Constanze Lindemann Iberia hegazkin konpainia espainiarrak Berlinen duen bulegora hurbildu zen 1996ko egun batez, talde handientzako tarifa bereziak ote zituzten galdetzera. Handik hilabete batzuetara, Gernikako bonbardaketaren 60. urteurrenean, gaiari buruzko sinposio bat egingo zen Alemaniako hirian, eta Euskal Herritik hainbat pertsonek hara joan behar zutenez, hegazkin txartelen kontua kudeatzeaz arduratu zen Constanze. Iberiako langileari gaia azaltzeko Gernikaren eta han gertatutakoaren berri ba ote zuen galdetu zion, eta hark, barrez, baietz, euskalduna zela. Constanze Lindemann Berlingo Euskal Etxeko sortzaileetako bat da, eta egun hartan hegazkin konpainiaren bulegoan topatu zuen emakumea, Ainhoa Añorga, elkarteko lehendakaria.

Constanze inprimatzailea da eta komunikabideen sektoreko sindikatuan ere aritzen da. “1996an Fritz Teppich borrokalari zaharrak sindikatuko galerian Espainiako Gerrari buruzko erakusketa bat egiteko proposatu zigun”, dio.

Gernika Kulturverein

Urte hartan Gernika eta Pforzheim hiriak senidetu ziren, Alemaniako parlamentuan Gernikako bonbardaketaren gaia jorratu zen, baina euskaldunek eskatzen zuten adiskidetze keinua ez zen iritsi. “Alemaniar politikan iragan nazionalsozialista oso gai irristakorra eta zaila da. Aitzakia onartezinak eman zituzten: soilik Gernikako zubi bat bota nahi zutela, hiri osoa nahi gabe suntsitu zutela…”. Senidetutako hirietako alkateak erakusketara gonbidatu zituzten parlamentuak bake keinuari jarritako oztopoez eztabaidatzeko. Horren ondoren, bonbardaketaren 60. urteurrena gertu zela eta, beste zerbait prestatzea erabaki zuten alemaniarrei Gernikan gertatutako jakinarazteko. Hurrengo urtean Gernikari buruzko sinposioa antolatu zuten, eta Gernika Deutsch-Baskischer Kulturverein (Gernika Euskal-Alemaniar Kultur Elkartea, gerora euskal etxe izendapena jasoko zuena) sortu zuten.

Elkartearen sortzaile gehienak adindunak dira, batzuk Espainiako Gerra eta Bigarren Mundu Gerra bizitakoak, beste batzuk Alemania garaitu eta zatituko gerraoste gogorrean jaio eta hazitakoak, erregimen nazionalsozialistaren eta gerraren biktima ere izandako alemaniar herritarrak. Eta hala ere, adiskidetzearen alde eta Gernikan gertatutakoan Alemaniaren erantzukizuna onartzearen alde lanean aritzea erabaki zuten. Constanze Lindemannek haien eskuzabaltasunari garrantzia kendu nahi dio, eta Gernikaren bonbardaketari eman: “Jakina, Alemanian ere hildako asko izan ziren, baina guk beti esaten dugu Bigarren Mundu Gerra Espainian hasi zela 1936an. Goering-ek berak Nurembergeko prozesuan onartu zuenez, alemaniar faxistek beren hegazkinak eta armak probatu nahi zituzten eta Espainiako Gerra, zehazki Gernika, izan zen haien proba eremua. Garbi dago naziek gerra nahi zutela, eta beren interesen alde Europa erdia suntsitu zutela. Alemaniaren kapitulazioa askapen eguna izan zen alemaniarrontzat ere”.

Euskal etxe ezohikoa

Berlingo Gernika Kultur Elkarteak 2010ean jaso zuen euskal etxe izendapena, baina ezohiko euskal etxea da. Etxea denik ere ezin esan, egoitzarik ez baitu. Eta, ikusi dugunez, alemaniarrek sortu zuten; Tokiokoarekin batera, euskaldunek sortu ez duten euskal etxe bakarra da.

Ainhoa Añorgak, 1997ko sinposiorako hegazkin txartelen erreserbak egin ondoren, hitzaldietan entzule gisa parte hartu zuen, eta ondoren elkarteko kide izan nahi ote zuen galdetu zioten. “Gustura esan nien baietz, eta urtetan ni izan nintzen elkarteko euskaldun bakarra; azken urteetan, Berlinera lanera edo ikastera etorritako euskaldun gehiago gaude elkartean”. Egun, 45 bazkide inguru ditu euskal etxeak.

Eta hasierako xedea bonbardaketaren oroimena gordetzea eta zabaltzea izan arren, berehala hasi ziren helburu zabalagoen bila: euskaldun eta alemaniarren arteko harremanak sendotzea, eta euskara eta euskal kultura Alemanian sustatzea. “1996ko urrian izan nintzen lehenengoz Gernikan” dio Lindemannek, “Eduardo Vallejo Gernikako orduko alkateak gonbidatuta. Astebetez toki askotan izan ginen, eta lehenengoz benetako euskal kulturaren eta, batez ere, euskararen berri izan genuen. Hemen, Alemanian, euskaldunei buruz galdetuz gero bi gauza aipatzen zizkizuten: txapela (alemanez “baskenmütze” esaten zaio, hau da “euskal txapela”) eta ETA. Hori aldatu nahi genuen, ETAren eztabaida alde batera utzi, eta euskal kultura ezagutarazi. Gainera, Gernikan alemaniar bat zegoen, Michael Kasper, Gernika Gogoratuz-eko kidea, zoritxarrez oso gazte hil zena, eta Gernikako eta Berlingo elkarteen arteko truke aberasgarria sortu zen”.

Ainhoa Añorgak alemaniarrek euskaldunez duten irudia baieztatu digu: “Elkartea sortu berritan, irratian elkarrizketatu gintuzten, eta lehenengo txantxa baskenmützea eta armak non utzi genituen galdetzea izan zen. Kultura oso aberatsa dugula, gure kulturatik ekarpenak egin ditzakegula erakutsi behar genuen”.

Esaterako, literatur trukeak egiten hasi ziren, hasieran hala moduzko itzulpen gutxi batzuekin. Azken urteetan, urtero aurkezten dira euskaratik alemanera itzulitako lanak. Elkartean bertan ere bada itzultzailerik. Adibidez, DDR zaharrean bizi izandako Hans Joachim-ek, han ikasi zuen euskara, bere kabuz. Egun 70 urtetik gora ditu eta Edorta Jimenezen lanak alemanera itzultzen ari da.

“Horregatik ez gara ohiko euskal etxea” dio Añorgak, “kulturarekiko interesa duen publiko alemaniarrari zuzenduta daude, nagusiki, gure jarduerak, eta ez hainbeste hemen bizi diren euskaldunei”. Hala, Gernikaren bonbardaketaren 75. urteurrenaren inguruan antolatutako ekitaldi bereziez gain, Berlingo Euskal Etxeak ohiko jardunarekin jarraitzen du. Ostegunetan euskara eskolak ematen dituzte, eta ostiraletan euskal dantza ikastaroak. Hilean behin, euskal zinema emanaldia antolatzen dute. Azken bi urteetan Euskal Koreografoen Berlingo Jaialdia antolatu dute, eta, horrez gain, urtero Karneval der Kulturen (Kulturen inauteria) ekitaldian parte hartzen dute Euskal Herriko ordezkaritzaren bidez. Liburu aurkezpenak, errezitaldiak, kontzertuak edo antzerki emanaldiak antolatzen dituzte tarteka, eta iaz Korrika Berlingo kaleetan ere izan zen elkartearen lanari esker.

Etxerik ez, baina ate asko

Euskal Etxeko lehendakariaren esanetan “hori guztia egoitza finkorik gabe eta bitarteko gutxirekin egiteko, maiz eskean ibili behar dugu nolabait. Euskara eskolak, adibidez Iberika hizkuntz eskolaren egoitzan ematen ditugu, egunotako erakusketa Haus der Demokratie und Menschenrechte-rekin elkarlanean egin dugu… Ideia bat izan ohi dugu, eta jarduera hori egiteko egokia deritzogun egoitza aukeratuta, elkarte edo erakunde horri elkarlana proposatzen diogu”. Horrela funtzionatu dute hamabost urtean, eta Internetek asko lagundu diela diote, “bilerarik egin beharrik gabe, fisikoki gune batean bildu gabe, jende askorekin komunikatzeko aukera ematen dizu”.

Alemaniarrek jakin behar zuten Gernikan zer gertatu zen, Euskal Herria zer den eta zer ondare kultural eskain dezakeen. Orain euskaldunok jakin behar dugu Berlinen gure iraganaren eta kulturaren alde zer egin duten alemaniarrek.