Astoa orrazten
Itxiokorria idi-uztarriak tiratako goldea harrotu eta idi parea gelditzeko gai da. Ez diogu alferrik deitzen “utzi horri bakean!”. Itxiokorria, Ononis spinosa da. Ononis landarearen izen grekoa eta spinosa landare arantzaduna edo eskardaduna delako. Enbor arantzatsua, zakarra da heltzeko, baina azkura kentzeko egoki askoa. Asto orrazia ere deitzen diote gazteleraz, peine de asno. Osinetan irriz irri itoko litzatekeen astoak gozo egiten du hazka idi parea seko gelditzeko gai den landaretxoan. Astoaren orrazi honek, galtzen ari den sakelan orrazia eramateko ohitura ekarri dit gogora; garai batean, emakumeek ezpainetako margoa eta ispilutxoa bezala, gizaseme ugarik orrazia izan ohi zuen patrikan. Baita astakilo eta astakirten frankok ere.
Iditik astorako edo astotik idirako gurdi-bidea egiten duen landare gehiago ere bada. Egunero ia ikusten dut bat, uretako astaperrexila, Cicuta virosa. Errio bazterreko ibilaldian hor agurtzen dugu elkar. Ura den tokietan hazten da astaperrexil hau. Enborrik gabe, ipurdi-ipurditik hostaje mardula eman eta udaberriko lehen beroekin gara luzeak azalduko dira hostoen artean gora. Laguna adinakoak izan daitezkeen lore gara hauek arraunlarietara eta arrantzaleetara, korrokoietara eta lupietara makurtuko dira, bai baitaki ez batzuek eta ez besteek inola ere ez diotela kosk egingo. Pozoia du berme. Berme eta astotik idirako bidezidor: uretako astaperrexilari matabuey diote gazteleraz, ingelesez, besteak beste, cowbane, beaver-poison, children’s-bane, snakeweed eta musquash-poison.
Uretako astaperrexil hau Cicuta generokoa da baina ez da izen bereko pozoia ematen duen landarea. Azken hau, Sokrates eta abar aurrean hartu eta jo eta akabatu zituena Conium maculatum da, geurean astaperrexil handia deitzen duguna. Uretakoa, Cicuta virosa, gure aldekoa da, atlantikora begira hazi diren kulturetako paisaietakoa. Astaperrexil handia, ordea, mediterraniarra da, munduaren zilborra zela uste zuen Sokrates eta beste hainbaten lurretakoa. Gure astaperrexilak ezin hilko zuen bada. Uretakoak ez, handiak hilko zuen...
Egunak gauari gaina hartzen dio udaberriko ekinozioarekin. Aurten martxoaren 20an gertatu da, 22:59an, udaberriaren atea irekiz. Eki aurrizkiak gauza bera esan nahi du. Ordura arte gaua luzeagoa zen. Egun hartan egunak eta gauak hamabina ordu izan zituzten. Ordutik eguna... [+]
Eguraldia aspaldian dugu hizpidean jarria; klimarena, ordea, berri samarra da. Klima aldaketa zer den argitu behar handirik ez dago. Paisaia zer den azaltzea bai, horren premia gorriagoa da. Puri-purian dago klimaren aldaketaz hitzaldi, mahai inguru edota nazioarteko... [+]
Fruituak bildu eta dolarerako bidean jartzeko sasoia da. Udarea (Pyrus communis), sagarra (Malus x domestica), mahatsa (Vitis vinifera)... Bide motz eta azkarra dirudi baina makina bat itzulinguru eta hauen saihesbide landu behar dira fruitua muztio eta muztioa edari alkoholdun... [+]
Euskal Herrian nekazaritza etengabeko kolonizazioaren historia da. Toki guztietan bezala. Lehen lantzen ez zen lurra lugorritu; lehen ereiten ez zen uzta erein; lehen jaten ez zena gozatu. Dena beste nonbaitetik ekarria. Historia horietako asko idatzi dituzte nonahi laboreek;... [+]
Laboreekin egiten diren ardoetara itzuliz, ezker-aihena (Humulus lupulus) kontserbatzaile eta dasta mikatzaren eransle dute. Laboreak eta ezker-aihena uztartzeak makina bat zurrustada gozo sortua du, kurka-kurka, batik bat garagardoaren herrialdeetan. Lagun batek azaldu berri... [+]
Gure etxean ezker-aihena izenarekin ezagutu genuen (Humulus lupulus). Izan ere, makina bat ezker-aihen landu da gure herriko errioaren erriberatan, garagardogintza hedatu zenarekin batera. Otsaihena, zerbeza-lorea, zerbeza-landarea, bier-belarra eta ezker-belarra ere deitzen... [+]
Udaberriak ekarri dit gaia sudurraren aurrera. New Yorkeko ikerketa gune desberdinetan lan egiten zuten C. Bushdid, M. O. Magnasco, L.B. Vosshall eta A. Keller zientzialariek 2014ko martxoan “Science Magazine” sonatuan argitaratu zuten artikulu batek zalaparta polita... [+]
Urte arteko egun xelebreak amaitu dira, lurretik sortutakoetatik jan eta edan batean osatzen diren egunak. Hobebeharrez, onenetik onenera janedan ere. Ustez. Kaba eta xanpain botila astunak erraz dantzatzen dira. Gaur egun askotarikoak badira ere eskuera, lehen beste upeleko... [+]
Egin du izotzak berea: azioa, txarkeria. Aspaldian ikusi gabeko izotz zuri galantak izan ditugu apirilaren bukaeran. Sator-lana baina agerian, inongo lotsarik gabe: azerikeria. Ikaragarria bota du Euskal Herriaren hegoaldean.
Mila gau eta bat gehiago ipuin sortaren antzera, azken 22 urteetako mila artikulu eta bat gehiago hauen kontakizuna aitaren batean igaro zait. Txoko honetan Gerezi sasoi aparta izenburua zuen lehen artikulu xinple hura idatzi zuen umemoko hari, Persiako ipuin sorta horretako Nur... [+]
Maiatz ederrari ekin diogu. Konturatzerako bero sapa azaleratzen diguten urteko egun luzeenetan gara. Urteko gau motzenak izango dira orduan, baina ikuskizun paregabea eskaintzen dutenak. Ez naiz ari jai txolinenei adarrak ipintzen dizkieten su-festa zalapartatsuez. Isilagoak... [+]
Uhaga edo ponpa izugarriak dira landareak. Zuhaitz handiak, zer esanik ez. Metro eta erdiko gerribuelta duen pago (Fagus sylvatica) batek egunero 400 litro ur behar ditu metabolismoari eusteko. 400 litro ur aurkitu behar ditu non edo han; sustraije ikaragarria garatzen du ur... [+]
Estimatzeko intentzio osoarekin sagardo botila bat ireki, edalontzia sudurrera hurreratu eta botila itxita izan duen tortotxaren usaina hartzea, horixe infernua!
Sekulakoa iruditzen zait aurtengo negua jo eta eskaintzen ari zaigun kolore sinfonia. Eguraldi xelebreagatik ote? Epel gozotik izotzera; lehorte punttutik uholdeetara. Ala neroni nabil halatsu, eta aurten begi berriak ditut...
Kosmopolita da getozka, Portulaca oleracea. Munduan barrena hara eta hona hedatu dugu, jakinaren gainean edo azpian, eta toki askotan ondo bizi da. Noranahitarra da, eta edonon nonahikoa. Dakigun guztia bezala, ez dakigu oso ondo nongoa den. Landareez ari garenean, ikaragarrizko... [+]