Epe motza bada ere, hamar urtean aurrerabiderik izan al da Euskal Herrian?

Emakumeen egoera gordin aztertzen badugu, gure bizitzak ez du hobera egin, okerrera esango nuke. Ni behintzat ez naiz oso optimista. Begira azken urteetako tendentzia kapitalista eta patriarkala, sistemaren krisi orokorrarekin nola garen emakumeok berriro kolektibo kaltetuena. Sistemak gure betiko rola betetzera bideratu nahi gaitu. Gizon eta emakumeen arteko harremanetan, harreman afektibo-sexualetan, eta abar, ez dut uste aurrerapauso handirik eman denik, zeren azkenean eredua berdin-berdin mantentzen da eta berrindartzen da. Ordea, optimista naiz borroka feministarekiko.

Hamar urtean aldea nabaritu al duzue?

Duela hamar urte Leitzako topaketetan balorazioa ondokoa zen: emakume gazteek ez genion atxikimendu handirik borroka feministari, ez genuen lehenesten 1980ko hamarkadan bezala. Urte batzuetan oso apal egon zen, baina gero emakume gazte piloa lotu da borroka feministara. Arrazoiak hainbat izango dira, baina nik hiru azpimarratuko nituzke: 2000. urtean Emakumeen Mundu Martxarekin sortzen den ilusioa, postfeminismoa –gero izen berriak hartu ditu: transfeminismoa, queer teoria– eta Bilgune Feministaren sorrera.
Mugimendu feministan antolaketa berriak sortu dira, bereziki batera aritzeko espazioak landu dira. Azken urteetan dinamika bateratua izateko gaitasun handiagoa izan dugu. Dena dela, mugimendu feministak oztopo handi bat dauka.

Zein?

Berdintasunean bizi garen premisa faltsuarekin bizi gara. Eta betiko beste oztopoa: mugimendu feminista zalantzan jarri da sortu zenetik, ezkerreko mugimenduetan ere asko kostatzen da onartzea. Hori guztia hor egonda ere, momentu oso polita da.

Bi oztopoek tinko al diraute oraindik?

Bai. Ematen du feminismoak berdintasunik ez duela nahi, matxismoaren kontrakoa dela, “feministek gizonen gainetik jarri nahi duzue”, ikastetxeetan beti dago haurren bat hori botako dizuna. Bestalde, erakunde publikoek berdintasunaren alde egiten dute, baina ez jendarte eraldaketaren alde. Guk nahi duguna da hemen dauden egitura patriarkal guztiak iraultzea eta horretarako sistema guztia irauli behar da. Ulertzen dut zergatik dagoen feminismoa ezbaian, errotiko aldaketa planteatzen duelako.

Beldurra eta interesak?

Ez dugu ezagutzen horrelako eszenariorik. Ezin dugu imajinatu kategoria sexualik gabeko jendartea eta gainera mailaketarik gabea. Horrek beldurra ematen du, beldurra ematen dio eskuinari eta beldurra ematen dio ezkerrari. Niri ere bai batzuetan!

Azken hamar urteotan mugimendu feministak zein ekarpen egin ditu?

Ekarpen teoriko oso interesgarriak egon dira, bi azpimarratuko nituzke. Queer teoriatik edo transfeminismotik egin den ekarpena bata. Teoria horren arabera sexuen binomioarekin puskatzeko apustua egin behar da, bestela, sexuen arabera antolatzen garen bitartean sistema patriarkalak erreproduzitzen segitzeko aukera izango du. Beste ekarpena zaintza lanei buruzkoa da. Ekonomia feministaren ikuspegitik zaintza lanak eredu ekonomikoaren erdigunean kokatu dira. Urte askoan, mugimendu feminista enpleguaren eremua aldarrikatzen aritu da, espazio publikoa konkistatu nahian. Baina betetzea egokitu zaigun beste espazioa, zaintzarena, baliogabetu egin du jendarteak, eta guk ere baliogabetzeko arriskua izan dugu. Zaintza, jendartea eraikitzeko erdigunean kokatu behar dugu, ildo horrek garrantzi handia hartuko du.

Haur-gazteak gurasoen patroiak errepikatzen ari dira.

Oso kezkatuta gaude. Inoiz baino mutilago eta inoiz baino neskago dira gaur egungo gazteak, ereduak gero eta markatuagoak dituzte eta horrek ondorioak ditu, adibidez beraien artean harremantzerakoan. Nire gurasoen garaian edo ni baino pixka bat zaharragoen garaian askatasun sexualaren ametsa oso-oso presente zegoen. Gaur egun ez. Betikoa da, baina oraindik mantentzen da marikoiaren eta putaren estigma, eta Don Joanen kontu hori. Edozein ikasgeletan ikustekoa da nola harremantzen diren gaur egungo gazteak.

Apenas aurreratu dugun, beraz.

Inoiz ez dugu egiturak aldatzeko apusturik egin, egiturak aldatzen ez diren bitartean ez ditugu ereduak, sinboloak, aldatuko. Esan ahal diegu txiki-txikitatik “berdinak zarete”, baina gero ez baditugu berdin tratatzen? Etxean ezberdintasun piloa ikusten baldin badute, telebista ikusten badute –neskek hau egiten dute eta mutilek hori– umeek ez dute sinesten esandakoa, imitazioz ikasten dute. Guk erakutsitakoa ikasten ari dira eta guk sistema patriarkalak dauzkan espresio horiek guztiak erakutsi dizkiegu.

Eusko Jaurlaritza prestatzen ari den lege aurreproiektuan berdintasun politikak eta indarkeriaren aurkako politikak bereizten ari direla salatu duzue.

Berdintasuna estrategia orokorretik banatu nahi dute. Adibidez, aurreproiektua aurrera ateratzen bada Emakundek orain arte indarkeriaren aurkako politiketan izan duen funtzioa ez du beteko. Ardura hori Herrizaingo Sailaren esku geldituko litzateke, Genero Indarkeriaren Biktimen Arretarako Zuzendaritzaren eskuduntza litzateke. Arriskutsua da bide hori, zeren indarkeria sexistari aurre egingo zaio, baldin eta zapalkuntza patriarkalarekin bukatzen badugu. Bi bideak bereizten badira ez dira inoiz batuko. Eta gaia asko teknifikatu eta polizializatu da.

Argudioa da indarkeria jasan duen emakumea babestu behar dela...

Emakumeak estigmatizatzeko neurri asko ari dira hartzen, bizkartzainen kontuarekin adibidez. Ez dut esan nahi emakume batzuentzat lagungarria izango ez denik, baina ezin dugu premisa orokor bezala planteatu. Oso biktimizatzaileak dira neurriak eta legeak. Bitartekoak behar dira indarkeria jasan duen emakumea subjektu politiko bilaka dadin. Instituzioek emakumea hartu eta erabat isolatzen dute; saretu ordez, beste emakumeekin eta mugimendu feministekin harremanetan jarri ordez, bitarteko sozio-ekonomikoak eman ordez, autodefentsa feminista landu ordez.

Martxoko topaketetan panorama politiko berriari helduko diozue. Bilgune Feministarentzat aurrera begirako gai potoloetako bat izango al da?

Bilgunerentzat beti izan da ildo garrantzitsuenetakoa. Euskal Herri feminista eraiki nahi dugunontzat koiuntura politikoak asko esan nahi du. Bake eta normalizazio politikorako prozesua abiatzeko baldintza berriak sortu direla ikusita, ezinbestez landu behar dugu gai hori, zeren koiuntura politiko horretan emakumeok ez badugu ezer esaten, erabakiak jendartearen erdia baino gehiago kontuan hartu gabe hartuko dira berriz ere.

“Berriz ere”, diozu. Lehen ere hutsuneak al zeuden?

Lehen hutsuneak egon baino, gu ez bagina hor egon hutsuneak izango ziren. 2005ean hainbat eragilek Oinarrizko Hitzarmen Demokratikoa sinatu genuen eta mugimendu feminista hor egon izan ez balitz, ziurrenik ez zen jasoko aldagai potolo bat, alegia, emakumeen kontrako zapalkuntza kontuan hartu behar dela. Edozein prozesu parte-hartzaile planteatzerakoan emakumeei begirako neurri zehatzak ere kontuan hartu behar dira, edo behintzat genero perspektiba.

Ez dugu guk bakarrik esaten, gatazka armatua konpontzeko nazioarteko prozesu askotan aldarrikatu dute mugimendu feministek emakumearen presentziaren beharra. Ezinbestekoa da aldarrikatzea, bestela ahaztu egiten da. Erabakiak gizonen artean edo gizonez osatutako espazioan hartzen dira, erabaki politikoak ez dagozkigulako emakumeoi eta are gutxiago feministoi. Esango nuke Euskal Herrian desagerrarazita bezala gaudela feministak prozesuarekiko. Benetan eszenario demokratikoa kontuan hartu nahi badugu, justizian oinarritu behar da. Ez dago justiziarik zapalketak dirauen bitartean.