Euskal kulturaren lege fisikoak
Sarasolaren legea. Kultur eztabaida bat luzatu ahala, partaideetako batek besteari elitismoa aurpegiratzeko probabilitateak batera joateko joera du.
Azalpena: Gorka Bereziartuak Argiako bere blogean Problematizatu izeneko sarrera bat idatzi zuen, lehenagotik zetorren idazleen eta bertsolarien arteko talka jasotzen zuena. Bi egun geroago, artikuluak izan zituen erantzunen harira, Beñat Sarasolak honako txioa bota zuen: “Elitismoa, kultur eztabaidetako Godwin legea”. Godwinen legea aski ezaguna da; Interneteko eztabaida bat luzatu ahala, Hitler edo naziak argudiotzat erabiltzeko aukerak handitzen direla dio, eztabaida bertan behera utzi behar izanda. Nik hemen Sarasolaren formulazioa zehaztu besterik ez dut egin, egon ez bainago lege honekin ados. Euskal kulturan, behintzat, ez da betetzen. Gurean, elitista akusazioa lehen eztenkada izaten baita lehia dialektiko batean, Bereziartuaren artikuluaren erantzunek berek frogatzen dutenez. Erantzun horiek beraiek halaber erakusten dute zein den euskal kultur eztabaidetako benetako Godwin legea. Hortaz, zuzenduko dut lerroburuko legea.
Sarasolaren legea (birformulatuta). Euskarazko kultur eztabaida bat luzatu ahala, partaideetako batek besteari garagardo bat hartzeko (eta eztabaida beste noizbait jarraitzeko) proposatuz eztabaida eteteko probabilitateak batera joateko joera du.
Aniztasun irrikaren paradoxa. Uniformetasunaz gogaituriko talde batek kanpotik etorritakoa taldera dakarren berritasunagatik pozik hartzen duen aldi berean, delako berritasuna neutralizatzeko mekanismo hertsagarriak abiarazten ditu, beti-berdinaren gogaitasunean betikotzeko.
Gutxituen originaltasunaren hastapena. Hizkuntza gutxitu batean idazteak originala izateko probabilitateak areagotzen ditu.
Azalpena: Beste batek idatzitako zerbait “erabiltzen” badut, aipamena egin beharko dut edo ingurukoek deskubrituko dute, lehenago (egilea nabarmena bada) edo beranduago (egilea ez-deusa bada). Plagioak gutxitik nagusira, gaztetik zaharrera, iraganetik orainera baino ez du funtzionatzen. Euskaraz formulatu dudan lege honek, bere zabalkunde berez mugatuagatik, aukera asko ditu niri egotzi ez eta nire izenarekin inoiz bataia ez dezaten, baizik eta sistema/hizkuntza handiago batean formulatzen duenaren izenarekin, bere originaltasun falta, jakitun zein oharkabea, inork sala ez dezan aukera (zenbat eta gutxituagoa ni, orduan eta) handiagoekin. Horrela, gainera, Stiglerren legea beteko zen (“ezein aurkikuntza zientifikok ez du jasotzen hura deskubritu edo asmatu duenaren izena”).
Txikiok asmamen handiagokoak, sorkuntzan askeagoak, izatera behartuta gaude. Hau lotzen dut Saizarbitoriak inoiz kultura txikien abantailez esandakoarekin.
Erroreen axioma. Akatsak ez dira existitzen.
Azalpena: Eredutzat hartu ohi den James Joyceren Ulysses-en bertsioan bost mila akats omen daude. Bertako pertsonaia batek, idazle handi bat gogoan, dioena Joyceri ere aplika geniezaioke: “Jenioek ez dute okerrik egiten: beraien akatsak nahitakoak dira beti eta aurkikuntzaren bat badakarte”. Aipua ezagutu aurretik, “akatsak ez ei dira existitzen, / gehiago dira jainkoen mintzoa” idatzia nuen olerki batean, nire ustez, gauza berbera bestela adieraziz. Susmoa lege edo axioma bihurtzera ausartu eta, oraingoan bai, hari nire abizena emateko atrebentzia hartzeagatik barkatuko zaidala espero dut. Arestian aipatutako Stiglerren legea hausteagatik.
Euskarazko ikus-entzunezkoen egoera kaskarrak kezkatuta dauka Katixa Agirre, hizkuntzaren normalizazioan ezinbesteko tresna direla uste baitu. Ahul ikusten du euskal literatura sistema ere, irakurlego txikia duela eta. Hizkuntza gutxituen arazoak denak.
1991n argitaratu zuen Bernardo Atxagak Behi euskaldun baten memoriak. Liburuak ibilbide luzea eta arrakastatsua izan du euskaraz nahiz bestelako hizkuntzatan. Alemanian gehien saldutako liburuen artean egon zen, J. Eccleshare editore britainiarrak irakurri beharreko obratzat... [+]
Irakurtzen al dute –eta irakurritakoa ongi ulertzen al dute– haur eta gazteek? Eta helduok? Eskolan zein tarte eskaintzen zaio irakurketari eta literaturari? Nola prestatzen da ikasleei eskaintzen zaien liburu zerrenda eta nolako liburutegiak dituzte ikastetxeek,... [+]
Emazte batek zendua den euskal idazle eta poeta bat akusatzen du, abusuak egin zizkiolakoan, eskolan zebilen nerabe garaietan. Erbia kitzikatzea, arrazoi du Gorka Bereziartuak. Beste edonor izan balitz, afera ez zen isilik geldituko, feministak eta ni barne, salaketategi... [+]
Poesia mailu bat da jaialdia antolatu du Azpimarra irakurle taldeak Gasteizko Gaztetxean. Ikasturtean egindako saioetan landu dituzten auziak plazaratu dituzte tailer, solasaldi, errezitaldi zein hainbat erakusketatan. “Garaia kolpatuko duen literaturaren alde” egin... [+]
Neguko naretasun hotz eta lur etzearen ostean etor daitekeenaren promes izaten da udaberria, eta hainbatek eta hainbatetan idatzi izan diote lora dadin deika. Promesak promes, ordea: ez da inoiz udaberri ziurrik galbidean den lurrean. Ez behintzat aldaketaz edo, zehazki,... [+]
Lehengusinarekin eta haren senarrarekin landa aldera egindako irteera batean hasi zen dena. Horiek afaltzera joan eta ez ziren etxera itzuli. Haien bila atera eta horma batekin topo egin arte ibili zen protagonista. Hortik aurrera, hormak ez dio aurrera egiten uzten eta bi... [+]
Meg Ostrum estatubatuarraren liburu bati esker ezagutu dugu batzuok Charles Scheppens mediku belgikarraren eta Jean Sarochar artzain baxenabartarraren historia zirraragarria: Bigarren Mundu Gerraren garaian ihesbide bat garatu zuten Mendibe herrian eta Iratiko basoan barna,... [+]
Zuzengabekeriaz gainezka den mundu honetan, egoera oldargarriz inguraturik gaudela, behin eta berriz galdegiten diot ene buruari: zer ahal du literaturak, hoberantz egin dezagun? Literaturan murgilduta egotea ez ote da harresi itsu batzuen gibelean ezkutatzea eta irudimenez... [+]
Abenduaren 18an migratzaileen nazioarteko eguna ospatzen da. Iaz Bilboko Alhondigan ekitaldi instituzionala egin zen eragile sozialekin batera, eta ni parte hartzera gonbidatu ninduten. Aukera ezin hobea izan nuen han sortzaile berriak ezagutzeko eta, batez ere, Miren Agur... [+]
Ziburuko Euskal Liburu eta Diskoen Azoka iragan da ekainaren 1ean, 40 bat argitaletxe eta diskoetxe eta milaz gora bisitari elkartuz herriko plazan. Euskara ala ezkara lelotzat zeukan bosgarren edizio horren balorapen baikorra egin dute antolatzaileek: jendetza bertaratu da,... [+]
Feminista eta anti-arrazistatzat duzu zure burua? Bururatu zaizu inoiz ezagutzen duzun feminismoaren historia zuria eta kolonialista dela? Kultura ez-zuriei buruz duzun ezagutza edo begirada zalantzan ipini dituzu? Ahalduntze feministaren inguruko irakurketa kritikorik egin... [+]
Idazle gazte batek ba al du espaziorik trebatzeko eta gaitasunak garatzeko? Ba ote dute idazkiek zirkulatzeko aukerarik, lokaztuta ito ez daitezen? Bakarrik egin behar al du bidea idazleak, halabeharrez? Nolako zirkuitu literarioak nahi ditugu? Galdera horien itzalean sortu dute... [+]