Genero indarkeria arazo estrukturala dela diogu; nola sortzen ditu gizarteak erasotzaileak eta biktimak?

MAIDER MORRAS: Indarkeria ematen da, gizarteak horretarako bide ematen duelako, nolabait. Argi dago ez garela bizi berdintasunean; egun emakumeak estigmatizazioa jasaten du, gutxitze paradigma batean bizi gara oraindik. Eta gizarteak parekidetasuna bilatu beharrean, diferentzia areagotu egiten du, eta arazo honi, nire ustez, gero eta ikuspuntu txarragoa ematen dio. Atzerapausoak eman dira azken urteotan, begi kritikoa ipintzen baduzu ikusiko duzu komunikabideetan eta ematen diren ereduak oso kaskarrak direla. Horrek dakar indarkeriari haizea ematea eta normaltasunez ikustea.

MIREN ARANGUREN: Gaiaren planteamendu nagusia egokia iruditzen zait, normalean gaia ez baitugu lantzen bere izaera estrukturala kontuan hartuta. Esango nuke mugimendu feministan ere batzutan kasuistikan erortzeko joera daukagula, oso gertaera lazgarriak direlako erailketa edo bortxaketa. Baina azpimarratu egin behar dugu daukan dimentsio politiko, ideologiko, ekonomikoa... hau da, indarkeria egitura osoan dagoela txertatua eta finean tresna bat dela, zapalduak zapalduta mantentzeko. Ez dakit esango nukeen gizarteak “erasotzaileak” eta “biktimak” sortzen dituela, edo gizonak eta emakumeak sortzen dituela. Niretzako hori da arazoa, herritarrak edo pertsonak sortu beharrean gizonak eta emakumeak sortzen dituela, eta bakoitzari paper bana ematen digula, batzuei biktimena eta besteei erasotzaileena.

JOSEBE ITURRIOZ: Indarkeriaren funtzioa zein da? Desoreka sistema bat mantentzea, non emakumeak diren menpeko eta gizonezkoek pribilegio pila dituzten. Ez dira “erasotzaileak” eta “biktimak”, dira emakumeak eta gizonezkoak. Nola sozializatzen dira emakumeak? Objektu bezala, erabat pasibo direla eta denbora guztian subjektu izatetik aldenduz. Edertasunaren ideia hori da, zu objektua zara eta pozik zaude objektu bat izanez. Hain da beldurgarria, une honetan badugu gizarte bat non mutilek txiki txikitatik actionman [jostailuzko gizon gihartsua] bat daukaten eskutan eta beraz sozializatzen diren indarraren jabekuntzatik. Kirolarekin gorputza indartzen dute ikaragarri, eta prestatuta ditugu beren bizitzan egoera guztiak indarkeriaren bitartez konpontzeko. Gizon bati eskizofrenia diagnostikatzen diotenean, emakumeak hiltzeko joerak ematen dio, baina emakumeek egoera horretan bere buruaz beste egiten dute, auto-lesionatzen dira... gure erokeria erabat desberdina da. Gaurko gizartea oso hipokrita da, indarkeria ikaragarri gustatzen zaio, gerrateetan diru pila bat irabazten du eta emakumea menpean eutsiz diru mordoa aurrezten du sistemak. Hori da indarkeria matxistaren helburua, sistema desorekatua izatea. Kolpea ikusten dugu, begi ubeldua ikusten dugu, eta ez dugu ikusten gizartean zenbat gauza dauden hori horrela izatea ahalbidetzen dutenak.

Erasotzailearekin zer egin behar da? Gertuko norbait denean ingurukook zigortu behar dugu?

M. MORRAS: Hasteko, nor da erasotzaile eta nor ez? Nik abokatu moduan genero indarkeriaren barruan ikusten ditudan kasuak hainbeste eta hain desberdinak dira, zeren batzuetan erasotzailetzat hartzen dena ez da hain erasotzailea, beste kasu batzuetan erasotzaileari garrantzia kentzen zaio eta benetan da arriskutsua... epaitegietan denetik sartzen da. Actionman-etik zur eta lur geratzen denera: “Zer? zer egin dudala? ez naiz enteratu ere egin”. Oso zaila da esaten nor baden eta nor ez. Erasotzailea al da momentu batean bere bikotea iraintzen duena, bere bikoteak ere bera iraindu duenean? Beste gauza bat da benetan fisikoki erasotzen duena, edo nire ustez askoz indarkeria larriagoa dena, psikologikoki etengabe erasotzen duena, ez irainekin, baina bai mespretxuarekin, beti gainetik jarriz, pixkanaka autoestima janez... hori da erasotzaile bat. Gizarteak ere zigortu behar du erasotzailea? Noski baietz! Ezin da beste aldera begiratu, eta batzuetan entzuten dugu “beno, ez da hainbesterako izan”, “begira zer egoeran dagoen, lanik ez dauka eta edan egiten du, ulertu ezazu”...

Kontua da, Espainiako genero indarkeriaren legeak erasotua biktimizatu egiten duela. Bikote barruko arazoa konpondu nahi da bitarteko instituzionalekin, eta ez da iristen benetan sakoneko arazoa konpontzera. Zergatik? Aurrekari penalik ez baldin badu eta bi urtez beherako kondena jasotzen badu, ez da kartzelara joango, baina ez du bestelako lanik ere egiten errehabilitatzeko edo horrelako harremanak berriro ez sortzeko. Eta askotan berriro lehengo bikotearengana itzultzen dira. Zerbait ez gara ari ongi egiten. Gizarteak ez du aurkitu zer egin erasotzailearekin, zeren erasotzailea ez bada konturatzen hala dela, ezin du bere jarrera konpondu. Eta polizia emakumearen inguruan baldin badabil bueltaka gizonaren inguruan ibili beharrean, gureak egin du. Eta bistakoa dena, kartzelak ez du ezertarako balio, ez da bergizarteratzeko tresna. Lanketa psikologikoa egin behar da erasotzaileekin.

M. ARANGUREN: Erasotzaileen definizio hori pixka bat gehiago zabalduko nuke. Erasotzen gaituztenak ez dira 50 herritar, edo bost mila milioi herritar, estatuaren egitura guztiak dira erasotzen gaituztenak. Oso indarkeria adierazpen zehatzetara bideratzen ditugu legeak, neurriak eta diskurtsoak, eta erasotzaile gisa identifikatzen ditugu indarkeria erabiltzen duten batzuk bakarrik. Niretzako polizia ere erasotzaile izan daiteke une batean, epaileak ere bai. Enpresariak ere bai; eta ez laneko jazarpena dagoenean bakarrik, Euskal Herrian %30-35eko aldea dago gizon eta emakumeen soldaten artean. Hori baimentzen duenak ere emakumeak erasotzen ditu. Kontzeptua zabaltzea ongi letorke, jakiteko guztiok daukagula ardura kontu honetan, guztiok sortzen ditugula menpeko harremanak, guztiok iraindu edo jo dezakegula une batean... aztertu behar dena da zer egoeretan iraintzen duten batzuek eta zer egoeretan besteek. Sistemak modu perbertsoan, hipokritan egiten duena da erasotzailea zigortu, baina hori baimentzen duen sistema osoa mantendu.

Eta ados, erasotzailearekin lanketa bat egin behar da, baina ez dugu arazoa psikologizatu bakarrik egin behar, bere arazoa ez da psikologikoa bakarrik. Gizonak bere hegemonia maskulinoa arriskuan ikusten duenean erasotzen du, baina lanketa politikoa ere egin behar da. Erasotzaileak bide batetik eraman nahi baditugu, hori lagundu beharko dugu egiturak ere aldatuz, edo behintzat, saneatuz.

Ez zait iruditzen zigorra denik bidea. Erasotzailea kartzelan sartuta, ez dakit handik zer ateratzen den. Irudikatzen dutelako bere egoeraren kulpa epaitegiek edo estatuak baino emakumeok daukagula. Ateratzen denean, inork ez du beste prozesu batean sozializatu, kartzelan ematen dioten mezua da “izan zaitez are gizonago eta are biolentoago”. Inor ez da ateratzen pentsatuz “hemendik aurrera emakumeak errespetatuko ditut eta nire jarrerak aztertuko ditut...”. Eta ez zaizkit batere merkeak iruditzen jartzen diren zigorrak. Badirudi ez baditu kartzelan 20 urte egingo, gutxiegi dela; biktimen familia urte gehiago eskatuz agertuko da. Eta jada ikasi dugu besteren sufrimenduarekin ez dela norberarena sendatzen. Euskal Herrian nahikoa ezagutzen dugu zer den kartzela eta ez da broma.

J. ITURRIOZ: Zer egin erasotzaileekin? Berdin zait. Emakumeok ere erantzun dezakegu indarkeriarekin, baina ez gaude sozializatuta erasotzeko. Gizon oro da erasotzaile potentziala. Beraz, lanketa orokorra egin behar da. Lehenik solidaritate maskulinoa hautsi behar da. Tipo batek esaten duenean tipa batekin egon dela eta tipak ezetz esaten zuela baina baietz esan nahi zuela, garbi izan behar dugu bortxatzaile baten aurrean gaudela.

Banakako erasotzailea figura bezala ez zaigu interesatzen. Beste delitugile bat gehiago da. Beraz zer egin? Bada beste delitugile guztiekin egiten den gauza bera. Baina arazoa konpondu nahi duzu? Orduan erantzuna izan behar da estrukturala eta benetakoa. Aldatu behar duzu gizartean generoaren inguruan ematen den informazio guztia. Ikastetxeetan sartu behar duzu. Eusko Jaurlaritzak Hezkuntza Sailean ez zuen berdintasun teknikari bat bera ere, duela bi urte arte. Ea zenbat jende ariko den lanean hezkuntzan. Eta teorian gaia garrantzitsua da, ezta? Ez dago beste gaitzik hainbeste emakume hiltzen duenik.

Nik behar dudana beste gizon eredu bat da. Feminista gehiago egongo bagina goi karguetan, eta ez orain bezala partxeak jartzen leku guztietan, arazoa konponduko genuke. Konbentzituta nago hamar urtean datuek sekulako biraketa emango luketela. Baina sakona izan behar du lanketak. Kontua da zer egiten dugun gizarte orokorrarekin.

Kartzelan gizonkeriaz jabetzen dira, han ez da genero gaietan sentsibilizatzeko ikastarorik ematen. Kartzela zertarako dago, jendea gizarteratzeko? Zer ari gara, txantxetan ala?! Arazoa da erasotzaileez ari garela hitz egiten, eta begirada erasotzaileengan jartzen badugu, gestio kontu hutsa da, bortxatzaile bat ez da han sendatzen. Sartu baino okerrago ateratzen dira eta ia denak reinzidenteak dira.

M. MORRAS: Gainera, erasotzaileengan arreta jartzeak badu arazo bat: ezagutzen diren erasotzaile denak dira gizarteko behe mailakoak. Horiek dira kartzelara joaten direnak: baliabide ekonomikorik ez dutenak, drogekin arazoak dituztenak, arabiarrak...

 J. ITURRIOZ: Auzitegiek horixe egiten dute, buru bakan batzuk hartu, gutxien axola digutenak... zer gertatu da salatuak izan diren politikariekin? nolako prestigioa dute oraindik gizon horiek?

M. MORRAS: Lege hau ez da iristen gizarteko goi mailetako biktimengana. Ezta sistema ere. Eta arazoa estrukturala denez, nahiz eta emakume horiek dirua, familia eta dena eduki, ezin dute estatus horretatik atera. Nola azaldu behar dio emakumeak goi mailako jendarte horri bera jasaten ari dena?

J. ITURRIOZ: Ez da joango gizarte zerbitzuetara, ez du salatuko...

M. MORRAS: Emakume horiengana iristen zara, egoera jada oso muturrekoa denean.

J. ITURRIOZ: Eta beste kontu bat: Biktima bat da biktima bat. Gizon batek emakume bat bortxatu duenean, biktima beti da biktima. Ados, denok gara gizartearen produktu. Nik ez dut sistema osoaren erantzukizuna norbanako horrengan jarriko, ez hamar tiporen edo milaka milioi tipo horien gainean jarriko. Ez dut irakurketa hori egingo. Baina mesedez: Genero indarkeriaren ondorioz zenbat emakume falta dira munduan? Emakumeok gizonezkoak horrela erailko bagenitu, Espainiako Estatuan urtero 70-100 gizon inguru, non egongo ginateke emakumezkoak? Esango ote lukete “erasotzaile gaixoa, bera ere biktima hutsa da”? Mesedez! Ezin dut eraman: bada mugimendu maskulinista bat, ikastetxeetan mutilekin lanketak egiten hasten denean, mutilak “biktima” izendatzen dituena. Hori ez da justua. Nik neska-mutilekin lanketak egiten ditudanean, oso ongi esplikatzen diet denak direla sistema beraren produktu, eta erantzukizun hori ez dela indibiduala, kolektiboa baizik. Baina kontxo, erantzukizun indibiduala badago! Ezin duzu esan “jotzen zaitut baina produktu sozial bat naiz...”, “jo egiten zaitut, baina ni ere biktima naiz ezin dudalako negarrik egin...” horrelako diskurtsoekin nazka-nazka eginda nago. Nik ez dut gizon baten bizkar egotziko munduko indarkeria matxista osoaren ardura, baina...

M. ARANGUREN: Baina bai berak egin duenarena.

M. MORRAS: Ardura hori eduki behar du, bai edo bai!

M. ARANGUREN: Gizarteak zeresan handia du honetan, eta eraso txikiak onartzen jarraitzen dugun bitartean, kartzelatik irteten denak lehen adina legitimotasun dauka erasotzen jarraitzeko. Niri kartzelak ez dit balio ezertarako, ezta bengantzarako ere. Bengantzarako nahiago dut herriko plazara eraman eta bertan lotsaraztea. Askotan gertatzen da erasotzailea gure herrikoa eta maitatua den pertsona izatea. Eta gizarte mugimenduetako kideekin ere gertatzen da, eta zergatik? ez garelako inor libratzen. Gauza txiki-txikietatik identifikatu dezakegu indarkeria, eta jendeak ez ditu ekintza txiki horiek ere saihesten, ez salatzen. Jendarteak eraso ororen aurrean posizionatu eta horrelako jarrerak baztertu behar ditugu.

Espainiako Estatuko legea aztertuko dugu, 2006koa. Oso aurrerakoia omen da Europa mailan. Nola baloratzen duzue?

M. MORRAS: Lege hau Ana Maria Orantesen erailketaren erreakzio moduan sortu zen. Orantes telebistan agertu zen esanaz erail egingo zuela bere bikote ohiak. Eta bi egunera hala gertatu zen. Gertakari horren ondorioz etorri zen legea, emakumeak barra barra erailtzen zirelako eta gizarte osoaren ahotan zebilelako gaiaren krudelkeria.

Nik ez dakit handik hona zerbait konpondu den lege honekin. Eta askotan kasuz kasu aplikatzen denean ez da konponbidea, alderantzizkoa baizik. Zergatik? Emakumeak salaketa jartzen duenean, martxan jartzen duenean prozesua, jada ezin delako atzera egin. Emakumeak atzera egiten badu ere, fiskalak aurrera jarraitu behar du kasuarekin. Eta zuri gertatzen ari zaizun arazo bat instituzioen eskuetan jartzen duzulako. Gero alferrik da esatea “ez, damutu naiz, hau ez da nik espero nuena” ezin duzu atzera egin. Horregatik da hain inportantea emakumeei azaltzea salaketa jartzen duenetik epaiketa ematen den arte nolako urte eta erdia etorriko zaion. Ezingo duela atzera egin, asko jota deklaratzeari uko egin ahalko diola, ezkonduta jarraitzen badu. Zeren tarte horretan dibortziatu bada, behartuta dago deklaratzera, lekukoa delako. Eta salaketak kendu nahi izatea oso-oso ohikoa da. Motibo askogatik. Gai oso konplexua da, baina emakume batek atzera egin nahi badu, bere eskubidea da!

J. ITURRIOZ: 1990eko hamarkadan mugimendu feministak eskatzen zuen... lege bat ez, mirari bat. 19 urterekin sartu nintzen mugimendu feministan, eta pasada bat zen ikustea urtero nola erailtzen zituzten emakumeak. Euliak bezala erortzen ginen. Komunikabideei ez zitzaien inporta, “hori ez da albiste, normala da” esaten ziguten. Zentzu horretan aurrerakoia da legea, gai bat jartzen duelako zentroan, arazo larri bat errekonozitzen du eta babestu egiten ditu emakumeak. Baina legeak, teorian neurri pila bat aktibatzen ditu gero praktikara eraman ez direnak.

Arazoetako bat Maiderrek esan duena da, sistema judizialak nola funtzionatzen duen. Ez die emakumeei laguntzen, ez da emakumearen ondoan egoten: emakumeak behar duena da jabetzea, erabakitzea zer den egin behar duena. Erasotako emakumeei arreta emateko profesional oso prestatuak behar dira, psikologia puntu bat dutenak, legea eta gainerako neurriak ezagutzen dituztenak... oso egokia litzateke lehenago indarkeria jasan eta buelta eman dioten emakumeek formakuntza jaso eta berauek izatea beste emakumeei lagunduko diotenak, badakitelako zein den prozesua. Emakume baten esaldia iltzatuta daukat: “infernua hasi zen salaketa jarri nuenean”. Zergatik? Ez dakitelako zer den aktibatzen dena. Askotan emakumeak ohituta daude indarkeria pila bat jasatera, eta horrekin bizi dira. Eta emakumeok badugu arazo bat: abertzale euskalduna ez da maitemintzen guardia zibilarekin. Emakumezkoak maitemintzen gara gure erasotzaileekin. Gure aitak dira, gure lehengusuak, eta maite ditugu. Hori da indarkeriaren dramarik handiena. Feminista garenok ere gauza asko onartzen ditugu, euskaldunak guardia zibil bati onartuko ez lizkiokeenak. Oso konplexua da hori kudeatzea eta lege batek ez du konponduko. Emakume hori ohituta dago indarkeriarekin bizitzen, eta gainera esaten zaio normala dela pixka bat jotzen badute, baina egun batean pasa egin da berarekin, eta denuntzia jarri du. Baina emakume horrek ez daki zer etorriko den horren ondoren. Eta ez da denuntzia faltsua.

M. MORRAS: Gainera erakundeek behin eta berriz bidaltzen duten mezua da “salatu”, “salatu”, “salatu”. Gero txostenetan ongi geratzen dira kopuruak eta.

J. ITURRIOZ: Beste batzuek bai, oso argi dute banatu nahi dutela, ez dutela atzera egin nahi eta neurri guztiak aktibatzen dituzte: salaketa, urruntze agindua... zer gertatzen da? gizona erotu egiten dela. Noiz gertatzen dira erailketa gehien? Dibortziatzen hasten direnean. Emakumeek uzten dituztenean. Emakumeak gizartean ongien txertatuta daude etxean daudenean, ostiak jasotzen. Orduan inork ez du ezer nabaritzen. Baina salaketa jartzean, orduan hasten dira arazoak. Legeak zer egiten du arrisku bizian dauden emakume hauen alde? bizkartzaina jarri? Jada detektatzen ari gara nola bizkartzainek askotan senar batek bezala jokatzen duten, eta nola hasiak diren biktimen bizitzan sartzen. Badira bizkartzainak biktimez maitemintzen direnak eta gero eurak dira jazartzen dituztenak.

Amaitzeko, genero indarkeriaz legeak egiten duen definizioa ez da ona. Familiak emakume asko erailtzen ditu, eta beharrezkoa zen berau ikusaraztea. Baina genero indarkeria askoz indartsuagoa da, estrukturalagoa. Baina nik ez dut lege honen kontra egingo, bada aurrerakoia ematen dituen erremintetan.

M. MORRAS: Lege honi falta zaiona da, prozesu judizialetik aparte, alegia salaketa jarri nahi ez duten emakumeen kasuan, mekanismo batzuk aktibatzea egoera hori gainditzeko. Baina ez epaitegian. Praktikan hau jada gizarte zerbitzuek egiten dute, baina tranpa eginez. Zeren gizarte zerbitzuek jakiten badute, salatu egin beharra daukate; sendagileak jakiten badu salatu egin behar du; psikologoak jakiten badu salatu egin behar du... hor dago hutsunea.

M. ARANGUREN: Ados nago legearekin, indarkeriaren egiturazko definizioa egiten duen heinean. Baina gero garapena oso eremu zehatz batera mugatzen du, kasu edo indarkeria adierazpen oso zehatzetara. Hori ere ikusarazi behar zen, egoera jasangaitza delako, baina hainbeste feminista lege bat egiten jarrita, garapen zabalagoa ematerik bazegoen. Indarkeria ekintza horiek kode penal orokorretik bereizten ditu. Lege antiterroristak ezberdin baloratzen dituen bezala edukiontzi bat Hernanin edo Granadan erretzea, lege honek berdin egiten du, tartean genero indarkeria badago, aktibatzen zaizuna sekulako marroia da. Horrek dakar gauzak ez ongi ulertzea, arazoaren muinera ez iristea, eta erasotzaileak pentsatzea emakumearen kulpagatik dagoela kartzelan, ez epaitegi edo lege batzuengatik edo egin duenagatik. Kode penal orokorretik ezberdindu beharrean, uste dut indarkeria mota hau zoritxarrez daukagun kode penalean integratu behar litzatekeela. Bestalde, iruditzen zait emakumea gainbabesten duela, baina ez segurtasuna eta justizia emanez, baizik biktimizatuz. Zergatik ezin du emakumeak salaketa atzera bota? Iruditzen zaigulako emakumeak hartzen dituen erabakiak ez direla kontzienteak eta beti behar dugula norbait gure gainetik guk ongi edo gaizki hautatu dugun erabakiko duena. Hori gainbabestea da, baina biktimizatzeko, ez subjektu bilakatzeko. Eta azkenik, prozesua ez da berdintasun politikekin laguntzen.

Segurtasuna poliziarekin eta kontrolarekin lotzen dugu. Eta kontzeptua birpentsatu behar dugu eta segurtasuna justiziarekin eta bakearekin lotu behar dugu. Justiziak eta parekidetasunak izan behar du helburua.

“Biktima” izan behar dugu, edo erasoen aurrean erantzule aktibo?

J. ITURRIOZ: Legeak ez du jokoa apurtzen: emakumeok jarraitu behar dugu objektu izaten, indarkeria modu pasiboan jasotzen. Gizonak dira subjektuak, aktiboak, erasotzaile bezala definituak. Eta estatua oso eroso dago horrekin, batzuk beti dira biktimak, besteak beti erasotzaileak, eta status quo-a mantentzen dute. Erasotzaile horri tiraka hasten bagara, hori da polizia, da Raxoi, da Auzitegi Goren osoa, eredu bera da. Ijitoak, kolokatuta dagoen arabiarrak jo egiten du emaztea. “Gaiztoa da!” esaten dugu. Zein da legearen helburua? Jo ditzatela pixka bat leunago, disimuluan. Baina ez dugu zalantzan jarriko erasotzaile eta biktima sistema. Estatuak egiten duena da hori kudeatu. Horretarako zer behar dugu? Biktimak “biktima onak” izatea. Biktimak ezin du izan feminista erradikal ilegorria! Niri hori gertatu zait epaitegian, e! Zu ezin zara izan biktima “arraro” bat. Ezin duzu autodefentsa erabili, ezin duzu esan “ni enpoderatuta nago, ostia bat eman dit baina nire bizitza daukat, oso indartsua naiz!”. Biktima gaixoa eszenifikatu behar dugu. Horregatik dugu arazo handia langile sexualekin, biktima txarrak baitira. Gauza bera punkiekin, erantzun egiten badu, ez da “biktima garbia”. Ni Tolosan berdintasun teknikari nintzela bi emakume erail zituzten: bata eskizofrenikoa, adikzio handiak zituena, bestea Kubatar jinetera, arazo pila zituena. Herriak ez zituen genero indarkeria biktima gisa onartu. Ez ziren emakume ezkondu perfektuak. Guk ez ditugu biktimak behar, ez dugu biktima eta erasotzaileen artean bereizten duen gizarterik behar, eskema bera delako. Legea partxe bat da, ez du gizartea eraldatuko.

M. ARANGUREN: Erantzuterakoan emakumeak izan behar du protagonista. Erasoen aurrean geuk defendatu behar ditugu gure eskubideak. Ezin dugu beste inoren zain egon. Legeak eta protokoloek ez dute emakumea protagonista egiten eta gizarte zerbitzuek ere ez. Emakumearen nahia bigarren planoan geratzen da, zuzenean begiratzen diogu protokoloko hurrengo pausoari. Borondate onenarekin, baina emakumea ez dugu bere eskubideez jabetzen, ez dugu subjektu politiko bilakatzen. Iazko azaroaren 25ean emakume askok kontatu zuen zein bakarrik sentitu ziren prozesu osoan zehar. Nik uste hori gertatzen dela, batetik mugimendu feministak jada ez duelako artatze lan hori egiten, aldarrikatu genuen ez zegokigula guri eta instituzioen esku utzi genuen. Hor eten bat sortu da eta mugimendu feministan horri buruzko autokritika egin behar dugu. Lana egin behar dugu autodefentsa feminista gehiago indartzeko. Nire ustez hori da emakumeekin egin beharreko bidea. Ezberdin sozializatu gara, indarkeria erabiltzeko eta haserretzeko legitimotasuna kentzen zaigu. Autodefentsa feministak gauza horiek denak lantzen ditu, eta sekula ez da izan erakundeen apustua. Mugimendu feministak 35 urte darama hori lantzen, eta erakundeek adibidez, inoiz ez dute eskoletan landu.

J. ITURRIOZ: Emakumeen arteko elkartasunerako arazo da “beraiek” eta “gu” banatzea. Emakume guztiok jasaten dugu indarkeria, denok gara biktima. Bakoitzak hasi behar du onartzen zein den berak jaso duen indarkeria eta publikoki esaten. Berdintasun formalaren espejismoan bizi gara, eta pentsatzen dugu badirela emakume batzuk biktimak direnak (hori oso ondo lortzen du legeak), eta estatuari hori interesatzen zaio, denok ez ulertzea norbera ere biktima dela. Estatuak isolatu egiten du biktima, estrategikoki. Nola lortu elkartasuna? Autodefentsa feminista bide ona da. Ikastaroetan ez dugu denbora asko ematen nola jo ikasten, alde psikologikoa da gehien lantzen duguna, eta gure estrategiak garatzen ditugu: indarkeria kudeatu egin behar da, ez biktima sentitu.

M. ARANGUREN: Mugimendu feministak apustu garbia egin behar du eraso oso bortitzak jasan dituzten emakumeen arteko sarea sendotzeko. Erakundeek terapiak eta eskaintzen dituzte, baina inoiz ez da apusturik egiten kolektibizatzeko eta politizatzeko. Antolatzea da bakarrik ez sentitzeko bide bakarra.

J. ITURRIOZ: Gure gizartean kontratu soziala kontratu sexualaren gainean oinarritzen da. Gizonezkoek historian zehar gaurko eskubide sistema lortu dute, etxean erresuma bat sortuz, non gizon bakoitza den errege eta azpian duen emakume bat. Hori horrela egiteko, paktu sozialean gizartearen erdia dago beldurrez akabatzen, eta beste gizarte erdiak ez dauka beldurrik. Bai, gizonak beldurra dio, baina ez emakumeari, bera baino indartsuagoa den beste gizon bati baizik. Gizartean ez du egon behar kontratu sozialik beldurren desorekan oinarritzen denik. Denok izan behar diogu elkarri beldurra, edo errespetua. Nik ez dut erasokorra eta biolentoa izan nahi, nahi dudana da gizarte kontratua zein baldintzatan ematen den ulertzea. Zergatik ez dit gizon batek eduki behar nik berari diodan beldur bera? Sekula biolentziarik jasan omen ez duten nerabeek kontatzen dizute asteburuero kaka eginda joaten direla parrandatik etxera, eta koadrilak laguntzen diela, 40 urteko tipo bat atzetik dutelako... hori zer da? Gerran bizitzea! Nik esaten badut gizonek gure beldur izan behar dutela “ene, Josebe, ze erradikala!” diote. Joder, eta nola bizi gara bada besteok?! Inork ez du esaten “ze erradikala den matxismoa!”.

Krisiarekin okerrera egingo du arazoak.

 J. ITURRIOZ: Lehendik hilean hamar aldiz jotzen zuen gizonak hogei aldiz joko duela? Bale. Baina krisia bera da indarkeria bortitza eta oso matxista. Hau ez da finantza krisia, zibilizazio krisia da! Krisiari jendearen bizitza ez zaio batere inporta. Gizon gorbatadunak esan eta esan ari dira zein garrantzitsua den dirua eta merkatuak asetzea. Eta horrek jende pila bat erailtzen du, berez.  Krisia gizartearen banaketa honetan oinarritzen da, espazio publikoa eta pribatua, kapitalaren munduan egiten diren gauzei bakarrik ematen zaie balioa, BPGan ez dira azaltzen emakumeek dohainik egiten dituzten zainketa lanak, ez inpaktu ekologikoa...  Ez gara jabetzen bizitzarako eskubide denak kentzen ari zaizkigula, etxea, osasuna, hezkuntza... eta hori guztia zer da? emakumeok kezkatzen gaituzten gaiak, bizitza aurrera ateratzearekin lotuak. Krisia hori dena kentzeko aitzakia hutsa da, hemen inor ez baita ari dirua galtzen, gu ezik. Haserretzen naiz indarkeria krisiarekin lotzen denean. Gure etxean beti izan ditugu arazo ekonomikoak, gurean emakumeak beti bizi izan gara krisian. Baina gure aita etxetik joan zenean, orduan bukatu zen indarkeria.