ETAren ondorengo aroa dator. Erabat konbentzituta al zaude?

Bai, baina oraindik ez gaude ETAren ondorengo zer horretan. Harantzagoko urrats eman behar dira lehenik. ETArena amaituta egotea gauza bat da, baina zer hori ETA desagertzen denean izango da. Hau da: ETAk ezer baldintzatzen ez duenean, zer? Hori da dugun galdera.

Trantsizio berria behar dela aipatzen da aspaldidanik, hori izango al da hamarkada honetan?

Esan bezala, ETA izan edo ez izan, guk beste trantsizio bat behar dugu. Hala ere, ezin dugu gu Estatuaren muina garela pentsatzea, ez gara-eta. Euskaldunok ez gara hain inportanteak, hau da, Baina, nik esaten dudalako Estatuak aldatu behar duela pentsatzea betiko ametsak dira. Ametsa kaskarinak.

ETAk Donostiako Bake Konferentziaren ebazpenaren 2. puntua bere egin du. Hau da, Espainia eta Frantziako gobernuei gatazkaren ondorioei konponbide emateko elkarrizketa deia egiten die. Nola ikusten duzu aukera hori. Zein epean?

Lehenago esan dudanaren harian, gauzak mahai gainean daude eta orain zer hori gauzatu egin behar da. Baina, orain ETAk erabaki duelako ez dakit zer, hau edo beste hori datorrela pentsatzea... Bejondeiola. Nik halako ametsak ez ditut...

Orduan, neurri batean, Estatuak nahi duenean egin du nahi zuena, ETAren garapenean? Berak kontrolatu du bere bilakaera?

Klaru, klaru. Aurreko trantsizioa egin zen han geundenen artean, oreka puntu batzuk aurkitu genituen, betiere, oreka ez izanik ere denen gustukoak, ezta gure gustukoak. Eta orain, beste bat iristen bada, eta esaten badu “nik esaten dudanean, eta pauso hau ematen dudanean, eta nahi dudan bezala egin behar dugu...”. Bada, segi ametsak egiten. Noski, hemen dagoen aukera dago ere Estatuak nahi duelako, interesatzen zaiolako, oreka berri bat aurkitu behar da, eta denok satisfazio bat aurkitu bagenu hobeto.

20. 30. urte ondoren nola irits gara halere, hori aurkitzeko.

Gaizki. Estatuak porrot egin du, ekonomia eta administrazioaren errepasoa egin behar du goitik behera.

Euskal auziari dagokionean...

Bada, badirudi bere burua besterik gabe ikusten zuen horrek, ETAk, erabaki duela denon bidera etortzea eta hori positiboa da. Baina, badirudi, batzuek orain pentsatzen dutela gizarte guztia bere aldera doala. Alegia, ETAk –eta bere inguruak– esan nahi du bera ez dela aldatu. Eta hori hala balitz, esan nahi luke ez dugula ezer aurreratu. Baina ez da horrela, noski.

Biktimak. Adiskidetasuna. Giza eskubideak... Gizartea nola ikusten duzu? Gizarte integrala lortzeko moduan gaude?

Batzuek horren alde jokatuko dugu. Gizarte integralak esan nahi du bizi dugunon artean eraiki behar dugula, ez ideien artean, izan ere, gero bakoitzak bere iritzi politikoak ditu. Baina, integrazioaz hitz egitean, integrazio politikoa beharrezkoa da, demokraziara bildu. Baina, eta integrazio laborala, bost milioi langabetuekin? Hor dago koska. Besteak beste. Gure gizartea munduan integratu behar dugu, hori nahi badugu behintzat. Integrazioa konplexua da, ez da bakarrik politikoa, garatzen joaten delako, hori zentzuz kudeatu behar da, eta horretarako borondate integratzaileak garatu behar dira alde guztietatik. Horiek garatzen diren neurrian joango gara integrazio hori lortzen.

Baina iragana kontuan hartu behar dugu, izan ere, Euskal Herrian bereziki, larruan jasan den indarkeria jasan arren, jendeak jakin du gizartea ez hausten. Adibidez, ekonomia ez da hain gaizki joan, hainbatek asko sufritu arren –zerga iraultzailea eta mehatxuak jasan arren, familiarentzat barne– desafioari eusten eta enpresa aurrera eramaten jakin dutelako izan da. Eta hori izan da jende batek prozesu integratzailean sinesten duelako. Nik esperantza daukat gizartean. Problema handiak izan dira, gizartea hautsi gabe eraman dugu, eta jakingo dugu aurrera eramaten. Beti izango da, berea bere aldera aurrera ateratze arren kontra jardungo duena, ertzetatik beti dago hainbat jende prest horretarako, eta beste batzuk horren kontra egongo gara...

(...)

Une batzuetan ertzak gehiengoak izaten dira, ez dakit, hori ere gertatzen da, Europan eta Munduan. Beti izango da tiraka ariko direnak, eta beste batzuk erditik ariko gara.