Simaurra egiteko makinak
Herrilanean sinesten badugu ingurumena zaintzea da lehentasunetan lehena. Gure lurrari lotuta bizitzea. Geure baliabideekin bizitzea, beste inondik lapurtu eta estraperloan ekarri beharrik gabe. Horrek, batez ere, duguna ahal den ondoen baliatzea esan nahi du. Kolkoa bete diru dabilenak mundua aurrean eramaten du, baina baita etorkizuna erre ere. Azkarxeagoak eta jantziagoak diren jendarteak alderantzizkoan gailendu dira: lurrari kentzen dizkiotenak erabili, berrerabili, berrerabili eta berrerabili.
Hari horretatik, Australiatik datorkigu berria. Sydneyko Unibertsitateko Teknologikoko irakasle Dena Fam-ek egin digu proposamena: gure gernuan doazen ongarriak jaso eta erabiltzea. Pixa egiten dugunean jariatzen dugun gernua esterila da eta landareek hazteko behar-beharrezko dituzten oinarrizko elikagaiak ditu, tartean nitrogenoa, potasioa eta fosforoa. Pentsatze hutsak baten bati muturra okertzerainoko nazka emango dio, baina gauza naturalenekin gero eta maizago ikusten den keinua da; gure jendartea naturatik eta naturaletik gero eta urrunago dagoenaren seinale. Gernua berrerabiltzeko bereizi egin behar denez komun-zuloko ontzi aproposa asmatu dute, gorotzak eta gernuak bakoitza bere aldetik bideratuko dituena. Bada, Suedian, Alemanian, Txinan, Suitzan eta abarretan probetan aritu ondoren, Australian bertan jarri dute. Batik bat fosforoa berreskuratzea da helburua; urria eta mugatua da eta alderantzizko neurrian behar dute landareek. Hau da, guk bizi nahi badugu fosforoa berreskuratzen hasi beste aukerarik ez dugu. Era berean ur gutxiago eta hobeto erabiltzen da.
Gure arbasoek beren gorotzak eta gernuak berrerabiltzen zituzten. Makina bat jendek gogoan izango du baserrietako garai bateko komuna: ukuiluan zegoen simaur pilaren pare-parean goiko solairuan zegoen zuloa. Etxeko animalia guztien hondakinak simaur pila berera. Simaurtegian ondu ondoren baratza, soroa, sagastia, belazea edo dena delakoa ongarritzera.
Etorkizunari begiz begi begiratuko al diogu? Simaurra egiteko makina baino zerbait gehiago ba ote gara?
Egunak gauari gaina hartzen dio udaberriko ekinozioarekin. Aurten martxoaren 20an gertatu da, 22:59an, udaberriaren atea irekiz. Eki aurrizkiak gauza bera esan nahi du. Ordura arte gaua luzeagoa zen. Egun hartan egunak eta gauak hamabina ordu izan zituzten. Ordutik eguna... [+]
Eguraldia aspaldian dugu hizpidean jarria; klimarena, ordea, berri samarra da. Klima aldaketa zer den argitu behar handirik ez dago. Paisaia zer den azaltzea bai, horren premia gorriagoa da. Puri-purian dago klimaren aldaketaz hitzaldi, mahai inguru edota nazioarteko... [+]
Fruituak bildu eta dolarerako bidean jartzeko sasoia da. Udarea (Pyrus communis), sagarra (Malus x domestica), mahatsa (Vitis vinifera)... Bide motz eta azkarra dirudi baina makina bat itzulinguru eta hauen saihesbide landu behar dira fruitua muztio eta muztioa edari alkoholdun... [+]
Euskal Herrian nekazaritza etengabeko kolonizazioaren historia da. Toki guztietan bezala. Lehen lantzen ez zen lurra lugorritu; lehen ereiten ez zen uzta erein; lehen jaten ez zena gozatu. Dena beste nonbaitetik ekarria. Historia horietako asko idatzi dituzte nonahi laboreek;... [+]
Laboreekin egiten diren ardoetara itzuliz, ezker-aihena (Humulus lupulus) kontserbatzaile eta dasta mikatzaren eransle dute. Laboreak eta ezker-aihena uztartzeak makina bat zurrustada gozo sortua du, kurka-kurka, batik bat garagardoaren herrialdeetan. Lagun batek azaldu berri... [+]
Gure etxean ezker-aihena izenarekin ezagutu genuen (Humulus lupulus). Izan ere, makina bat ezker-aihen landu da gure herriko errioaren erriberatan, garagardogintza hedatu zenarekin batera. Otsaihena, zerbeza-lorea, zerbeza-landarea, bier-belarra eta ezker-belarra ere deitzen... [+]
Udaberriak ekarri dit gaia sudurraren aurrera. New Yorkeko ikerketa gune desberdinetan lan egiten zuten C. Bushdid, M. O. Magnasco, L.B. Vosshall eta A. Keller zientzialariek 2014ko martxoan “Science Magazine” sonatuan argitaratu zuten artikulu batek zalaparta polita... [+]
Urte arteko egun xelebreak amaitu dira, lurretik sortutakoetatik jan eta edan batean osatzen diren egunak. Hobebeharrez, onenetik onenera janedan ere. Ustez. Kaba eta xanpain botila astunak erraz dantzatzen dira. Gaur egun askotarikoak badira ere eskuera, lehen beste upeleko... [+]
Egin du izotzak berea: azioa, txarkeria. Aspaldian ikusi gabeko izotz zuri galantak izan ditugu apirilaren bukaeran. Sator-lana baina agerian, inongo lotsarik gabe: azerikeria. Ikaragarria bota du Euskal Herriaren hegoaldean.
Mila gau eta bat gehiago ipuin sortaren antzera, azken 22 urteetako mila artikulu eta bat gehiago hauen kontakizuna aitaren batean igaro zait. Txoko honetan Gerezi sasoi aparta izenburua zuen lehen artikulu xinple hura idatzi zuen umemoko hari, Persiako ipuin sorta horretako Nur... [+]
Maiatz ederrari ekin diogu. Konturatzerako bero sapa azaleratzen diguten urteko egun luzeenetan gara. Urteko gau motzenak izango dira orduan, baina ikuskizun paregabea eskaintzen dutenak. Ez naiz ari jai txolinenei adarrak ipintzen dizkieten su-festa zalapartatsuez. Isilagoak... [+]
Uhaga edo ponpa izugarriak dira landareak. Zuhaitz handiak, zer esanik ez. Metro eta erdiko gerribuelta duen pago (Fagus sylvatica) batek egunero 400 litro ur behar ditu metabolismoari eusteko. 400 litro ur aurkitu behar ditu non edo han; sustraije ikaragarria garatzen du ur... [+]
Estimatzeko intentzio osoarekin sagardo botila bat ireki, edalontzia sudurrera hurreratu eta botila itxita izan duen tortotxaren usaina hartzea, horixe infernua!
Sekulakoa iruditzen zait aurtengo negua jo eta eskaintzen ari zaigun kolore sinfonia. Eguraldi xelebreagatik ote? Epel gozotik izotzera; lehorte punttutik uholdeetara. Ala neroni nabil halatsu, eta aurten begi berriak ditut...
Kosmopolita da getozka, Portulaca oleracea. Munduan barrena hara eta hona hedatu dugu, jakinaren gainean edo azpian, eta toki askotan ondo bizi da. Noranahitarra da, eta edonon nonahikoa. Dakigun guztia bezala, ez dakigu oso ondo nongoa den. Landareez ari garenean, ikaragarrizko... [+]