Kostaldeko gotorlekuak: itsasokoak ez ziren enbaten zain
Bertan beti egongo balira moduan. Haitzak legez, hormigoizko eraikinak itsasertzera begira aurkitu ditzakegu Hendaian; bunkerrak, Abadia gaztelutik gertu, Arroka Bikiak parez pare. Guztira, naziek Hendaia inguruan 150 bunker eraiki zituzten Bigarren Mundu Gerran.
Asko desagerrarazita badaude ere, larre berde artean eraikitako defentsa lerroaren aztarnak ikus daitezke.
Hendaiatik Normandiara 12.000 bunkerrez osatutako harresia eraikitzeko agindua eman zuen Hitlerrek 1941eko irailean. Naziek Ingalaterrarekin zuten gerrako porrotak zirela eta, estrategia aldaketa bat hartu zuen momentu hartan führer-ak. Indarrak ekialdera, Errusiara, bideratuko zituen armada naziak eta mendebaldea zaintzeko 4.000 kilometrotan Atlantikoko Harresia izenekoa eraiki zuten.
Bigarren Mundu Gerra amaitzerakoan Frantziako agintariek bunker eta lubakiak desagerrarazi zituzten, baina batzuk zutunik jarraitzen dute oraindino. Hendaian, Abadia gaztelutik oso gertu, dozena erdi bunkerren aztarnak erraz ikusteko moduan daude. Santa Anako lurmuturrean, amildegi ertzetan daude ondoen kontserbatu direnak. Kostaldeko defentsa gunerik mardulenetakoa izan zen Hendaia.
Aurreko egunetan euria egin badu, lokatzetarako arropa egokiarekin joatea komeni da bunkerretara gerturatzeko. Abadia gazteluaren eremuan, Hendaiako hondartzatik gertu, Bidarteraino doan bidea dago, eta bertatik abiatu daiteke Santa Anako lurmuturrera eta bunkerretara. Bidea hartu eta nahiko segidan Larretxea izeneko baserria dago, eta bertan, ingurumenaren interpretazio zentroa.
Abadiako eremuan bidezidor ugarik eroaten dute bisitaria itsasertzerantz. Bide osoan atzean edukiko dugu fantasiazkoa dirudien Anton Abadiaren gaztelua. Bidezidorrak jarraituta, ia hiru urtez soldadu nazien bizitoki izan ziren bunkerretara helduko gara. Bidea ez da guztiz laua, tarte askotan lubakien gainean egindako bidea delako. Bunkerren eta lubakien hormigoi zati txikiak ere ikus daitezke aztarna handietara bidean.
Etxeen moduan apainduta
Hasieran bunkerrotan eliteko soldaduak egon ziren, 40 eta 55 urte bitartekoak, baina gerrak aurrera egin ahala, gaztetxoak edo agureak bidali zituzten soldadu haien ordez, soldadu onenak Errusiako frontera bideratzen zituztelako. Bidasoa eta Baiona artean alemaniarrek 15.000 soldadu inguru eduki zituzten itsasoko erasoen zaindari.
Bizimodu lasaia eduki zuten soldaduek Lapurdiko bunker eta lubakietan. Aztarnak ikusita irudikatu ezin den arren, bunkerretako hormak etxeetakoak bailiran apaintzen zituzten, eta bertan dutxak, jantokiak eta logelak zeuzkaten. Hendaia hartzean, Abadia gaztelua kuartel bihurtu zuten naziek, eta jatekoa bertatik eroaten zuten bunkerretara egindako bidexketatik. Janari faltak eraginda, soldaduen artean desertzio asko izan zen, eta alemaniarrak gerra galtzen zebiltzala jabetzean ere, askok ihes egin gura izan zuen. Diotenez, soldadu asko hil zen igerian Hondarribira ihes egiten saiatzean.
Itsasertzeko lerroan, bunker batzuk gotorleku hutsak ziren, eta beste batzuek metrailadorea zeukaten. Oraindik metrailadorea mantentzen duen bunker bat badago Santa Anako lurmuturrean, Kapelu izeneko muturrean. Berau da ondoen mantentzen dena. Barrura sartzeko moduan dago, eta gela bi eta begiratokia dauzka, metrailadorearekin.
Nazien ihesa
1944ko uztailean utzi zuten Hendaia soldadu naziek. Joan aurretik soldaduek bunkerretako kanoiak indargabetu zituzten aliatuen esku gera ez zitezen. Bordele pasatuta erresistentziaren erasoa jaso zuten, eta Poitiers inguruan errenditu egin ziren 16.000 bat gizon.
Ondoen mantentzen den bunkerraren gainean, Abadiako Adixkideak elkarteak ipinitako Haize Arrosa dago. Naturaren elementuak eta ipar haizearen norabidea ditu ardatz. Ingurugiroarekin estu lotutako itxaropenezko mezu bat transmititu gura izan dute Abadiako Adixkideek Haize Arrosarekin. Elkarte horrek Hendaiako kultura, ondarea eta natura zaintzeko hainbat lan egiten du.
Hendaiako ikuspegi ederrenetakoak daude Santa Anako lurmuturretik. Behin bertara gerturatuta, ezinbestekoa da Abadia gaztelua bisitatzea. Udan barrutik bisitatu ahal izateko zabalduko dute, uztailaren 18tik abuztuaren 21era. Itsasoko ikuspegia gaztelua bezain ikusgarria da. Dunbak edo Haitz Bikiak izeneko arroka ezagunak daude lurmuturraren parean. Kondairak dionez, Haitz Bikiak jentil batek bota zituen itsasora, habaila erabilita. Amildegiak, kalak eta Loia badia ikus daitezke bertatik.
Kuriosoa da. Defentsarako eraikinen hondakinetan gatazken historia bake apur batekin nahastuta arnasten da. Euskal Herriko itsasertzean mendez mende eta gerraz gerra zutunik mantendu diren hainbat gotorleku eta eraikin militar daude. Hendaiako bunkerrak gerrarik garaikideenaren eraikuntza izan ziren. Aipagarriak dira baita ere Gorlizko faroaren alboan dauden bunkerrak, Gerra Zibilaren ostean Francoren aginduz preso errepublikanoek eginikoak.
XX. mendeko lubakiez gainera, euskal itsasertzean mota askotako defentsa-lekuak ditugu. Gatazken historia bertatik bertara irudikatzeko lekuak dira, paisaia ikusgarrietan kokatuak. Kostaldeko probintzietatik bana aukeratu dugu, gerrek itsasertzean utzitako historiaren zertzelada txikiak emateko:
Zokoako gotorlekua
Arrantzan diharduen Ziburuko auzo txiki honen interesgunerik handiena gotorlekua da. Enrike IV.ak eraiki zuen XIV. mendean, espainiarren erasoei aurre egin eta Donibaneko Badia babesteko. Geroago, XVII. Mendean, Sebastien Le Prestre –Vauban legez ezagutua– ingeniari militar frantses entzutetsuak berriztatu zuen gotorlekua. Harresia eta dorrearen egitura egoera onean daude. Ikuskizun ederra eskaintzen dute harresiaren kontra hausten diren olatuek. Portuko itsasargia ere ikustekoa; monumentu historikoaren izendapena dauka. Gotorlekua ikusi eta gero Zokoatik Ziburura ibilaldi polita egin daiteke.
Getxon, Galeako fortea edo Printzearen gaztelua
XVIII. mendeko gotorlekua da. Ingelesen erasoengandik Bizkaiko kosta defendatzeko urgentziaz eta presaka egin zuten eraikin militar hau. Diputazioak agindu zituen beharrak, eta Jaime Sycre koronelaren agindupean inguruko herrietako 600 pertsonek jardun zuten bertan, derrigortutako lanetan. Lanak 1742an hasi zituzten, eta hurrengo urteko udaberrian amaitu. Historialariek diotenez, gotorlekua ez zuten inoiz borrokarako erabili. Militarrek utzi eta gero, bertan Bizkaiko lehen itsasargia egin zuten 1782 inguruan. Britainia Handiko legioak birritan suntsitu zuen faroa, 1812an eta 1836an, karlistadetan liberalei laguntzera etorri zirenean. Gaur egun dagoen itsasargia XIX. mendean eraiki zuten, zaharraren lekuan. Aranzadi elkarteak duela sei urte zaharberritze lanak egin zituen Galeako gotorlekuan.
Errenterian, San Markoseko gotorlekua
Izen bereko mendian eraiki zuten San Markoseko gotorlekua. Leku estrategikoa da, bertatik Donostiako Badia eta Pasaia ikusten dira eta. Ikuspegi ikusgarria. Bigarren gerla karlistan eraiki zuten, karlisten tropa ibiltariak babesteko. Gerra amaitutakoan, 1876an, Oiartzungo defentsa lerrora batu zen, Pasaiako portua defendatzeko lerrora. Gaur egun berriztuta dago gotorlekua, eta jardunaldi, ekintza sozial eta ospakizunetarako erabiltzen da. Oarsoaldeko begiraleku ederra.
Gizon batek egindako jazarpena salatu du Irati Rusiñol hendaiarrak sare sozialetan. Komisarian ere jarri du salaketa. Salaketa publiko egin ostean, beste 30 emakumek esan dute gizon beraren erasoak jasan dituztela. Rusiñolek adierazi du beste inori halakorik egin... [+]
Teilatura igo, eta hainbat instituziok Euskararen Nazioarteko Eguna “aurpegi zuriketarako aprobetxatu ohi dutela” salatu du bikote aktibistak. Frantziako eta Espainiako Konstituzioak “supremazistatzat eta euskaldunentzat baztertzailetzat” jo dituzte, bi... [+]
Lau egunez idekia izanen den merkatu bat antolatzen du Plazara kooperatibak euskararen aldeko beste hamar bat eragilerekin –horien artean ARGIA–.
Alokairuen bidezko espekulazioa oztopatzeko neurria azaroaren 25etik goiti izanen da indarrean Ipar Euskal Herrian. Momentuko, tentsiopean diren Lapurdiko 24 herriei eraginen die: Ahetze, Angelu, Arbona, Arrangoitze, Azkaine, Basusarri, Baiona, Biarritz, Bidarte, Biriatu,... [+]
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
Lehenengo aldiz “euskararen aldarriak hedatzeko” azoka antolatu dute euskararen biziberritzean lan egiten duten zortzi elkartek. Euskararen egunean irekiko da azoka eta abenduko beste hiru egunetan ere egongo da zabalik.
Palestina, mediatikoki aurkeztua ez den bezala, aipatu zen joan den larunbatean Makean, mintzaldi, tailer, merkatu eta kontzertuen bidez.
Hedabide eta politikari ugariren ahotan entzuten dugun segurtasun ezaren eta delinkuentziaren diskurtsoa argudio hartuta, bai Hendaiako auzapezak bai Donibane Lohizunekoak iragarri dute udaltzainek armak eramango dituztela. 2025ean sartuko da neurria indarrean.
91 urte zituela, urriaren 27an hil da Heletan jaio eta Baionan bizi zen militante feminista, abertzalea eta ekologista. Ehorzketa urriaren 30ean izango da Heletako elizan.
Kanboko bi hautetsi nagusiak (auzapeza eta lehen axuanta) errabiatuak dira. Hiru herritarren kontra plainta ekarri dute, Marieneako pentzearen alde protestatzeagatik. Bigarren aldia da enetzat, goizeko 06:00etan, ohetik ateratzen gaituztela (bizilagunarekin), hamar bat... [+]
Herritarrengandik sortu eta hiru hamarkadaz eraikitako harremanaren ondotik, Hego Lapurdi eta Goierriko bi herri hauen arteko senidetze edo birazkatze ofiziala egin dute igandean Urruñako plazan. 30 urteko mugarri, egun «historikotzat» jo dute Filipe Aramendi... [+]
Gero eta ohikoagoa da Mastodon edo Pixelfed bezalako sare sozial libre eta federatuetan kontuak izatea. Horretarako, euskaldun gehienek mastodon.jalgi.eus, mastodon.eus edo pixelfed.eus instantziak erabiltzen dituzte. Baionako Etxepare Lizeoak pauso bat harago eman du, ikasle... [+]
Lapurdi zeharkatuko lukeen AHT egitasmoa aitzina doala salatu du ingurumenaren alde dabiltzan elkarteen artean osaturiko CADE kolektiboak. Urriaren 12 eta 13rako jarri du hitzordua, Gironda eskualdean Lurraren Altxamenduak sareak antolaturiko protestari sostengua erakutsiz.
TABERNARIA. INSTRUKZIOAK BOTATZEKO ONDO BAT KAÑA
Egilea eta zuzendaria: Patxo Telleria
Aktorea: Mikel Martinez
Noiz: Irailaren 20an
Non: Biltxokon (Baiona)
--------------------------------------------------------
Bezeroak kontua eskatzen duenean izan ezik,... [+]