Ez da oso ohikoa, nire lagun nahiz lankide arteko berriketetan bederen, euskal eskoletako gurasoen lanaz hitz egitea. Zer esanik ez, solasaldian parte hartzen dutenen artean guraso ez denik ere baldin bada. Baina hala egokitu izan zaidan aldietan, eta Seaskako ikastolen errealitateaz, funtzionamenduaz, irakasleez gaindiko jardun moldeaz dakidan apurra azaltzeko aukera izan dudanean, harrituta begiratu izan didate solaskide askok, unibertso paralelo bat deskubritu izan banie bezala, azpi-munduko istorioak kontatzen ariko banintz bezala. Jakina, Hegoaldeko solaskideak erretratatzen ari naiz. Kilometroak, Nafarroa Oinez edo dena delako urteroko festa alde batera utzita, ikastolen alde lan egin beharra zer den ahantzitakoak, edo sekula ezagutu gabekoak, herri txikietako eskola koskorrak ere urruti dituztenak.

Neroni ere, unibertsitatera heldu bitarteko prozesu osoa ikastolan egina banaiz ere, nekez imajinatzen nuen Hendaiako ikastolara helduko nintzenean aparteko zamarik hartu beharko nuenik; hileroko kuota ordaintzeaz gainera, lan batzorde batean parte hartu beharko nuenik, Seaskako egutegiak edota txartelak saldu beharko nituenik –eta dagokidan kopurua saldu ezean dirua nire patrikatik jarri beharko nuenik–; edota Herri Urratsen derrigorrez eta urtero lan egin beharko nuenik, bizpahiru adibide jartzearren. Horren ordez, Seaskako ikastolei aitortu izan dizkiegun baloreak begitantzen zitzaizkidan ezeren gainetik, egun, Frantziako Hezkunde Nazionalak, bere austeritate plana dela eta, kinka larrian jarri nahi dituen horiexek berak, justuki: ikasle-talde txikiak, haur bakoitzari aparteko segimendua, herrian txertatzea, motibazio handiko irakaslegoa…

Funtzionamendua eta lan partiketa

Ipar Euskal Herriko ikastolak elkarte pribatuak dira izatez, eta gastronomi, kirol edo kultur elkarteetan gertatzen den bezalatsu, kideen esku dago berauen funtzionamendua eta kudeaketa. Bestela esanda, irakasleen soldatak alde batera uzten baditugu –Seaskak eta Frantziako Hezkunde Nazionalak 1993an izenpetutako hitzarmenari esker, estatuak hartzen ditu bere gain–, gainerako guztiaz zentroko haurren gurasoek arduratu behar izaten dute. Esan nahi baita, laguntzaileak kontratatzeaz, materiala eta altzariak erosteaz, argindarra eta ura moduko gastuez, zentroa garbitzeaz, konponketez, irtenaldietarako sosak biltzeaz, behar izanez gero ikastola berria eraikitzeaz…
Babarrunak eltzetik ateratzea ez da, ordea, beti erraz. Familien hileroko kuotak gehi herriko etxetik nahiz bestela hel daitezkeen diru-laguntzak aski ez eta lan ugari egin behar izaten da urteko aurrekontua osatzeko. Hain da horrela, ezen estrukturala ere badela aspaldidanik: haurrak matrikulatzearekin batera, ikastolak dituen batzorde eta lan-taldeetatik gustukoena hautatu eta bertan jardutea eskatzen zaie gurasoei. Euskaraz Bizi taldean –gure hizkuntza geletatik kanpo ere sustatzea du helburu– edota Festa Batzordean, kasura. Hori gutxi ez eta gainera, herriko jaietan nahiz dirua biltzeko antolatuko diren ekitaldietan, euren parte-hartzea programatuko da.
Zentroak kudeatzen dituen zenbakien arabera edo tokian tokiko administrazioak erakusten duen jarreraren arabera, lan gehiago edo gutxiago egingo dute kideek:

“Guk sekulako xantza dugu”, nabarmentzen du Corinne Aprendisteguy Hendaiako Gure Ikastolako diruzainak. “Udalak maite du euskara eta ahalegin handiak egiteko ditu ikastolaren alde”. Hala da. Haur bakoitzeko dagokion diru-laguntza emateaz gainera, egoitza uzten dio debalde, eta egunero bere soldatapeko langileak igortzen ditu garbiketa egitera, gainerako ikastoletan gertatzen dena, zama hau ere gurasoek hartu beharra, ekiditeko. Ipar Euskal Herriko ikastolarik handiena da halere, eta gastuak ere ez ditu nolanahikoak. Besteak beste, hamaika laguntzaile ditu kontratatuta.

Herriko Udalak eta Biriatukoak emandako kopuruak onak izan arren, batez beste 30.000 euro inguru bildu behar izaten dira urteko aurrekontuak behar bezala biribiltzeko. Hendaiako Gure Ikastolak hamar bat festa ditu programatuta. Batzuk bere iniziatibaz eta ekimenez antolatzen ditu ikastolak. Adibidez, ganbara-husteak –traste erabilien azoka modukoa – edo Maiatz Lili deiturikoa –maiatzaren lehenean herriko toki esanguratsuenetan postutxoak jartzen dira lore-sortak saltzeko–. Gainerako ekimenek herrian txertatuta dauden festekin dute zerikusia: Sagarno Eguna, Bixintxoko Danborrada, Ihauteria, Txipiroi Festa… Kasuotan txosnak izaten dira diru-iturria.
Gurasoen lanari dagokionez, hamar festa horiek gelatan banatzen dira eta familiek gutxienez egokitutako bietan esku hartu behar izaten dute.

Beste horrenbeste gertatzen da Donibane-Ziburuko ikastolan, Mikel Ibarguren bertako gurasoak azaldu digunaren arabera. Haur kopuruari dagokionez Hendaiakoa baino txikiagoa izanagatik ere, diru-zama bertsua osatu behar izaten da 10-12 festen bueltan egindako lanetik eta mantalak eta antzeko materiala saltzetik: 30.000 euro inguru. Bada bestelako eragozpenik ere, “ikasturtea amaitzearekin batera garbiketa orokorra egin behar izaten da ikastolan, eta irakasleen materiala eta gainerakoak bertatik atera, egoitza uda osorako Sagardian elkarteari uzten baitio Herriko Etxeak”. Kezka edozein delarik ere, gurasoa lanari lotzea izaten da bidea. “Ondoan dugun antenak emititzen dituen uhinen eragina neurtu nahi izan genuenean, adibidez, –azaltzen digu Ibargurenek– lepokoak eta antzeko pitxiak egiten aritu ginen, bereziki amak, salmentatik ateratako diruz, aditu-talde baten azterketa ordaintzeko”.

Baina lanak beti du ordaina, eta kasu honetan ederra: inplikatzen diren gurasoak hurbilago sentitzen dira, proiektuaren parte, ikastolaren eraikitzaile, euskararen normalkuntzarako borrokan aktibo. Eta Ibargurenek dioen bezala, “etsenplu hobea ematen zaie haurrei”.