltzeko landare gehienek lorea eman, hura ernaldu eta haziak helduko dituen fruitua onduko dute. Landare bati kendu nahi diogun mozkina lorea, fruitua edo hazia bada baldintza horiek bete beste aukerarik ez da: heldutasuna –inausketa askok galarazten duena– eta elikagaiak. Baldintza derrigorrezkoak, beti ez nahiko, ordea.
Lorea nahi izatera bai, baina fruituak edo haziak behar izanez gero jai. Horiek sortzeko lorea ernaldu egin behar, bi sexuak nahasi behar. Horretarako lankide beharrean dira landare gehienak: haizea, intsektuak... Azken horietan garrantzitsuenak erleak dira. Badu, bai, fruituzaleak haien premiaren berri.
Erleak erakartzeko trikimailuak dira loreak, batez ere. Kolorea, forma, egitura, jarrera, itxura, usaina, lurrina, nektarra, zukua, mugimendua, edozein joko on da lorearen helburua burutzeko. Bere burutu behar horretan landare askori burua joan egin zaie, zoratu eta zorabiatu, eta intsektu bakar baten gogara makurtu eta preso dira. Hark nahi duen itxura, usaina eta abar sortzeraino joan eta gero ezin buelta, hura behar sexurako, fruiturako, hazitarako. Intsektu horrena baino ez den edertasuna sortu du landareak, niretzat nahiko nukeen edertasun esklusiboa eraikitzeko gaitasuna... Intsektuei inbidia hartua naiz, bekaiztua.
Erleak bezala erlastarrak, kotxorroak... bakoitzak bere loreak ditu, zain ditu. Guk mozkin nahi ditugun horiek sortuko dituzten loreek zein hegalari behar duten jakitea komeni. Eta lagundu. Eta lagun egin.
Mozkin fruituez ari garela baratzera goazen. Oraintxe antolatzen ari da uda aldeko baratzeko lanen muina. Pentsa dezagun zein fruitu bildu nahiko ditugun: artoa, babarruna, leka, piperra, tomatea, alberjinia, marrubia, kuia, luzokerra, kornixona... Haien loreetara zenbat eta intsektu polinizatzaile gehiago erakarri, orduan eta fruitua oparoago.
Tomatea, adibidez, burupolinizatzailea da, berez ez du inoren beharrik. Eguraldia hala-moduzkoa bada, ezin burulan hori burutu. Erlastarra lagun ona du horretan. Horiek loreetara inguratzeko tomatepeetan latxortena, Lobularia maritima, jartzen da. Alyssum ere deitzen zaio. Usain gozo bete baratze eta saski bete tomate.
Lagunarteko hizketaldi batean dauka jatorria Euskal Lupuloa proiektuak: duela zazpi bat urte garagardoa egiten zuen lagun batek bertako garagardoa benetan bertakoa izatea ezinezko zela esan zion, Euskal Herrian lupulurik ekoizten ez zelako. “Ni baserritarra naiz eta... [+]
Bart ilunabarrean bare eta barraskilo ehizera atera nintzen, aspaldiko partez. Egun argi ederraren ondoren zerua oskarbi zen, eta itxura guztien arabera ihintza polita zetorren. Hezetasun horren itxaropenarekin, gure parea, barraskiloa eta barea, paseatzera aterako zelako susmoa... [+]
Nekazaritza ekologikotik harago doazen beste bide batzuk ere badira. Ekologikoak, gure gaurko egun hauetan, araudi jakin bat betetzen dutela besterik ez du esan nahi. Ohiko nekazaritza industriala edo kapitalistarekin alderatuta ikaragarrizko aurrerapausoa da, ez ordea helmuga,... [+]
Garagardoa egiteko erabiltzen den lupulua eta sagardoa nahastean ateratzen den edaria berezia da. Zaporea, freskotasuna eta nortasuna; hiruak omen ditu. Ameriketako Estatu Batuetan eta Kanadan arrakasta handia du, eta Galizian ere atera dute halakorik, bertako sagarra eta... [+]
Lupulua ez da edozein landare. Lupulua landare berezia da eta baditu ondo gorderiko sekretu txikiak. Izan ere, lupuluaren lore emean, barnean, ezkutatuta dago garagardo onena egiteko sekretua: lupulina. II. Mundu Gerraren ostean, Euskal Herriko baratzeetan lupuluak inguratutako... [+]
Gero eta material modernoagoak ikusten dira baratzeetan. Udaberrian azak jateko asmoz, neguan aldatu ditu baratzezain honek. Landaretxo guri-guriak pagotxa dira barraskilo eta bareentzat, jaki samurra. Baina plastikozko tutu izurtuak, bost litroko ur-botilak... Dena egokia da... [+]
Zenbat ordu eman ote dute gure nekazariek zerutik datorrenaren peskizan? Eta igaro beharko dituztenak. Sekula santan ez da eguraldiarekin letorkeenaren beldur hori galduko; ezkutatu, aldendu, haizatu bai, baina betirako uxatzea ezinezkoa.
Baratzeetako musika eta doinuak... [+]
Jon Sarasua
Jakobaren baratzearen baztertxo batean jarri dut begia. Joxean Artzek egiten digu kuku kontrazaletik, eta Nemesio Etxanizek haren tolesduratik. Koldo Izagirre, Lauaxeta, Montoia, Juan Kruz Beloki, Borges edo Xabier Leteren aleak ere hortxe daude, ortuaren ertzeko... [+]
Landaguneratu garen kaletarrok, mundu berri baten atarian, hainbat zailtasun laketgarriri aurre egin behar izan diegu. Landareei hitz egiten dien amona baten faltan, aro egokia denean zopizartzen ari den aitonaren irudiaren faltan… Idatzizko erreferentzia garbi baten... [+]
Baratzean lagun kuadrilla ikaragarria dugu. Zorri eta kotxinila janez egiten duen garbiketa asarrea dela eta, amona mantangorria hizpide izan dugu azkenaldi honetan. Ez da bakarra, ordea, ezta bakana ere. Antzeko lana egiten duen lagun mordoa dugu.
Ipurtargiaren kumearen... [+]
Baratzea eskola paregabea da. Bertan gauza mordoa ikas daiteke. Baratzerik gabeko eskolarik ez litzateke ametitu behar. Ariketa, elikadura, biodibertsitatea, paisaia kulturala, genetika, garaian garaikoa, belaunaldien arteko trukea, lurraren eta gure osasunaren arteko loturak,... [+]
Udazkeneroko dolarez dolareko ibileran, aurten geldialdi berri bat egitea egokitu zait. Ustekabean topatu dut dolarea. Txakolin dolarea. Lekeitiora gonbidatu naute, baratze batera. Gezurra badirudi ere, lurrekotik lotu naute Lekeitiora, ez itsasokotik.
Garai batean txakolina... [+]
Lekak eta babarrunak aihena eskubiz aurrera luzatu eta haz daitezen, parda jartzen zaie geurean, Beterri alde honetan. Makila, haga, zurkaitza, arba... Izen asko du. “Parda” hitza inongo hiztegitan topatu ezinik nabilela “pordoi” aurkitu dut. Bai,... [+]
Lagun premian izaten da baratzezaina. Agronomo jarrera hagintaria maiz ikusten da: ni ingeniaria naiz, eta lurrak nik nahi dudana, nahi dudanean eta nahi dudan bezala emango du. Lagunak behar ditugula onartzea baino errazagoa da. Agronomiaren harrotasunetik, zaputza zaputzaren... [+]
Baratzezaintza puri-purian da. Baten batek esana du: zoriontsu bizi nahi baduzu, baratze bati ekin eta heldu. Zoriontsuago bai, baina nekatuago ere badabiltza nire inguruko baratzezain berriak. Ni, jakina, gustura nabil, bizigarri ederra da noranahi zabaltzen ari den giro hau... [+]