Asimovek bere betaurrekoetatik (aurre)ikusten zuena
Foundation. Isaac Asimov (Gnome Press, 1951).
Ohi dudanez, Wikipediatik osteratxoa egin dut artikulu honi ekin aurretik. Eta beste askotan bezala, konturatu egin naiz zein lausoa den denboraz dugun pertzepzioa: seguru nengoen Isaac Asimov orain gutxi hil zela, eta hara, dagoeneko ia hemeretzi urte igaro dira. Berak ezin zuen jakin noizbait norbait Wikipediaz baliatuko zela bere heriotzaren data –Asimoven heriotzaz ari naiz noski– jakiteko, artean ia hamarkada bat falta baitzen sareko entziklopedia martxan hasteko, baina zelanbait aurreikusi zuen.
Agian nik uste baino denbora luzeago daramalako hilda, nik uste baino zailagoa da Asimoven liburuak lortzea. Ez gaizki ulertu. Joan edozein liburu-dendatara eta seguru errusiar-estatubatuarraren zerbait badaukatela, baina beharbada ez zuk nahi duzun hori. Hala gertatu zait niri beraren fikzio lan ezagunenarekin: Fundazioen trilogia (Fundazioa, Fundazioa eta Inperioa eta Bigarren Fundazioa), baina azkenean lortu ditut, hirurak bolumen bakarrean. Aspaldiko gutizia.
Trilogiak kontatzen duen istorioa hemen laburtzea ez da samurra: etorkizun urrun batean gizateria galaxia osora zabaldu da. Galaxia osoa inperio bat da, izan ere, eta haren erdian dago Trantor, planeta-hiriburua. Planeta osoa hiri bat da, ez dago gizakiak eraikitakoa ez den txokorik. Han dago Inperioaren botere guztia bilduta, baina oso boteregune ahula da: bertako milioika eta milioika biztanleek kanpotik eramaten dizkieten jana behar dute bizirauteko. Azkenean, Inperioa desegingo da, eta aro ilun bat hasiko, gerra, basakeria eta ezjakintasuna nagusi. Gogoratzen Erroma, Erdi Aroa eta abar? Bada, horixe bera baina eskala galaktikoan.
XX. mendearen erdian idatzitako zientzia-fikzio lanen huts bera dauka Fundazioak: teknologiak aurrerapauso ikaragarriak egin ditu, baina Interneten arrastorik ez dago. Horregatik, Hari Seldon matematikariak Inperioaren erorketa aurreikusi eta galaxiaren ertzetara fundazio bana igortzen duenean, haiek gizakien jakintza bildu eta entziklopedia unibertsal batean gorde dezaten, emaitza ez da Wikipediaren antzeko zerbait, askoz gauza artisautzazkoagoa baizik. Eta Wikipedia da, hala ere.
Baina irakurlearen usteak erdi ustel. Matematikek aurreikusi dute hurrengo Inperioa sortu bitarteko epea 30.000 urtekoa izango dela; Hari Seldonen planaren arabera, 1.000 urte besterik ez dira izango, baina hori ahalbidetuko duena ez da Entziklopedia Galaktikoa, hasieran hala sinetsarazi diguten arren. Entziklopedia Galaktikoa aitzakia hutsa da, prozesua abiatzeko ezinbestekoa baina besterik ez.
Asimovek Wikipedia aurreikusi, baina garrantzia kendu. Nik barkatzen diot; azken batean, Fundazioan egindako iragarpenetan beste hau baita garrantzia daukana: matematikak jendarteen bilakabidea aurreikus dezake. Hori da orain zientzian modan dagoen arloetako bat. Ez dakiguna da, edo behintzat nik ez dakidana, matematikaren bidez aurreikusitako zibilizazioen hondamendiak eragotzi ahal izango diren. Goizegi dateke horretarako, baina tira, eman diezaiogun denbora denborari, eta bitartean txalotu dezagun Asimoven etorkizun-sena, hamarkadetan Jules Vernerena txalotu genuen bezala.
Irutxuloko Hitzak asteartean parte hartu zuen Hordago - El Saltok antolatutako mahai inguruan, Hibai Arbide, Lucia Mbomio, Xalba Ramirez eta Miriam Najibi kazetariekin.
Grebak 27 egun iraungo ditu, urtarrilaren 6 arte. Gutxieneko soldata kobratzeko “365 egunez eta 24 orduz” lan-baldintza “jasanezinetan” lan egiten dutela salatu dute, eta lanaldiaren benetako zenbaketa egin dezan exijitu.
Azken hamar urteetan turismoak eragindako CO2 isurketen emendioa ekonomia orokorrarena baino bi aldiz handiagoa izan da. Nature Communications aldizkari zientifikoak abenduaren 10ean plazaratu ikerketaren emaitzak dira.
HTSk boterea hartu duenetik, babes-eskaerak gelditu dituzte Mendebaldeko hainbat gobernuk. Alemaniak 47.270 eskaera utzi ditu bertan behera bat-batean, "Siriako etorkizun politikoa zalantzazkoa" dela argudiatuta.
Erasoen aurrean “kikilduko ez direla” eta "nazkaturik" daudela adierazi dute Lezo eta Errenteriako feministek eta autodefentsa feminista eta ekintza zuzena aldarrikatu dituzte.
Uharteko artzain egunean azaldu zuten Euskal Herriak nazioarteko ardi mozketa txapelketatan aritzeko onarpena lortu duela. Ofizialtasuna Eskoziako 2023ko munduko txapelketan etorri zen, euskal moztaileek aurkeztutako dosierra eta bertan egindako defentsa bikainaren ondorioz... [+]
Segur aski, gutariko gehienek jada erosiak dituzte, han eta hemen, Eguberrikari banatzeko opariak. Olentzeroren bisita gautar hori hitzordu handia baita, bereziki haurrentzat. Denak prestatzen dira urteko garai emankor horretarako: Bilbo sutan agertzen da, Gasteiz, Iruña... [+]
Zerk harritu zintuen gehien kartzelatik atera zinenean? Galdetu didate maiz azken urte eta erdian.
Bilboko kaleak turista eta bi hankadun txakurrez lepo daudela ikusteak, adibidez? Edo egoera politikoaren aldaketak? Lehenengoak akitu eta amorratu nau, badago zer borrokatzen... [+]
Benetan nahasia da euskara ikasteko dirulaguntzen kontu hori. Euskara ikasi nahi duen herritarrak leihatila bat baino gehiagotara jo beharko du egin nahi duen ikastaroa zenbat kostatuko zaion eta dirulaguntzak nondik, nola eta noiz lortuko dituen jakiteko. Oraindik ere dirua... [+]
Hizkuntza matematikoa ondo ulertu eta interpretatzeak badu garrantzia ikasketa prozesuan; horixe esan ohi diegu guk geure ikasleei, bederen. Matematiken lengoaia unibertsala da, eta oro har, interpretaziorako errore marjina txikia izan ohi da. Nekez marraztuko genuke hiruki bat... [+]
Frantziako eta Espainiako konstituzioek eta legediak euskaldunon eskubideak baztertzen dituzte. Kulturak folklorizatu eta turismo eta kontsumorako apaingarri bilakatzen ditu neoliberalismoak. Indarrean ditugun askotariko hezkuntza sistemek ez dute ikasleak osotasunez... [+]
Beharbada gizakion ahultasunetariko bat gehiengoari entzuteko eta kasu egiteko dugun joera da. Ziur gure espeziearen garapenaren ezaugarri garrantzitsua izan dela, eta beharrezkoa biziraupenerako. Baina digitalizazioarekin, dugun ezaugarri horrek zaurgarriagoak bilakatu... [+]