Horma zaharrak mendeen gordailu
Herria inguratzen duten mendien eta paisaien edertasunagatik da agian ezaguna Urretxu, baina badauka historiaz beteriko herrigune dotorea ere, hainbat altxor biltzen dituena. Mendeen joanak zenbait eraikin antzaldatu dituen arren, erdiguneko kaleetan barrena osteratxoa egiteak antzinako garaietara eramango gaitu.
1383ko ‘karta puebla’ delakoa da Urretxuren aurreneko erreferentzia dokumentatua. Horren aurretik, Santa Barbara baselizaren inguruan barreiatutako baserriek auzo bat osatzen zuten, elizate moduko bat. Herria sortzeak nolabaiteko babesa eta egonkortasuna eman zien, baita zenbait eskubide ere, merkataritza areagotzeaz gain. Erregeak sortu zuen Urretxu, eta hortik datorkio Villa Real, garai bateko izena.
Herritarrek eurek diseinatu zuten Urretxu erregeak emandako lur eremuaren mugen barruan; laukizuzen formakoa zen erdigunea, bi kale nagusik zeharkatua: Goikokale eta Barrenkale, egungo Iparragirre. Mugetatik kanpo, Errebala, Areizaga eta Nekolalde kaleak (aldiriak), eta Santa Barbara auzunea, izen bereko baseliza buru, herrigunetik bi kilometrora. Gaur egun Erdi Aroko egitura hori argi ikus daiteke Urretxun.
Jauregi dotoreak
Herrigunean ibilian goazela eraikin esanguratsu ugarirekin egingo dugu topo; Goikokalean, esaterako, etxe askok Erdi Aroko orubeari eusten diote, eraikuntza aztarnarik zaharrenak XVII. mendekoak diren arren. Gaur egun Kultur Etxea den Aizpurunea etxeak, orain dela hiru bat hamarkada eraberritua izan zenak, garai bateko itxura gordetzen du. Urrelur, Urretxuko mineralen eta fosilen museo ezagunaren egoitza ere bada Aizpurunea gaur egun.
Iparragirre kalean Faktorekoa, Bikariokoa, Galdosenea eta Barrenetxea dira eraikin esanguratsuetako batzuk. Ezin aipatu gabe utzi Corral-Ipeñarrieta jauregia, egungo udaletxea. Eraikin ikusgarria da, aurrealdeko horma kareharri arrosaz egina daukana, eta barruko aretoetan hainbat margolan biltzen dituena, Urretxuko kale zenbaiti izena eman dioten pertsona historikoen erretratuak gehienak, Iparragirre handia tartean. Eraikin aipagarriak dira, baita ere, ezinbesteko bisita merezi duten Areizaga Jauregi etxea eta Santa Barbara baselizatik gertu dagoen Ipeñarrieta jauregia, Urretxuko esanguratsuena askoren iritziz. Tourseko San Martin elizaz gain, noski.
Bost mende, hainbat itxura
Tourseko San Martin eliza XV. mendearen bukaeran eraiki zuten. Hiru habearte dauka, eta hasiera batean Zumarragako Antiguako Ama Birjinaren ermita laudatuaren itxura bera omen zuen. Mendeen joanean jasan dituen hainbat birmoldaketek egungo itxura eman diote.
Kokapenak handitasuna ematen dio: bi kale nagusien artean dago, eta eremu handia betetzen du. Herriguneko murruetatik gertu egoteak Erdi Aroko gaztelu baten itxura emango zion garai batean, dorrea urrunetik izango baitzen ikusgai. Udaletxerik egon ez zen bitartean, herriko agiriak eta zigilua, armak eta bestelako ondareak bertan gorde ziren, elizan. Herriko bilerak eta beste hainbat ospakizun ere han egin ohi zituzten.
Eliza barneko habeak harrizkoak dira, baina ez guztiak: erdiko partekoak egurrezkoak dira. Muga horretan hain juxtu, hasierako garaietan eliza barrenetik aldare partera zuzentzen zen U formako koruak hartzen zuen atseden. Korua kendu egin zen, baina. Bere horretan mantendu izan balitz, Zumarragako Antioko baselizaren oso antzekoa zatekeen tenplu baten aurrean geundeke. Elizako ateek, nagusiak zein atzekoek, ez daukate apaingarri berezi askorik, eta ziur aski soiltasun horrek ematen die edertasuna. Sabaiaren egitura osoa egurrezkoa da, eta Antiokoarekin badu antzekotasunik, edo bazuen behintzat hasiera batean, ondoren eraldaketak jasan baititu. Bi isurialde ditu egurrezko sabaiak, eta makina bat oholez osaturiko egitura konplexua, itsasontzi baten kaskoa bailitzan. Alderantziz jarria, noski.
Zumarragak zer, Urretxuk hura
XVI. mendearen bigarren erdian eliza birmoldatu zuten, Juan de Lizarazu herriko maisuaren eskutik. Ordura arte, Urretxuko eliza inguruko beste herrietako elizen oso antzekoa zen (Zumarragako Antio, Ezkio, Itsaso, Astigarreta eta agian Legazpi ere bai). Eredua berdintsua izanik, ez zegoen gutxiespenik beraien artean.
Garai horretan, ordea, Zumarragak beste eliza bat eraikitzeko asmoa azaldu zuen, herrigunean, garai berrietara egokiturik noski, eta Urretxuk, hori ikusirik, eraldatu egin zuen berea, Juan de Lizarazu buru zelarik. Baliabideak, ordea, urriak ziren, eta hala-moduzkoa izan zen eraldaketa. Asko eskatu zioten Lizarazuri, eta trukean ezer askorik eskaini ez. Nahi zuena egiteko askatasuna izango zen, agian, enkargua onartzeko arrazoietako bat. Herriko semea izateak ere izango zuen zerikusirik. Aspaldiko kontuak.
Ustez, lokalaren jabetza eskuratu dutenek bidali dituzte sarrailagileak sarraila aldatzera; Ertzaintzak babestuta aritu dira hori egiten. Birundak epaiketa bat irabazi du duela gutxi.
Aranzadi Zientzia Elkarteko Etnografia Sailaren zuzendari berria da Maite Errarte Zurutuza (Beasain, 1995), urrian Fermin Leizaolaren lekukoa hartu ondoren. Kultura materiala aztertzen jarraitzeko beharra azpimarratu du, gizartearen memoria eta bizimodu aldaketak erregistratzeko... [+]
Azaroan estreinatu zuen bere lehenengo lana Nagore Tamayo dantzariak (Tolosa, 2000): Nondik abiatu inora izena du, eta Natalia Belén dantzariarekin batera gorpuztu du. Bere herrian egin dugu hitzordua, Zumardi Handian.
A-15 errepideko trafikoa N-I errepidearekin bat egiten duen tokian eraikiko litzateke lotune berria. Andoainen N-I errepidearen "afekzioak murriztu" eta ingurunean "modu hobean" integratuko dela adierazi du aldundiak. Udalak 2011ko eta aurtengo proiektuen... [+]
Espainiako Poliziak duela 41 urte hil zituen tiroka Dionisio Aizpuru, Pedro Mari Isart, Jose Mari Izura eta Rafael Delas gazteak, Komando Autonomo Antikapitalistetako kideak.
1960ko martxoaren 21ean, Hegoafrikako Poliziak 69 lagun hil zituen apartheidaren kontrako manifestazio baketsu batean. Ordutik, egun hori Arrazakeriaren eta Xenofobiaren Nazioarteko eguna ospatzen da, aldarrikapenez beteta. SOS Arrazakeriak urtero gai ezberdin bat lantzeko... [+]
Martxoaren 17an hasi eta hila bukatu bitartean, Literatura Plazara jaialdia egingo da Oiartzunen. Hirugarren urtez antolatu du egitasmoa 1545 argitaletxeak, bigarrenez bi asteko formatuan. "Literaturak plaza hartzea nahi dugu, partekatzen dugun zaletasuna ageri-agerian... [+]
Duela astebete, martxoaren 8an Osinaldeko Erribera kalean dagoen goi-tentsioko dorrera igo eta bertan elektrokutatu ostean, osasun egoera larrian zen gaztea hil da azken orduotan.
Susmoa dut komunitatea hustuketa prozesu betean dagoela, eta beldur naiz, beste askori gertatu eran, mamirik gabeko bilgarri ez ote den bilakatuko, jada bilakatu ez bada. Ikustea besterik ez dago, komunitatearen izaera holistikoa gero eta modu lausoagoan heltzen da, eta Che... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Tasa edo zerga turistikoaren eztabaida urtetan luzatzen ari da, erakunde publikoetan ordezkaritza duten indar politikoen artean zabala den arren ezarri beharraren gaineko adostasuna. Eztabaidetako bat da zerga hori zein erakundek kobratuko duen: zenbait udalek (tartean... [+]
Herriko EH Bilduko zinegotzi eta legebiltzarkide den Ander Goikoetxeak egindako galdera parlamentario bati Jaurlaritzak emandako erantzunaren bidez jaso informazioa hau. Bi haize sorgailu ezartzeko asmoa dago eta Cluster Hernani izeneko proiektu zabalago baten barruan kokatzen... [+]
Hezkuntza bi arazo handik zeharkatzen dutela adierazi dute IAk: "ideia erreakzionarioen" gorakadak eta "ikasleen egoeraren okertzeak". Mobilizazioaren deialdia hedatzeko, goizean errepide mozketak egin dituzte Donostian, Iruñean eta Gasteizen. Bilbon, Euskal... [+]
Asteazken eguerdian berreskuratu du askatasuna astigartarrak, zigorra osorik beteta. Espainiako Auzitegi Nazionalak otsailean inputatu zuen ETAren zuzendaritzako ustezko beste lau kiderekin batera, Gregorio Ordoñezen hilketa leporatuta.
Azora putre funts alokairua igo eta mantentze lanak alde batera utzi ditu, Isaac Lagos eta bere familia etxebizitza uztera behartuz. Kaleratzearen aldeko epai bat jaso berri du maizterrak.