“Gora laudio” dioen prentsa-oharra eskuan hartu eta heldu gara Laudiora. Oharrean irakurri dugunez, euskararen erabilera erreala bikoiztu baino gehiago egin da azkeneko hamar urteetan herrian: %3,69 zen 2001ean eta %9 izan zen 2011ko udazkenean. Laudioko Udalaren Euskara Arloko teknikaria da Felix Muguruza. Berak azaldu digu datua, Euskararen Egunarekin batera eman zutena. “Soziolinguistika Klusterra kale neurketa egiten ari zen herrian, zerbitzua geuk kontratatuta, eta herriko emaitzak guri aurreratzeko eskatu genien. Emaitzen berri nahi genuen, Euskararen Egunean zabaltzeko, nahiz eta behin-behineko datua izan, baina zer edo zer. Izan datu txarra, izan ona, baina irrikatan geunden. Eta erabilera bikoiztu egin dela esan ziguten! Ikaragarria! Ezohikoa zen. Eta emaitzak errore tarte txikia zuela ere esan ziguten. Oso fidagarria zela neurketa”. Hain zuzen, 2.408 lagunen artean 981 elkarrizketa ziren neurtuak, okerrerako aukera oso txikia uzten zutenak. Laudion ez zuten gisako emaitzarik espero.

“Ezta pentsatu ere. Gainera, inguruan horrelako emaitzarik ez dela izan kontuan hartuz gero, are gutxiago. Gurean, berriz, gora egin du erabilerak, nahiko gora, gainera. Ez dakit nola gertatu den ere. Duela ehun urte galdu zen euskara inguru honetan, hemen gauden euskaldun guztiok euskaldun berriak gara. Gaur egun populazioaren herena euskalduna da Laudion, ahalegin itzela egin ondoren. Ahalegin hori egin duen jendeak ez du ikasitakoa ezkutuan gorde nahi, erakutsi egin nahi du. Beharbada, euskara zerutik jaso duen horrek ez du estimatuko, baina guk hainbat urte euskara ikasten eman eta gero, erabili besterik ezin egin!”.

Populazioaren herena dute euskalduna Laudion. Erabilera ez da herena, hala ere. Ikasi duten guztiek ez dute erabiltzen, Muguruzak esandakoaren kontrara…“Bai, badakigu hori nola den. Horrelakorik ez da inon gertatzen. Eredu matematikoa ere garatu zuten garai batean, ezagutza eta erabilera aztertzen zituena eta oraingo emaitzak ezin hobeak dira. Duela hamar urtekoak, espero zitezkeenak ziren, baita matematikoki ere. Oraingo emaitzak, oso onak”. Datuak beti datu, ordea. “Baina ez dira datuak bakarrik, errealitatea ere bada: kalean, parkean, umeekin ari zarela… euskara entzuten da, nahikotxo. Gehiago esango dizut, ondoko herrian, Orozkon, herri euskalduna, zoaz hango plazara, euskara gutxiago entzungo duzu Laudion baino. Zubiaur da Orozkoko erdigunea. Jendea hara joaten denean, utzi baserri hizkuntza eta gaztelaniaz hasten da. Euskaldunak dira, baina gaztelaniaz ariko dira bata besteari, eta umeei. Halako karnak ditugu eskuartean, baina ondo ari gara jokoan”.

Erabileraren eragileak

Eta nork egin du lan erabilera gerta dadin? Duela hamar urteko erabilera halako bi baino gehiago da orain Laudion. Ez da euskaltzaleen erabilera bakarrik, hortik lekore dago Muguruzaren aburuz: “Euskara ondo baloratuta dago hemen, horrek ikusteko handia du. Beste gauza bat: orain arte, erabileraren oinarria euskalgintza zen, euskaltzaleok, ortodoxoak. Orain, aldiz, zoaz umeak jolasean ari diren lekura, zoaz parkera, edo Euskara Arlo honetatik antolatzen ditugun ekitaldietara, eta han, gurasoak ikusiko dituzu, euskalgintzarekin zer ikusirik ez dutenak, euskaltzale ez direnak, baina euskaraz mintzatzen direnak. Sentimendu horixe dute. Izan ere, daukan onena transmititu nahi dio gurasoak umeari eta tartean, euskara. Seguru nago guraso horiek ez zutela euskara askorik erabiltzen umeak izan baino lehen. Baina umeak izan dituzte, eta beren onena eman nahi diete haurrei, euskara erabiliz. Eta badiotsut, guraso horiek ez dira euskaltzale militanteak. Baina erabiltzaileak dira”. Zer esan nahi du horrek, ordea? Zein da interpretazioa? “Normalizazioaren urratsa ere bada hori. Beste lekuetara ere helduko dela uste dut: euskaltzaleak izan gabe ere, euskara erabiltzaile dira. Zenbat gara, bada, euskaltzaleok Laudion? Berrehunen bat? Eta apur bat estutuz gero, ortodoxoak, berrogeita hamarren bat.”

Arestian esana du, sekulako ahalegina egin dute Laudion… Nork egin du ahalegin hori? Duela hamar urte sortu zen Udalaren Euskara Arloa, erabilera 3,69 izatetik 9 izatera igaro den tartea. “Jende askok egin du lan. Duela hamar urte sortu zen Udalaren Euskara Arloa, eta horrek ere izango zuen eragina, seguru, irakaskuntzan, euskalgintzan… Udala eragile izan dela, dudarik ez, baina bada besterik. Irakaskuntzan, esaterako, urteak dira hemen A eredurik ez duguna. Jendeak euskararekiko pertzepzioari dagokionez, aldekoa du. Eta kontuan hartu hemen izan dugun immigrazio handia, industriarekin etorri zitzaiguna. Kanpoko jende asko da Laudion, baina haien seme-alabak euskararen mundura hurbildu dira. Edo haiek erakartzen jakin dugu, hori ere bai”. Zertan da euskalgintza Laudion, euskara elkarteak eta gainerakoak? “Horra hor Basalarrina euskara elkartea, Kirikiño elkartea –haurrentzako ekitaldiak antolatzen dituena–, mendi elkartea, txirrindulariena… Eman dezagun, mendi elkartea. Hark egiten dituen afixa guztiak euskara hutsean egiten ditu joan den hogei urtetik hona. Eta, jakina, kalean gora kalean behera zabiltzala, tabernetan eta gainerakoetan, beti afixa hori euskaraz, normaltzat hartzen duzu. Gaztelania hutsezko afixa arraro egiten da hemen”.

Erabilera areagotzeko kanpainak eginak dituzte, bat baino gehiago, behin baino gehiagotan, bai Euskara Arloak, bai euskara elkarteek ere… Muguruzaren gogoeta horri dagokionez: “Begira, gure herrian, ematen zuen euskalduna izatea zigorra zela, zama, zailtasunak agertu ohi zirelako eta haserre bide asko. Orain, berriz, esango nuke aisialdian esaterako, gaztelania hiztunek ez duten eskaintza dutela euskaldunek eta horrek nahitaez laguntzen du. Hainbat ekitaldi antolatzen ditugu, baina euskaraz dira eta beraz, praktikoa da euskalduna izatea, euskaraz egitea. Dela film bat ikusteko, dela mendira joateko, dela bisita gidatu batean parte hartzeko”. Esperientzia zehatz bat ondoren: “Gazteentzako mendi irtenaldiak antolatzen ditu elkarteak eta Euskal Herri osoan egiten ditu txangoak. Parte hartu nahi duenak ez du betebehar bat baizik: euskaraz egitea. Euskaraz egiten ez baduzu, gauza ederra galtzen ari zaren sentsazioa daukazu. Horixe da konpromisoa, baldintza sine qua non. Inork ez du inor ezertan parte hartzera behartzen, baina, parte hartzekotan, euskaraz hitz egin behar duzu. Horretan asmatu dugu: euskara ez dugu mehatxu erabili, ‘euskara geu gara’ esaten dugu, gauza liluragarri bat antolatzen dugu, eta jendea gonbidatzen dugu etor dadin, hartaz gozatzera”. Beti-betiko erakargarritasuna dantzan. “Jendeari eskaintzea da kontua, ez hau eta hura eskatzea. Gauza erakargarriak eginez, gure gurdira igoko da jendea”.

Euskararen erabilera bikoiztu baino gehiago egin da Laudion joan deneko hamar urtean. Nork bereganatu du “saria”, ordea? Protagonismorik izan ote dute herrian lanean ari diren askotariko elkarteek, ikastetxeek, euskalgintzan ari direnek? “Laudioko Udalak eman zuen datuaren berri, alkatearen aldarrikapen ofizialaren bitartez. Udalarena, herriarena da saria. Leku guztietatik heldu zaizkigu zorion mezuak, baina badira emaitza horrekin konforme ez daudenak, gehiago egin behar dela diotenak… Baina ezin beti presio horren azpian bizi. Erabilera areagotzea, dena den, gizarteak egin du, haren lanaren ondorioa da, jende anonimoaren erabilera dago emaitza horren atzean, betiko aurpegi ezagunek egiten dutena baino gehiago: Euskara Arlo, euskara elkarte, zinegotzi, alkate… horietatik aparte dago meritua”. Meritu eta lan isila, Muguruzaren hitzetan.