20 urte eman dituzu EHNE sindikatuan lanean. Erraz esaten da.

Zuzenbidean lizentziatua banaiz ere, nire benetako unibertsitatea EHNE izan da. 25 urterekin hasi nintzen, herrialde mailako sindikatuak zirenak Euskal Herri mailako batean gorpuzteko ahaleginean. Horrek eman zidan Gipuzkoa, Araba, Nafarroa eta Iparraldea ezagutzeko aukera, eta egun dudan Euskal Herriaren ezagutza zabala EHNEri zor diot. Oso momentu berezi eta korapilatsuak bizitzea egokitu zitzaidan. Espainia Europar Batasunean sartzea erronka izugarria izan zen guretzat. Bistakoa zen aldaketa ekonomiko eta politikoa zetorrela, baina orduan Europa existitzen bazen, nekazal politika bat zegoelako zen. Orain politika komunak beste arlo batzuetara zabaldu dira, baina ez da ahaztu behar nekazaritzatik eraiki dela Europa. Guretzat oso prozesu konplikatua zen, aberatsa bezain gogorra, konturatzen ginelako oso baldintza kaskarretan sartu ginela Europan, nekazariak Espainia sistema demokratiko horretan kokatu eta onartzeko trukeko txanponak baizik ez zirela. Horiek horrela, izugarri ikasi dut baserritarrengandik. Motibazio handiko jende fin, langile, jator eta umilarekin egin dut topo, eta oso harro nago Euskal Herri mailako mugimendua bertebratu genuelako. Orain dela hamar urte utzi nuen, eta handik hona, EHNEren baitan krisi batzuk egon eta ikusgarritasuna falta bazaio ere, etorkizunean euskal nekazal sindikalgintza oso aberatsa izango delakoan nago.   

Ikusgarritasuna lortzea: hori da elkarte, sindikatu, mugimendu eta komunikazio aholkulari askoren obsesioa.

Bi arazo daude. Bat izan daiteke komunikatu ahal izateko gauzak egin egin behar direla, eta geldirik dagoenak, proiekturik aurkezten ez duenak, edo ezer interesgarririk sortzen ez duenak, komunikabideetara jo arren ez duela arrakasta handirik izango. Hor bakoitzak pentsatu behar du zer egiten duen ondo eta zer txarto. Alferrik da besteei erruak egoztea ez badugu gure erantzukizuna hartzen. Beste arazoa, gizarte zibileko mugimendu sozial askori gertatzen zaiena da: oso lehengai ona daukate, baina ez dute produktua ondo saltzen. Funtsezkoa da lanari ekitea, proiektuak garatzea, mezu argia izatea, baina baserritar bati, fruta eta barazki onak izateak ez dio baserritik bizi ahal izatea bermatzen. Bizi nahi badu saldu egin behar du. Nire irudipena da herri mugimenduek oso lan ona egiten dutela, baina saltzerako orduan, gutxitan borobiltzen dutela jokaldia. Bitartean, enpresa munduko jendea, politika mundukoa, nolabait esateko botere esferetan dabilena, egundoko ahalegina egiten ari da trebakuntza soziala jasotzeko. Jabetu dira mundua aldatu dela. Badakite orain arteko bertikalitatea bukatzear dagoela eta geroz eta horizontalagoak izan beharko dutela harreman sozial eta ekonomiko askoz konplikatuagoen aurrean. Pena da mugimendu sozialak ez konturatzea.

Mugimendu, talde eta elkarteak ez ezik, pertsonok ere komunikazioaren alanbrean bizi gara.

Komunikatzeko beharra ez da arazo bat, aukera bat baizik. Komunikatzea gure esku dagoen aukera da. Askotan jendeak pentsatzen du komunikatzeko jaio egin behar dela, berezko dohain baten jabe izan. Ez da hala. Jakina da denok ez dauzkagula baliabide berdinak eta ahalegin bera eginda batzuek lehen mailan jokatuko dutela eta besteek hirugarrenean, baina komunikatzea ez da magia, gimnasia baizik. Horrek ondo komunikatzea denon eskura dagoela esan nahi du, beste gauza asko bezala trebakuntza eskatzen duela, eta trebakuntza horri esker autonomia handiagoa, ziurtasuna, malgutasuna eta izugarrizko autokonfiantza irabaziko ditugula. Horrek balioko digu jendearekin harremana izateko, jende aurrean hitz egiteko, negoziatzeko, talde bat zuzentzeko, iniziatiba bat lideratzeko... Hori guztia da komunikazioa, eta hori guztia ikasi, landu eta entrenatu daiteke. Gainera, kontua ez da denok lehen mailan jokatzea, bakoitzak jokatu behar duen mailan gustura jokatu ahal izatea baizik.

Ahozko komunikazioa hain premiazkoa izanik, zergatik ez da gehiago lantzen ikastetxeetan?

Irakaskuntza anglosaxoiarekin konparatuta gure hezkuntza arautuan oso gutxi lantzen den trebakuntza da. Hegoaldean nola ikasi dugu? Irakurriz eta irakasleari entzunda, ez hitz eginez, eta gauzak zer diren, ikasteko era eraginkorrena hitz eginez ikastea da. Ikaslea dakiena azaltzen jartzen baduzu ikasketa prozesua borobilduta geratzen da. Hori gutxi ez, eta txikitatik hitz egiten trebatuz gero, akabo jendaurreko beldur eszeniko kritiko hori! Baina ez, hemen isilik egotea hobea dela uste dugu, aho itxian ez dela eulirik sartzen, eta jakina, kasualitatez hitz egitea egokitzen zaigunean blokeatzen gaituzten kirio eta sentsazio eskasei egin behar diegu aurre. Harrigarria da, orain 100 urteko ebakuntza-gela bat gaur egungo batekin konparatuta ez daukate zerikusirik, eta ez dago arazorik Amerikako Estatu Batuetako ikerketen emaitzak hemengo jakintzan txertatzeko. Orain 100 urteko sukaldeak eta gaur egungoak ere erabat desberdinak dira, baina aldaketak aldaketa, nik ikasi nuen ikasgelak eta gaur egungoek antz handia daukate. Horregatik diot, ahozkotasuna txertatu eta ahoz ikastea dela irakaskuntzaren erronka handiena.

Nola egiten zaio aurre jende aurrean hitz egin beharrak dakarren beldur eszeniko horri?

Sakoneko arazo horri detaile txikiekin egiten zaio aurre. Oso garrantzitsua da hitz egin baino ordu bi lehenago ur asko edatea, eztarria ondo hidratatzea, horrek oreka ematen duelako hitzaldi garaiko eztarri lehorraren aurkako ur trago sistematikoen aurrean. Bestalde, toki ezezagun batean hitz egin behar baduzu, joan zaitez ordubete lehenago. Partida etxean jokatu nahi baduzu tokiarekin familiarizatu behar duzu, zure burua eta publikoa kokatu, eta espazioaren jabe izan. Azkenik, oso garrantzitsua da ahozko muskulua ondo berotzea lehen unetik argi eta garbi berba egiten hasteko. Trikimailuak trikimailu, sinesmen arazoa da. Jendeak badaki hitz egiten, formalidaderik gabeko espazio pribatuetan egoki moldatzen da, baina jendaurrean aritu behar duela esatean ez dakiela adieraziko dizu. Sekulako dibortzioa dago bakoitzaren sentsazioen eta errealitatearen artean. Praktika bat grabatu eta jendeak bere burua ikusten duenean, harrituta geratzen da, gehien-gehienek uste baino hobeto egiten dute. Nire lana jendearen konfiantza, autoestimua eta sinesmena piztea da, ez jaungoikoak direla pentsa dezaten, euren maila eman dezaten baizik. Horixe da hobetzeko tresnak bereganatzeko lehen pausoa. Gertatzen dena da, herri honetan, ez daukagula ohiturarik jendeari ongi egiten dituen gauzak onartu eta aitortzeko, eta hitzaldi bat bukatu orduko hasten garela akatsei buruz eztabaidatzen.

Aitorpen bat: hitzaldi batera lagungarri bisualik gabe agertzen denari arraro begiratzen zaio. Ez al da PowerPoint-a erabiltzea PowerPointa ondo erabiltzea baino garrantzitsuagoa bihurtu?

Egia da hitzaldi zorrotz batean egoki txertatutako lagungarri bisual on batek balio erantsia eman diezaiokeela aurkezleari. Baliteke jendea informazio gehiagorekin geratzea edo arlo emozionalari atea irekitzea. Gertatzen dena da ez dagoela PowerPointa erabiltzen ez duen profesionalik, eta gehien-gehienetan, txarto erabilita daude. Askotan testua jartzeko erabiltzen dira, eta ez dago aldi berean testua irakurriko eta aurkezlea entzungo duenik. Noiz ulertuko  dugu hitzaldi guztiek ez dutela lagungarri bisualik behar eta PowerPoint eskas batek ponentzia on bat izorratu dezakeela? Pozoia dosian dago. Ni tematuta nago testuz beteriko PowerPointak ezinbestekotzat dauzkaten profesionalei eurena diapositibamendua eta tortura audiobisuala dela ulertarazten. Hitzaldiari lagungarria zaiona baizik ez da jarri behar, oso irudi eta testu gutxirekin. Pentsa, aditu estatubatuar batek dio ez direla sekula sei hitz baino gehiago jarri behar transparentzia batean.

Transparentziaz ari garela, zer iruditzen zaizu politikarien komunikazio maila?

Ahalegina egiten ari dira beraien komunikazioa eraginkorra izan dadin. Saiatzen dira errekurtso ezberdinak egoki erabiltzen: eskuak, keinuak, mugimenduak, ahotsa... Mezua igortzerakoan, inguruan dauzkaten aholkulari eta estrategei esker, nahiko ondo zaintzen dute parafernalia hori. Kontua da komunikazioa ez dela hori bakarrik, eta komunikazio ekintza ororen atzean galdera inplizituak daude. Koherenteak ote dira? Sinesgarriak? Esaten dutena eta egiten dutena bat ote datoz? Zer gertatzen da hitzen eta jarreraren artean kontraesana badago? Eta aurrekoan hartutako konpromisoak ez badituzte bete? Politikan hedabideetan ondo zaindu beharrekoak baloreak dira, bakoitzaren ezaugarriak. Komunikatzen duena pertsona bat da, eta pertsona horrek izan dezake sekulako komunikatzeko gaitasuna, izugarrizko gorputz espresioa, eszenaratze bikaina, baina zer egin dezake jadanik engainatu nauelako ez badiot sinesten? Horregatik, nago, politikariak arlo teknikoan asko saiatzen direla eta aurrerapauso itzelak eman dituztela, baina sinesgarritasunean erantzun gabeko galdera handiak dauzkatela. Ez da kasualitatea gizarteak errezeloz hartzea.

Kasualitatea da mitinetan trebe eta eztabaidetan kamuts ibiltzea?

Politikariak egunero agertzen dira komunikabideen aurrean, eta erraztasun gehiago edo gutxiagorekin, denak saiatzen dira titularrak eta zeresana ematen. Dena den, nahiko produktu lataratuak izaten dira, ondo lotuak, plastikozkoak ia. Horrek freskotasuna, naturaltasuna eta sinesgarritasuna kentzen die. Dena borobiltzeko perfekzio nahiak kalte egiten dio politikariari. Gainera, eztabaidatzen, legebiltzarrean galderak erantzuten, edo tertulietan entzuten ditugunean, nabarmena da askoz maila eskasagoa dutela. Alabaina, horri konponbidea jarri beharrean, hori saihestu eta estaltzeko joera dago. Esaterako, orain urte batzuk pentsaezina zatekeen galderarik gabeko prentsaurreko bat, baina eguneroko ogia da orain. Detaile horiek askoz gehiago zaindu eta landu behar lirateke, eboluzioa politikaren sinesgarritasunaren kaltetan eman baita.

Eta zer diostazu eguna joan eguna etorri geroz eta motzagoa dirudien kirolarien komunikatzeko gaitasunaz?

Gizartearen erreferenteak izanik, izugarria da hizkuntzentzat, eta zer esanik ez hizkuntza txikientzat, kirolariek duten rola. Hor dago Guardiolak munduan zeharreko prentsa-aretoetan katalanez hitz eginez katalanari eman dion katxea. Horrek sekulako eragina dauka gizartean zein hezkuntzan. Hemen alderantziz da, euskarak oso presentzia murritza du kirolarien ahotan, eta euren mezuak sinpleak ez, sinplistak dira! “Irabaziz gero gorantz begira hasiko gara”, “3 puntuak lortzea da garrantzitsuena”, “gure helburua partidaz partida joatea da”... Ordu erdiko kirol albistegia entzun eta deprimitu egiten naiz! Horri gehitzen badiozu gehienen euskalkia “eta bueno” dela... Uste dut kirolariek oso tratu eta irudi txarra ematen diotela euskarari, eta hizkuntz normalizazioaren ikuspegitik oso serio heldu behar geniokeela gaiari euskararen presentzia handiagoa bermatuz. Lotsagarria da, penagarria. Gehienak hor esan beharrekoak esateko gai dira, baina ez dute lantzen, ez dira saiatzen, eta azkenean...

Lehentasun kontua ez ote den...

Guardiolak lortutakoa lortzeko lan asko egin du, Mourinhok berdin, eta mikro aurrean arraina uretan bezala mugitzen direnak lana beltz egin dutenak dira. Nik ez dut ulertzen egunero jendaurrean agertu behar duena desastre hutsa izatea berba egin behar duen bakoitzean. Ez dut ulertzen nolaz ez dioten behar besteko garrantzirik ematen, nolaz ez duten lehentasunetan sartzen. Beraien irudi eta produktua hobea izateko funtsezkoa da ondo komunikatzea. Baina hori ez da kirolean bakarrik gertatzen. Ez dut ulertzen zenbait jende, kolektibo edo elkarterengana trebakuntza eskainiz ahalegin berezia eginda zuzendu eta aukera ez aprobetxatzea. Baina gero, kontrapuntuan, jadanik oso formatua dagoen jendea, berez askoz behar-izan txikiagoa duena, askoz interes handiagoarekin nire hitz bakoitza zukutzen ikusten dut, eta neurri batean, gorputz txarra uzten dit dikotomia horrek. Nik herri mailako aldarriak zuzentzen dituzten jende, sindikatu, herri mugimendu eta elkarteekin egin nahi dut lan. Oso lan interesgarria egiten dute, landu gabeko diamanteak dauzkate esku artean, eta egundoko pena ematen dit diamante horiek gaizki saltzen ikusteak.