Indarkeria matxistaz jardunaldiak. Hezkuntzari lotutako tailerrera joan da lerro hauek idatzi dituen kazetaria. Tailerreko kideok gure burua aurkeztu dugu. Albokoak horrela egin du: “Biolentzia jasan dut nire bikotekidearengandik. Orain hobeto nago, baina espero dut ez duela jakingo non nagoen orain. Bi seme ditut eta hezkuntzako tailerrera etorri naiz haien etorkizunak kezkatzen nauelako. Biak mutilak dira eta arduratzen nau nola heziko ditudan. Haiek ere esan izan didate: ‘Aita bezalakoak izango al gara?’. Berdintasunean hezteko ahalegina egiten ari naiz, baina iruditzen zait hormaren kontra ari naizela. Eskola ez da neurri berean ari, esango nuke kontrako norabidean doala. Beldurra ematen dit”. Hezkuntza komunitatea errealitatearen isla baino ez baita, eguneroko genero desberdintasunak errepikatzen ditu.

Neska-mutilen arteko berdintasuna sustatzeko zer egiten duten jakin asmoz ikastetxe batera jo dugu zuzenean, eta Ondarroako (Bizkaia) Zaldupe Eskola Publikoan lur hartu dugu. Urte andanako esperientzia dute hezkidetzan, bidea bakarrik hasita. Gaur egun babes handiagoa dute. Ondarroako Udaleko Berdintasun Sailak herriko ikastetxe guztiak koordinatzen ditu, hirugarren urtea da hezkidetza egitasmoa abian duela. Ondarroako eta Markina-Xemeingo Udalek Indarkeria sexistari buruzko gazteen pertzepzioaren eta iritzien diagnostikoa Ondarroan eta Markina-Xemeinen izeneko azterketa egina dute –Ondarroako Udalaren webgunean osorik dago–.

Itzul gaitezen Zaldupe ikastetxera. Mahaiaren bueltan bildu ditugu Mari Tere Kaltzakorta zuzendaria, Gurutzne Anakabe ikasketaburua eta Leire Ercilla Urtxintxa Eskolako hezitzailea eta Emakundek ikastetxeetan duen Nahiko programako hezitzailea. Berdintasunaz hitz egiten hasi eta supituan futbola jarri du mahai gainean ikastetxeko zuzendariak. Emakundek Nahiko programa eskoletara zabaldu zuen lehen urtean eman zuen izena Zaldupek, baina ordurako bide luzea egina zuen ikastetxeak. Futbola izan zen abiapuntu. Jolas-garaia bukatutakoan ohikoa zen neskak irakasleengana joatea kexatzera; mutilek ez zietela futbolean aritzen uzten, uzten zietela jolasten, baina baloirik ez zietela pasatzen... Tutoreek ikasgelan gertatzen zena aipatzen zieten mutil futbolariei, eta erantzuna: “Ez diegu baloia pasatzen baloia pasatakoan babestu egiten direlako, ez dute baloia jotzen, ez dakite jolasten...”. Kaltzakortak gertutik ezagutu du futbolaren borroka: “Urte askoan egon gara jolastokiaren erabilera aztertzen eta futbola gatazketako izarra izan da beti. Leku asko hartzen du jolastokian eta arazoak sortzen ditu. Baloia agertzen den momentuan agertzen da indarkeria, kontrolatzen ez dena. Itsutu egiten dira baloiarekin, bat-batean Bilboko Llorente eta Realeko ez dakit zein bihurtzen dira. Esana diegu eskolan ez direla jokatzen Realaren eta Athleticen partiduak, denek parte hartuz jardun behar dutela, baina mutilek ez dute sekula horrela ulertu”. Beti dago neskaren bat mutilekin futbolean jolasten, baina inondik ere neska-mutilak denak elkarrekin. Hala egiten dute politikoki zuzena dela badakitelako eta irakasleak begira dituztenean.

Futbolik gabeko jolas-orduak

Ikasleekin adostu eta hala egin dute: astearte eta ostiraletan jolas-orduan ez dago baloiarekin jolasterik. Jolastokiaren erabilera-banaketa asko aldatu da, futbolak ez du hartzen ia patio dena eta ez dago banaketa klasikorik, alegia, erdigunean mutilak jolasean eta alboetan neskak geldirik. Ikasleekin adostuta lortu dute futbolik gabeko bi jolas-orduetara iristea. Berdintasunaren bidean proba bat baino ez da, baina nabari da diferentzia. Oraintxe ari dira jolastokiaren erabilera-banaketa sakon aztertzen eta ziurrenik laster proposamen berriak izango dituzte mahai gainean.

Futbola gatazka izar, neska-mutilen arteko desberdintasunez urteetan lanean aritu ondoren, 2003-2004ko ikasturtean Emakunderen Nahiko programari tokia egin zioten ikastetxean. Gaur egun ere, horrekin jarraitzen dute. Irakasleak, gurasoak eta ikasleak hartzen ditu egitasmoak, baina Kaltzakorta zuzendaria kexu da hemendik aurrera irakasleek zuzeneko formaziorik ez dutelako jasoko, hau da, irakasleen artean transmititu beharko dute ikasitakoa. Irakasleek hezkidetzaz nolako prestakuntza duten galdetu diegu eta hirurak dira ados: formazio kaskarra dute, besteak beste Irakasleen Unibertsitate Eskolan ez delako hezkidetzari edo genero berdintasunari buruzko ikasgairik ematen.

Haur politikoki zuzenak dauzkagu

Mutilek badakite neskei jolas-orduan haiekin futbolean aritzen utzi behar dietela, nahiz eta ez gustatu. Neska-mutilek badakite edozein haurrek, neska ala mutila izan, edozein kirol egin dezakeela, nahiz eta gero baleta egiten duen mutilaz trufatu. Leire Ercilla hezitzaileak Hezkidetza Egitasmoa garatzen du Ondarroako ikastetxeetan eta ederki ikusi du haurrak politikoki zuzenak direla: “Borobilean eseri, haiekin hitz egiten hasi eta oso korrektoak dira berdintasunaren ikuspegitik. 6 urtegaz ere bai. Baina berba egiteari utzi, olgetan hasi eta berehala ateratzen dira kontuak: ‘Nik ez dut inoiz negarrik egiten!’, esango du adibidez mutilak”.

Mari Tere Kaltzakorta ikastetxeko zuzendariak oso gogoan duen ariketa kontatu digu: 11-12 urteko haurrek paperean idatzi behar zuten haien etxean etxeko lanak nork egiten zituen eta jarduera bakoitza egiteko zenbat denbora behar zen. Kaltzakorta zirikatzaile aritu zen eta neska-mutilei kaotikoa egin zitzaien ariketa: “Gosaria prest duzu, ama zu baino zenbat arinago jaiki da prestatzeko? Arropak zergatik dauzkazu prest? Gosariko esnea nola iritsi da hozkailura? Aizu! Baina eguneko ordu guztiak bete dizkiezu gurasoei eta lotarako tarterik ez dute hartu! Eman dezagun orain, zure anaia txikia gaixotu dela eta norbaitek zaindu behar duela...”. Kontu ugari utzi zuen agerian ariketak, etxeko lan gehienak amak egiten zituela noski, baina gauza gehiago ere bai: “Etxeko lanen pisuaz ez ziren jabetzen. Nola akordatuko dira ia dena amak egiten duen ala ez, etxeko lan ikaragarriaz ohartzen ez badira?”. Hori bai, ardura gutxiko ageri ziren mutilak zein neskak, ez zegoen diferentziarik.

Betaurreko moreak ez daude salgai

Zenbat eta ikasle gazteagoak, orduan eta zailagoa genero desberdintasunak antzematea, hala uste du behintzat Ercillak: “Haur Hezkuntzako irakasleek esaten zidaten adin horietan neska-mutilen arteko desberdintasunak ez direla geroago diren bezain nabariak. Egia, baina Haur Hezkuntzako irakasle batzuek erresistentzia asko dituzte eta esango dizute: ‘Guk berdin tratatzen ditugu neskak eta mutilak’. Adin horietan gaitzagoa da desberdintasunak hautematea, rolak ez daude hain zehaztuta. 2-3 urtegaz azazkalak margotzen zaizkie denei eta ez da ezer gertatzen. 6 urtegaz ez zaizkie margotzen edo ebakitzen da bide hori”. Kaltzakortak segi dio: “Umea bada bai, baina ez duzu imajinatzen 12 urteko mutila azazkalak pintatuta, eta ez dauka zertan hala izan”. Kaltzakorta, Ercilla eta Anakabe ados dira genero berdintasuna lortu dugunaren ustea oso barneratuta daukagula eta neska-mutilen artean dauden eta egiten diren desberdintasunak antzematea zail egiten zaie. Leire Ercillak betaurreko moreak erabili beharra aipatu du eta Kaltzakortak gehitu du kolore horretako betaurrekoak batzuetan baino ezin direla lortu, ez daudela dendetan salgai, ez baitaude modan. Genero berdintasuna ikastetxean lantzea ez da matematika erakustea. Galdera tentela egin diegu mahai-inguruko hirurei: berdintasuneko unitate didaktikoak irakatsiko dituzten irakasleek genero berdintasun kontzientzia beharko dute izan, ezta? Ercillak erantzun digu: “Gaitza da, zeren zure egunerokotasuna aztertzera behartzen zaitu, zure bizitza begiratu behar duzu, gai hau ez baita eskolaren arazoa, familiakoa, kalekoa... Denona da. Kaltzakortak jertsearen adibidea jarri digu: “Ez da jantzi eta kendu egiten den jertse bat, azalean sartu behar da. Horrekin bizi behar duzu, eta ez dauka ez hasierarik ezta amaierarik ere. Horregatik, martxoaren 8a eta azaroaren 25a aldarrikapen egun garrantzitsuak dira eta zerbait berezia egingo dugu, baina badakigu egun puntualak baino ez direla”.