Artikulu honek edizio gerra jasan du berrikitan, zeinetan kide batzuek besteen aldaketak ezabatu baitituzte. (...) Kideei eskatzen diegu edizio gerrarik ez abiatzeko, bestela artikulua blokatuko dugulako”. Frantsesezko Wikipedian esaldi honekin hasten da Massacre du 17 octobre 1961 sarrera. Mende erdi pasata ere memoriaren inguruko gerrak bizirik dirau. Ixtorioa gurera ekarrita, pentsa genezake gaur 18 urte dituzten gazteek erretretara iri-tsitakoan antzeko eztabaidarik ez dutela faltako oraingo torturez.

Aljeriako gerraren relato ezberdinek borrokan diraute Frantzian oraindik. Gainera, Mediterraneoaz haraindiko odolaren markak ez dira ikusten Parisen bertan isuritakoarenak bezain errez. Hain zuzen, 1961eko urriaren 17ko masakrea, Jean Luc Einaudi historialariak La bataille de Paris bataiatu zuenak, Europako estatu batek errepresio basatia –tortura eta hilketak barne– nola erabiltzen duen erakusten du, eta populazioaren gehiengoak nola itxi ditzakeen begiak agintariek ezarritako terrorearen aitzinean.

Liburu ale batzuek bildu dituzte gertakizun haietakoak, Einaudiren aipatuaz gain famatua da Michel Levineren Les ratonnades d’octobre. Marrazkitan Octobre noir publikatu berria dute. Zineman asteotan dira estreinatzekoak Octobre à Paris Jacques Panijelena, urte luzez izozturik eduki ondotik. Alain Tasmaren Nuit Noire (1995) drama eta Mehdi Lallaouiren Le silence du fleuve (Ibaia isilik, 1991) dokumentala, biak ikus daitezke doan Internetez.

Film honek Seine ibaia ez du kasualitatez aipatzen. 1961ean zehar sarritan agertzen baitziren itota Parisko errioan magrebtarren gorputzak. Poliziak beti esaten zuen FLN Front de Libération National mugimendu aljeriarrak horrela kalitzen zituela bere arerio politikoak. Baina aljeriarrak ziur zeuden haietako gehienak poliziek jaurti zituztela uretara, bizirik bezala hilda.

Aljeriako gerra bukatzear zegoen. Charles De Gaulle jeneral eta presidenteak aitortzear zien aljeriarrei autodeterminatzeko eskubidea eta Suitzako Evian hirian negoziatzen ari ziren udaberritik FLNkoak eta Parisko gobernuaren ordezkariak. Baina elkarrizketak blokaturik zeuden. FLNk su-etena deklaratua zeukan, baina tarteka Parisko komandoek segitzen zuten poliziak hiltzen tiroka edo bonbaz.

Frantzian 1962an 350.000 aljeriar bizi ziren, gehienak industrian eta eraikuntzan lanean. Erdiak Paris inguruetan. Ikusten dituzu egunotan Le silence du fleuven Nanterre, Aubervilliers, Argeinteuil edo Ménilmontant auzoetako txabolategien irudiak eta kosta egiten zaizu sinestea hori Frantzia denik, uste baitzenuen chabolismoa Madril inguruetako eritasuna zela.

Parisen 1958tik Maurice Papon zen prefeta. Aginteari lotua gaztetatik, nazien okupazio garaian Bordeleko prefetaren idazkari nagusi izan zen; askoz beranduago, hil aurretik, epaitu eta zigortuko zuten juduen Alemaniarako deportazioan esku hartu zuelako. Gerraren erdian alkandora aldatuta, De Gaulleren babesean egingo zuen karrera erretreta arte, 1980ko hamarkadan ministro izatera iritsiz. 1958 aurretik Aljerian Konstantinako prefeta izan zen. FLNari eta aljeriarrei neurria nola hartu ondo zekien, beraz.

Isilik ez Seine ibaia bakarrik

Eviango bake elkarrizketak izoztuta, bi aldeek erakutsi nahi zuten indarra. Paponek FLNari batetik hegoak moztu nahi zizkion, Paris inguruetan ahalik eta komando gehien arrestatuz; eta bestetik, bazkarik gabe utzi nahi zuen, txabolategietan antolatuta zeukan zerga iraultzaile sarea deseginez.

Lan zikinenak egiteko, eta aljeriarren artean hobeto infiltratzeko, Force de Police Auxiliaire delakoa antolatu zuen Parisen ere, Aljeriako hiri eta herrietan bezala, Frantzia kolonialarekin bat eginda segitzea nahi zuten harki aljeriarrez osatua. Eta errepresio sistematikoari ekin zioten hiriburuan, auzoz auzo. Atxilotu eta espetxera zihoazenez gain, goizetan sarri magrebiarren gorpu-tzak azaltzen ziren Seine ibaiaren uretan.
Matxinoen Parisko taldeek ez zuten tregua agindua betetzen, eta tarteka poliziren bat hiltzen zuten. Polizien artean haserrea handia zen, mendeku nahia ere bai. Aljeriar jatorrizko jendeen artean bizi ezina larria zen bezala. Arrestatze masiboak etengabeak ziren. Polizien jipoi eta torturen albisteak entzuten ziren. Lapikoak gainezka egin zuen prefetak udaberrian onartutako dekretuarekin: iluntzeko 20:30etatik goizeko 05:30etara aljeriarrei debekatu zitzaienean kalean egotea. Beltzaran jendearentzako etxeratze agindua.

FLNk manifestazio handi baketsu baterako deia egin zuen urriaren 17rako. Poliziak ez zuen azken unea arte jakin eta 1.700 inguru polizia mobilizatu zituen. Aurrean aurkitu zituzten bi-hiru dozena mila gizon, emakume eta haur, igandeko jantzita, independentziaren aldeko banderekin, hiru puntutan biltzen saiatu zirenak: Etoile, Saint-Michel eta Boulevardak.

Polizien erasoa beldurgarria izan zen. Haien herra berotzeko, barneko irratiek gezurretan iragarri zien borroketan polizia batzuk zauritu edo hilak zituztela. Erruki gabeko masakrea izan zen gau hartakoa. Aljeriar batzuk karrikan geratu ziren hilik, askoz gehiago zaurituta, batzuk ihesian ibaira jauzi eginda ito ziren. Atxilotuak izan ziren... 11.500! Hauei, pilatu zituzten kaserna, kiroldegi eta beste eraikinetan, sekulako pasadak eman zizkieten, asko ospitalera bidaliz.

Zenbat hil zituzten egun hartan eta ondokoetan? Oraindik eztabaidan segitzen dute Frantzian, hasieran aipatutako Wikipediaren oharra lekuko. Jean Paul Brunetek 30-50 aipatzen ditu, Jean Luc Einaudik 200tik gora. Polizia frantsesak arrestatuak torturatu zituenik –poltsa, bainera, elektrodoak, botila uzkitik, jipoiak... espainolek hain ontsa ezagutzen duten munizioa– ez du gaur inork ukatzen.

1961ean polizia zen C. Toulousek Le silence du fleuven aitortu du Parisen atxilotu aljeriarrekin erabiltzen zituztela Aljerian armadak usatzen zituen metodo berak, naziek erabilitako tortura berak. M. Rein abokatuak irakurri ditu bere defendituek bidali gutunetan kontatutako tortura basatiak. “Denuntziak sartu genituen, baina epaile bakar bat ez zen jaitsi kasernetara, gertatzen ari zena aztertzera”.

Handik laster bukatu zen Aljeriako gerra. Alde bateko eta ez besteko agintariek gertakizunetan ikertzea baino lehenagoko lanak bazituzten. Bestalde, 1963an Parisek amnistia batekin zuritu zituen Aljerian eta aljeriarrekin edozein frantsesek egindako desmasiak. Eta zentsuraren laino gupidagabeak estali zituen 1961eko urriaren 17ko egiak.