Odolkia eta sugea
Euskaldunok gurgai genituzkeen hamahiru landareen zerrendari hurritza, maspila edo basagurbea, hagina, lizarra, mihura, sagarrondoa eta haritza aipatuz ekin genion. Aldarearen osaerari segida emanez...
Hurrengoa zumea, Salix sp. Ongi esanda zumeak. Zume asko baitugu. Eta denak gure bizimoduan behar larri bat bete dute, lokarri izatearena. Lihoa eta kalamua garestiak zirenean eta nylona eta plastikoak utopiatik harantzagokoak, zumeak lotu zituen gure zaku, fardel, pakete, bilgu eta sortak. Inoiz ez dut ahaztuko amona Joxepa zenaren sukaldean, txerri hiltze egunean ekonomikaren gainean pertza izugarri handi batean zume adarrez lotutako odolki sortak ur irakinetan nola sartzen zituzten, egin berritan egosteko. Adarraren lodiena uretatik kanpora, sartu eta atera sorta nahi eran ibiltzeko. Errioz beste aldeko Zaldierreka aldameneko Olanoenea baserrian ere sekula ahaztuko ez dudan imajina grabatu nuen garunean: dolarerako bidean matxakan jotzeko zain, sagastitik ekarritako sagarra zakuetan, etxeko atarian; zakuak zumez lotuak! Ohorezko txokoa izan du, baita, saskigintzan. Garai batean ia etxeero urrutira gabe ikusten zen zume landarea, neguan nabarmenago, adar gazteen azal koloretsu distiratsua agerian. Beste mende bateko kontuak, seko adierazgarriak, ordea. Landare genero berekoak izanagatik, Salix generokoak, euskarak ederki bereizten ditu sahatsak eta zumeak, hegoalderagoko hizkuntzek ez bezala.
Intsusa ere, Sambucus nigra, zumea bezain senide izan dugu. Bata eta bestea katuaren mugarrien barrukoak ditugu. Oilategiko intsusa arbolaren irudia, txerri hiltzeko odolki sortaren argazkia jasota dagoen karpeta berean daukat. Intsusak etxea babestu izan du. Apo, suge eta tankerakoak uxatuz, gure imaginarioa eta alegiazko mundua elikatu du. Sugea behiaren errapera ez hurbiltzeko ukuiluko azpien azpian intsusa adarrak jartzen ziren. Bizitza alegiazkoa soilik ez denez, bi intsusa ditut nik etxe ondoan. Sugeen beldur lehena, aspaldi ezagutu nuen egunerokorako garagardoa intsusaz egiten zuen moja komentuaren gurtzan eta inbidiazko laudorioan, bigarrena.
"Baserriberri" du izena programak eta langabezian diren Euskal Herri osoko 12 ikasleri zurgintza formazioa emango die, erortzear diren baserriak berritzen ikas dezaten.
Joan zen otsaila. Agur neguari eta ongi etorri udalehenari, bedatseari edo belartzeari. Polita belartzea, baina hurrengo baterako utziko diot bide horri. Egurretik tira nahi dut oraindik...
Lehengo batean Arantzazuko fatxada tzarraren istorioa zekarren Berria-k eta aspaldi... [+]
Zuretik ezpala baino gehiago sortzen da; besteak beste, esaerak... Baina esaerak hala dio: zuretik ezpala. Errotarriaren bira: hazitik landarea, landaretik hazia. Era askotara jaso dute atsotitz horren esanahia; horietako asko Gotzon Garatek. Prest gozamenerako?
Nolako zura,... [+]
Zura gogorrak, iraunkorrak, tentsio eta indar handiak jasan behar izango dituztenak, ilbehera hauetan botako dira, nioen lehengoan. Deskuiduan horrelako zuren bat eskuratzeko zuhaitzen bat moztekotan bazara, otsaileko ilbehera hilabetearekin amaituko da, eta egun horiexek dituzu... [+]
Zuraren eta egurraren garaia izan ohi da negua. Gure kulturan erabiltzen diren gehienak neguan mozten dira. Zura gogorrak, iraunkorrak, tentsio eta indar handiak jasan behar izango dituztenak, ilbehera hauetan botako dira. Ilgoretakoak eta beste urte sasoi batzuetakoak izango... [+]
Eguraldiaren kontuak amaitu dira; ura, ura eta ura. Zertaz hitz egin igogailuan edo autobusaren geltokian? Ez dago nobedaderik eta beste zerbaiti tiraka hasi behar kontu kontari. Eguraldi txarra omen den honen abantaila, pentsatu egin behar... Lokatza bueltatu da lurraren... [+]
Suaren aldeko sukaldean, otorduak prestatzeko garrari eta otordua egiteko berotasunari duten balioa emateko sasoia da. Sua. Su egurrak sekula galdu behar ez zuen sona berreskuratzen ari da eta etorkizun oparoa du. Otordua prantatzeko ez, baina eraikinen berokuntzan gero eta... [+]
Karrazkilloa edo karraskila (Rhamnus alaternus) ez da ugaria gurean. Berozalea da, eta gozo bizi ohi da zaletasun hori bera duten beste zuhaitz eta zuhaixken artean, hala nola gurbitza (Arbutus unedo), artelatza (Quercus suber), ereinotza (Laurus nobilis), ametza (Quercus... [+]
Zuraz inguratua nabil azken aldi honetan. Basoak eta zuhaitzak gugan duen indarra, eta gure kulturan duen eraginaz dokumental galant horietako bat egiteko ardura tzarra hartua du bizkarrean Jon Maiak; Gutik Zura du izena eta bera gauzatzen sos batzuekin lagundu nahi duenak jo... [+]
Arbolari bezalaxe zuhaitzari agaia jarri eta adarrei goian eustea kultura da. Jakintza handia, kultura. Bestela adarrak hautsita eta desitxuratuta, zarrapastroso litzatekeen landare tzarrari lagundu, eta era berean etorkizun berri bat eman. Kultura: landu. Hazten lagundu... [+]
Biolina jotzen det. Biolin-jotzaile baino harpa-jotzaile hobea naiz, baina biolina dut bizibide. Uda beroa; beroak luze jotzen du. Guk jo eta berak jo. Uda partean dut nik pagotxa, kontzertu korda. Alferra, udan, lehenaz gain, harrotu egiten da, eta batzuek kontzertu batean edo... [+]
Umeak ginela, txakurren bat azkura baretzeko edo arkakusoak haizea hartzera bidaltzeko hankarekin hazka egiten ikusten bagenuen, “gitarra jotzen” ari zela esaten genuen. Txakurrek, ez dakit, baina zakurren batek joko du biolina. Biolin-jotzaile zakurren bat izango... [+]
Zuhaitzak, arbolak eta zuhaixkak muskildu, inausi eta lepatu egiten ditugu. Batzuetan muskil edo kimu ttikiak, eta besteetan adartxoak, adar politak, baita adar tzar asarreak ere. Berari kendu, eta bueltan zauria utziz.
Forma jakin bat emateko mozten ditugu landareak: itzala... [+]
Aurrekoa amaitu nuen erari helduko diot: gosea piztuz. Gazta aipatu nuen. Alnus glutinosa, haltzaren ezpalez ketzen direla nioen, baita haltzak bihotzaz gain odola ere baduela. Kolore gorri asko eransten dio gaztari, gorri hila, distiragabe hila. Ketzen azkarrena da haltza,... [+]