Kezkaturik ei zegoen mundua, edo gutxienez zer egin hoberik topatu ezin zuen mundutar asko, ludiaren akabera 2012ko abenduaren 21ean zetorkeela eta. Ez da horrelakorik jazo eta inor ez da harritu.

Baina data horren bueltako txepelkerien atzean dautzan xehetasunak jakin nahiak ezagutarazi digu askori nolaz maiek zeukaten antolatuta egutegi bat oso zehatza, zeinaren 13. baktun delako ziklo luzea burutzen omen zen aipatu egunean. Erruz aipatu dira zibilizazio haren antzinako eraikuntzak, jakinduria, gainbehera... gaur haien askazia bereko milioika jende hezur-haragizko existituko ez balira bezala.

Metaforak eta paradoxak maite dituzten EZLNko buruzagiek egun horixe hautatu zuten XXI. mendean jendeok bizirik daudela erakusteko. Profezien parafernaliatik eta turisten smartphoneetatik urrun, Lakandona oihaneko txoko batean isilik manifestatu ziren abenduaren 21ean tzotzil, tzeltal, chole, zoque eta tojolabale etnietako herritarrak.

Kronikek diote 40.000 herritar inguruk bete dituztela Las Margaritas, Comitan, Altamirano, San Cristobal de las Casas eta Ocasingoko karrikak, aurpegiak estalirik, esku hutsik eta isilpean. Chiapaseko gobernadore berriak, Partido Verde Ecologistako Manuel Velasco Coellok prentsari argitu dio polizia eta militarrei aurretik agindu ziela kasernetatik ez irtetea, nolabait hitzarturik balego bezala bi aldeen artean erakustaldia liskarrik gabe amaitzea.

Ondoko egunetan, Urtats gaua artekoetan, EZLNren buruzagiek eta zehazki Marcos subcomandanteak   hiru agiri plazaratu dituzte munduari jakinarazteko mugimendu bezala bizirik dirautela eta 2013an urrats berriak emango dituztela.

Ospakizunak urteko azken gaueko jai handiarekin bukatu ziren, EZLN Mexikoko gobernuaren kontra oldartu zen 1994 hartatik 19 urte betetzen ziren goizaldean. 1994ko lehen egunean, hain zuzen Mexiko, Kanada eta AEBen artean neoliberalismoaren aitzindarietakoa izan den Ipar Amerikako Mugarik Gabeko Merkatua (NAFTA ingelesezko sigletan) estreinatzen zen egunean aipatu bost herrien jabe egin zen EZLN.

Gobernuaren zifretan ziento bat ekintzaile, soldatu eta zibilen heriotza eragin zuen gerra laburraren eta ondoko urteetako gertakizunen kontakizun zehatza Zapatistas, crónica de una rebelión dokumentalean (1:53ko iraupena, Internetez ikusgai) egina du La Jornada egunkariko ekipoak.

1995 eta 1996an, Mexikoko gobernuak eta zapatistek bake negoziaketa luzeak burutu zituzten, nazioartetik iritsitako behatzaileen eta bitartekari lanak egiten zituen Samuel Ruiz apezpikuaren begiradapean. San Andresko itunak biltzen ditu bi aldeek adostutako gaiak: Indigenen eskubideak eta kultura, Demokrazia eta justizia, Ongizate eta garapena, Berradiskidetzea eta Emakumearen eskubideak. 2013aren hasieran EZLNko buruzagiak San Andresen hitzartuei atxikitzen zaizkio, Estatuari aurpegiratuz bost puntuetatik lehenean besterik ez dituela eman urratsak.

Hemen ginen eta gara

Azken hilabete luzeetan isilik zegoen EZLN. Urte bukaeran zabaldutako hiru agirietako batean argitzen dute modu autonomoan funtzionatzen duten eskualdeak berrantolatzeko lan isilean aritu direla: “Nosotros, que nunca nos fuimos aunque así se hayan empeñado en hacerles creer los medios de todo el espectro, resurgimos como indígenas zapatistas que somos y seremos”.

EZLNk aldarrikatzen du herriotan bizimaila nabarmenki hobetu dutela, inguruan agintari ofizialen mende dauden herri indigenetan baino hobeki bizitzen dela berenetan: “PRIri botoa ematen dioten indigenak berak gure ospitale, klinika eta laborategietara datoz, gobernuarenetan ez baita ez botikarik, ez tresneriarik, ez medikurik, ez langile kualifikaturik”.

Etxebizitzetan, nekazaritzan eta abeltzaintzan, eskoletan, emakumeen berdintasunean, kulturgintzan eta abar egindako urratsak nabarmendu ondoren, sei puntutan mamitu du deklarazioa EZLN.

Zapatisten ibilbidea ezagutzen duten adituek nabarmendu dituzte: Congreso Nacional Indígena (CONI) erakundearen barne jarraitzea, Mexikoko eta mundu osoko mugimendu sozialekin zubi berriak eraikitzeko erabakia, alderdi politiko mexikar guztiekiko aldentze kritikoa eta Gobernuari eskua zabaltzea berriro San Andresko itunak markatu bideari ekiteko.

Badirudi, abenduaren 30eko deklarazioak, beste hainbat pasarte batzuek bakarrik ulertzeko moduan idatziak dituela. Komunikabide edo komunikatzaileren bati edo batzuei igorritako hau, esaterako: “Lehen izan genuen zenbait komunikabideren arreta onest eta zintzoa pizteko zori ona. Eskertu genuen. Baina ondorengo jokabidearekin ezabatu zuten. Mediatikoki existitzen ginela apustu egin zutenek, gezur eta isiltasunezko hesiak desagerraraziko gintuela ziotenek, huts egin zuten. Ez kamera, ez mikrofono, ez belarri eta ez begiradarik ez zenean ere, gu baginen. Iseka egin zigutenean ere baginen. Isilpean ezkutatu gintuztenean, baginen. Eta hemen gaude, izanez”.

Horren ostean oharra: aurrerantzean zapatisten hitza selektiboa izanen dela eta gehienetan ezingo dutela ulertu beraiekin moda mediatiko eta koiunturalei men egin gabe dabiltzanez beste inork: “Hemen, petto ez gutxirekin eta neke handiekin, mamitu da politika egiteko bestelako modua. Gutxik, oso gutxik, edukiko dute ezagutu eta bertatik ikasteko zoria”. Auto-isolatze iragarpen horren gakoak zein ote dira?

Bitartean, aginte ofizialena den beste alderditik ere zenbait pieza mugitu dira. Mexikok presidente berria edukitzeaz gain, Chiapas estatuak gobernadore berria dauka  2012az geroztik. Manuel Velasco Coello Partido Verde Ecologistakoa dela esateak ez du asko argitzen, jakinez gero alderdi hori munduko berdeek beren internazioaletik kaleratu dutela, eskuindarra eta heriotza zigorraren aldekoa izateagatik. Baina Velascok bat egin du EZLNrekin San Andresko itunaren aldarrikapenean. Bi preso politiko zapatista askatuko dituela ere agindu du.

Raul Zibechi kazetari uruguaitarrak Garan plazaratu La  tenaz resistencia zapatistan idatzi du: “Zapatistek erakutsi digute badirela politika egiteko beste moduak, Estaturen instituzioak hartzea ez direnak; hau da, azpitik sortzea erabakiak taldean hartzeko moduak, gure bizitzak ‘obedituz agindu’ asmoaren arabera sortu eta birsortzea”.