Zilbetira lehen aldiz joaten direnek diote zalantza egiten dutela benetan inora iritsiko ote diren. Iruñetik abiatuta, 30 bat kilometro egin behar dira autoz Zilbetiraino, eta Iruñetik Luzaidera doan N-135 errepide nagusian Erroko mendatearen lehen bizpahiru kurba handiak gainditu eta gero ezkerraldean hasten den NA-2532 errepide estu eta bihurria hartzen dutenean sortzen da zalantza.

Erroko mendatetik 5-6 kilometro inguru egin behar dira Zilbetira heltzeko, baina distantzia horren laburrak ez du leuntzen duda bidaiariengan: benetan izanen dea herririk errepide honen bukaeran?

Herria, ordea, bada izan: Zilbeti bat-batean agertzen da bidaiarien begien bista, azken kurbaren bukaeran. Herri txikia, inondik ere, zenbait mendi-magalen artean (Adi, Tiratun, Arzabal, Lizartxipi...) dagoen ibarraren hondoan kokatua. Garai batean 200dik gora biztanle izatera iritsi bazen ere, egungo erroldan 50 auzo-lagun inguru ditu.

Azkenotan, modernitateak sarri sorrarazten dituen gatazka horietako batek hautsi du Zilbetiren irudi bukoliko eta baketsua. Bertan magnesita harrobi bat irekitzeko proiektuak hautsak harrotu ditu, herrian bertan eta herritik at, eta zilbetiarren arteko harremanak zaildu ditu, herritarrak bi multzotan banatzeraino. Bisitariek “Harrobiari ez” eta “Zilbeti bizirik” dioten pankartak ikusiko dituzte zenbait etxetan eskegita, eta, nahi izatera, bertakoei galdetu ahalko diete gatazkaren berri, baina horrek guztiak ez die galaraziko, oraingoz behintzat, herriak eskaintzen duenarekin plazer hartzea: sosegu bila eta naturarekin bat egitera joan nahi dutenak lasai hurbil daitezke, beraz, Zilbetira.

Zergatik Zilbetira?

Herriak bi gauza erakargarri ditu bisitarientzat: bazter ikusgarriak eta giro lasaia. Azken urteotan, ezaugarri horiek erakarri dituzte turistak herriraino, bertan sortutako landa-etxeak ere hara hurreratzeko pizgarri direla.

Bisitari asko, batez ere hiriburu handietatik etortzen direnak, egun batzuk pasatzera hurbiltzen dira Zilbetira. Badituzte bertan zenbait bazter ezagutzeko, Interneten ezagunagoak eta munta handiagokoak direlakoan turismoguneek proposatzen dizkieten Orreaga edo Kintoa bezalako bisitalekuez gain.

Monasterioa

Zilbetik monasterio bat dauka, Ordena, halaxe ezagutzen baita herrian San Zakariasen izenpean XI. mendean sortutako eraikin erromanikoa. Kondairak dioenez, San Eulogio Kordobakoak bisitatu zuen Zilbetiko monasterioa, baina, datei kasu egitera, hori herrian izan zen eta desagerturik dagoen beste monasterio zaharrago batean gertatuko zen, bisita 848an izan omen zelako. Ordena erraz ikusten da, muino batean baitago, Goitialde auzoan. Zilbetira sartu eta Estrata  kaletik gorantz eginez iristen da hara. San Bartolome eliza eta garai batean eskola eta orain herriko elkartearen egoitza den eraikina ezkerraldera utzi behar dira eta aldapa piko samarra igo. Eraikina itxita dago –partikularra da eta jabeek biltegi gisa erabiltzen dute–, baina merezi du haraino hurbildu eta, herriaren ikuspegi ederra profitatzeaz gain, eraikinari begiratua ematea, arkitektura erromanikoaren zenbait elementu kontserbatzen baititu; deigarrienak, atea eta arrosa-leihoa. Eraikin nagusiari atxikita beste bat dago ezkerraldean, erromesen ospitalea izan omen zena –Zilbeti Orreagako kolegiataren menpean egon zen, eta badirudi hemendik pasatzen zela Donejakue bide zaharra– eta, geroago, zenbait herritarren etxebizitza ere.

Aitak kontatzen zuenez, Zilbetira ezkondutako bere izeba mezkiritarrak Benedictine likorea egiten ikasi zuen Zilbetin bertan, XX. mendearen hasieran. Zoritxarrez, ez dut atzeman herrian beste inongo zantzurik egungo Coca-Colaren formula bezain ongi gorderik iraun omen duen edari ospetsuaren errezetari buruz.

Promenadian

Hala esaten zioten paseatzeari herriko zaharrek, eta egia da Zilbetin, naturaz gozatzeko, nahikoa dela herriaren inguruko mendietan barneratzen diren bide eta pista ugarietako edozeinetatik abiatzea. Jakina, badira bide ezagunagoak eta beste batzuk gutxiago ibiltzen direnak (garai batean kontrabandistek ibilitako xendrak arras itxiak omen dira gaur...). Zilbetiren inguruetatik pasatzen dira GR batzuk ere, baina  aukeratu ditudan hiru ibilbideak askoz errazagoak dira, edonork –haur, gazte zein helduk– egiteko modukoak, esfortzu handirik gabe. Horietako hirugarrenak Antzeriko harrobiaren proiektuak sortutako gatazkaren gune nagusia ezagutzeko aukera ematen du.

Hirurak egiteko, lehenik eta behin, Kolantxuriko zubiraino joan behar dugu: 500 bat metro, oinez edo autoz egitekoak. Oinez joatea gomendatzen dut, autoa herrian utzita. Herriko frontoi zaharra, atari zabalekoa, har dezakegu erreferentzia, herriaren erdian baitago. Hortik beherantz egiten duen kaletik abiatu eta ezkerraldera egin behar dugu errekaren paretik doan pistatik, Kolantxurira iritsi arte.

Lehen bideak Lizartzuko leporaino eramanen gaitu, Lizartzuko errekaren ondotik. Hortik joateko, Kolantxuriko zubia pasatu eta eskuinera joko dugu. Hor beste zubitxo bat zeharkatu beharko dugu, eta hortik aitzina paseo ederra egin ahalko dugu, luze samarra –3,75 kilometro, Lizartzuko leporaino–, zenbait kurba eta malda pikoak eta beste batzuk leunagoak tartekaturik eta pagoen artean beti.

Hiru bordak

Bigarren bideak hiru bordatara eramanen gaitu, Kolantxuriko zubia igaro eta ezkerrera maldan gora doan pistatik. Pista porlanezkoa da bigarren bordaraino. Lehenean, Lenkorenean –Kolantxuritik 450 metrora– bi landa-etxe daude, mugikortasun zailtasunak dituztenendako ere egokituak. Toki lasaia da, atseden hartzeko aproposa. Hurrengoa Piarres edo Kanutoren borda dugu –Kolantxuritik 625 metrora–, eta horren paretik oso ongi ikus daiteke, ezkerraldera begiratuta, Antzeriko muinoa, magnesita-proiektua egiten badute higatuko dutena. Azken bordan, Eñautenean –Kolantxuritik kilometro eta erdira–, ni neu bizi izan nintzen umetan, gure familia 1962an herrira aldatu zen arte. Hortik gora doa Adi mendira igotzeko bide klasikoena (Adira igotzeko bideei buruz informazio ugari dago Interneten, mendigoizale-taldeek jarrita).

Antzeri

Hirugarren bidea ere Kolantxuritik abiatzen da, baina zubia zeharkatu ordez herritik datorren pista segitu behar dugu, ezkerraldekoa, Leñari errekaren parean. Bide horretatik joanda, Antzeriko harrobia egiteko aukeratu duten eremuan barna eginen dugu tarte handi batez. Kolantxuritik abiatu eta 800 bat metro egin ondoren, ehiza-barrutiaren mugarri den errotarri bat ikusiko dugu. Hor hasten da harrobia egiteko aukeratutako eremua. Pixka bat aurrerago, 75 bat metro egin eta gero, eskuin aldera dagoen bidexka bat hartzen badugu Tirapelarko iturburua ikusiko dugu. Bide nagusira itzulita, eta Kolantxuritik 2,75 kilometro egin dugunean, harrobi proiektuaren zundaketak egiteko irekitako pista dago. Horraino hartuko luke harrobiak. Gehienbat pistaren ezkerraldeko ertzekoa da harrobia egiteko aukeratutako lur eremua. Oraindik nekatu ez bagara, aurrera jarrai dezakegu pista nagusitik eta, lehen bidegurutzea baztertuta, bigarrenean ezkerraldera joko dugu, Kintoaren mugaraino iritsi arte (3,35 kilometrora Kolantxuritik). Hortik ikusiko dugu Olaberri aldeko tunela eraikitzeko aukeratu duten parajea.