Sohütan elkartu gara Felix Aguer (Zalgize, 1978), Jean Etchart (Paris, 1955) eta Johañe Etchebarnerekin (Atharratze, 1981). Etcharten dendan, hain justu. Megafoniatik etengabe entzuten da, hasi, bukatu eta berriz hasi, Zotükatzez batx-batxa, Zuberoan ustekabeko arrakasta izaten ari den diskoa: 2.500 kopia saldurik, 13.000 biztanle inguru duen probintzian. Beste ehunka batzuk Euskal Herriko gainerako lurraldeetan eta Biarnon.

Aguer eta Etchebarne txorrotxak ziren 2004an Iruri-Zalgizek eman maskaradetan. Bazuten, eta oraindik dute, ibilbide oparoa bikote gisa, zuberotar kanta tradizionalaren eremuan beti ere. Aguerrek azaldu digu nola hasi ziren orduan kantaldi zenbait ematen, maskaradetan aritutako beste zenbait kiderekin batera.

2005erako izena ere bazuen taldeak: Xiberotarrak. Jean Etcharti bururatu zitzaion, bere aurreko taldearen molde beretik joz, Altzükütarrak ospetsua baitzen hura. “Izen aisa bat nongoak garen ezagutarazteko”, justifikatzen du. Etchart da gazte mailan kokatzen ez den taldeko kide bakarra, eta musika munduan eskarmentudunena. Abizenaren frantses grafiak nahastuko zuen irakurlea agian, baina argitu dezagun Niko Etxarten anaia dela Jean, harekin eta Jean Etchegoyhen lehengusuarekin batera 70eko hamarkadan Odol Berria sortu zutenetakoa beraz. Euskarazko rockaren aitzindarietakoa. Altzükütarrak-ek diskografia oparoko aire gehienak hark konposatuak dira, eta antzeko protagonismoa ukan du Xiberrotarrak-en lehenbiziko lan honetan: berak sortuak dira hamabost kantuetatik hamar, baita zenbait hitz ere. “Etengabe aritzen naiz kantu sortzen”, esan digu.

Hamaika aldiz azpimarratu digu Etchartek Xiberotarrak ez dela “Jean Etchart taldea”, bera beste bat baizik ez dela. Horren froga litzateke Zotükatzez batx-batxa ez dela suertatu berak nahi bezain rockeroa. Kasu askotan, bozaz hautatu zuten zein kantu ezarri eta zein ez. Ukaezina, bestalde, azken emaitzan eragin handia ukan duela Etchartek; beragatik ez balitz, askoz lan tradizionalagoa argitaratuko zuketen. “Erran behar da gure taldean gazteenak zaharrak direla”, diosku; erran nahi baita inongo musika tresnarik gabe aritzearen aldekoak zirela, hasiera batean, gazte-zahar horiek.

Sinpletasunaren alde

Lan egiteko era demokratiko horren emaitza doinu tradizionalak eta berritzaileagoak uztartzen dituen disko freskoa da, taldeko kideen gustukoa, denek zerbait aldatuko luketen arren. A capelazko abestiek pisua badute –sei dira guztira–, eta tresnak, daudenean, ez dira gehiegi nabarmentzen. Sinpletasuna da Zotükatzez batx-batxa-ren ezaugarri behinenetako bat, eta hala aitortzen dute gure hiru mintzakideek. Ez bedi ulertu hori txarra denik, kontrakoa baizik. Izan ere, sinpletasunaren aldarri sutsua egin du Etchartek.

“Anaia Nikok ‘hiru akordeen erregea’ deitzen dit. Musika folklorikoetan, zaharretan, beti hiru akorde dira, Do-Fa-Sol, edo Re-Mi-La”. Folklorearen iturritik edaten baitu Etchartek, blues-rock zale amorratua izanagatik. “Orain irratian entzuten ditudan kantu asko oso konplikatuak dira, eta uste dut jendeei sinpletasuna gustatzen zaiela, hitzetan ere bai”. Horri dagokionez, Zuberoako ohiko gaietatik ez da gehiegi aldentzen Xiberotarrak-en lehen diska hau. Etchart eta Aguerren artean eman digute zerrenda: “Herria, bestak, amodioa, euskara, usantzak...”.

Sekretua ahotsak dira

Betiko gaiez hobeto ala traketsago idatz daiteke ordea; zentzu horretan, azpimarratzekoa Itxaro Bordak Love song kanturako eskribitutako poema bikaina. Musika ere disko osoko ederrena duenez ale horrek, emaitza izugarri ona da. Sinplea izanda. Baina ez zaitzala “sinple” hitzak tronparazi: gitarra batekin jotzeko bezain erraza da abesteko zaila Love song, eta beste hainbeste esan daiteke diskoko kantu gehienei buruz. Ezeren gainetik, ahots pribilegiatu zenbait elkartzearen emaitza da Zotükatzez batx-batxa. Xiberotarrak izena daukan talde batengandik espero zitekeena, bestalde.

Aitzitik, espero zitezkeen beste gauza batzuk ez dituzte egin. Esaterako, ez du talde osoak kantu guztietan kantatzen. Binaka, hirunaka, bosnakako taldetxoetan eman dituzte abesti gehienak, gizon eta emazteen ahotsak uztarturik, eta uste dute hori datekeela arrakastaren gakoetakoa, estilo nahasketarekin batera. “Nahi genuen hautsi, kanbiatu... Uste dugu jendeentzat hobe dela, ez baitute beti ber gauza entzuten”, diote. Zuberoako karriketan jaso ahal izan ditugun iritziek bat egiten dute ideia horrekin. Sei urte igaro dira Jean Etcharten etxean bertan grabatzen hasi zirenetik –batx-batx, zuberotarrez, emeki-emeki da–, baina merezi izan du itxarotea.