Konponbide baten bila ari dira lanean azken urteetako finantza eta ekonomia krisiak kaltetutako herrialdeak. Gehienek krisiaren zama herritarren gainera bota dute, gizarte eskubideak murriztuta, eta finantza entitateak salbatu dituzte, krisiaren benetako errudunei diru publikoa injektatuta. Aitzitik, Islandiak, 320.000 biztanle inguru besterik ez dituen iparraldeko herrialde txikiak, konponbide iraultzailea aukeratu du: herritarrei, erreferendum bidez, bankuen porrota ordaintzeari ala ez ordaintzeari buruz galdetzea. Islandiarrek dagoeneko bi erreferendum egin dituzte, bata, 2009ko abenduan eta bestea, iragan apirilean, eta beren bankuen zorrak ordaindu nahi ez dituztela esan dute. Gainera, bankarien jarduera ikertzeko eskatu dute eta, behar izanez gero, baita bankariak espetxeratzeko ere. Eta Islandiako gobernuak, orain arte, herritarren nahia bete du. Islandiako banku nagusietako baten presidentea Londresen duen etxadian atxilotu zuten.

Islandia AEBetako krisiaren aurrekaria

Islandiako krisialdia 2008an hasi zen, gero Europan eta munduko gainerako herrialdeetan hedatuko zen AEBetako finantza sistemaren krisia piztu baino lehen. Bi krisien ezaugarriak oso antzekoak dira: banku sistemaren gehiegikeriak, diruzalekeria eta jarduera publiko eta pribatu okerrak, ustelkeria barne. Islandiako analista eta herritar askoren ustez, krisia gutxi batzuek egindako arpilatzea izan zen.

Analista horien arabera, arpilatzea 30 pertsona inguruk antolatu zuten: dozena bat bankarik, enpresari gutxi batzuek eta esku bete politikarik. Islandiako 63 parlamentarietatik hamarrek, 1944tik agintean egon den alderdiko bi buruek barne, 10 milioi euroko mailegu pertsonal bana zuten. Horrek guztiak eten zuen munduko per capita irabazkinik altuenetakoa izatea lortu zuen ekonomiaren goraldia.

Icesave-k banku guztien porrota eragin zuen

Islandiako krisiaren kasurik nabarmenena Lansbanski, Islandiako banku nagusietakoaren Icesave izeneko Interneteko adarrarena izan da. Interes tasa altuko aurrezki kontua eskaintzen zuen, %15 ingurukoa, eta horrek Britainia Handiko eta Herbehereetako aurreztaile asko (medikuak, salerosleak, erretirodunak) erakarri zituen. Gobernu britainiarrak bankua kapitalak sorterriratzen hasi zela antzeman zuen, eta funtsak izozteko terrorismoaren aurkako legea ezarri zion. Horrexek piztu zuen krisia, banku guztiek sailean porrot egitea eragin baitzuen. Herbehereetako eta Erresuma Batuko gobernuek gordailuen %100 itzuli zizkieten aurreztaileei, eta orain Islandiari diru hori ordaintzeko eskatu diote: 4.000 milioi euro, Islandiako BPGren herena.

Gizartearen mobilizazioa eta erreferenduma

Islandiako gobernuak akordia lortu zuen herritarrek zorra 15 urtetan eta %5,5eko interesarekin ordain zezaten. Baina herritarrak antolatu egin ziren, eta akordioa bertan behera utzi zuten, 2009ko abenduko erreferendumean ezezkoak botoen %90 bildu ondoren. Bigarren akordioa hobea zen –%3ko interes tasa eta 37 urtetan ordaintzeko aukera–, baina herritarrek, apirilaren 10ean egin berri den erreferendumean, berriro atzera bota dute. Hala, garbi adierazi dute ez daudela prest bankuen gehiegikeriak ordaintzeko.

Eva Joly magistratu ohi eta parlamentari frantziarrari bankuak ikertzeko eskatu zioten, eta zera adierazi du: “Islandiarrek mirari neoliberaltzat zuten beren herrialdea, politikarekiko interesa erabat galdua zuten, eta deigarria da orain herritarrek patua beren eskuetan eduki nahi izatea”. Islandiarren jarrerak izan ditzakeen ondorioak ezin dira aurreikusi, baina jarrera horri eutsiz gero, Islandia Europar Batasunean sartzea asko zailduko litzateke. Gainera, Erresuma Batuko eta Herbehereetako gobernuak Islandia nazioarteko auzitegietara eramaten ahaleginduko dira. Gobernu horiek aurka izan arren, Olafur Ragnar Grimson Islandiako presidenteak, berak deitutako bi erreferendumei esker,  “2008an Islandiako ekonomia amildu zenean galdutako konfiantza berreskuratu” dutela dio.  Bere ustez, emaitzek “demokrazia indartzen dute”.