Donostian, otsailaren 18an, soziolinguistikari hainbat angelutatik heldu zitzaion. Horretarako zeuden irakasleak, teorizatzaileak eta blogariak, besteak beste.

Juan Carlos Etxegoien Xamar irakasleen irakasle da, nahiz eta urte luzez haur-gazteen irakasle izan den. Soziolinguistikan interes berezirik ez duela adierazi zuen, bai ordea hizkuntza gatazkan, “gure bizitza baita”. Nola hurbildu soziolinguistika jendearengana? galdetu zion Belen Uranga Klusterreko kideak: “Hizkuntza komunitatearen zentzua elikatuz, herriaren historia kontatuz, euskararen atzean dagoen mundu osoa azalduz”. Haurrak lurrari nola lotu adibidea jarri zuen Xamarrek. Iruñako eskolako umeei galdetzen zien zein auzotakoak ziren eta euskarari tiraka azaltzen zien zer esan nahi duen Arrosadiak eta Iturramak, “erdaldunek ezin dute hori ulertu” esaten zien gaztetxoei.

Diglosiaz?

Jardunaldien antolatzaileek gutxitan ikusi dugun formatua probatu zuten diglosia terminoaz hausnarketa egiteko. Mikel Zalbide euskaltzainak diglosia kontzeptuaz teorizatu eta Iñaki Martinez de Luna soziologoak eta Paula Kasares hizkuntzalariak erantzun egin zioten. Lan egiteko moldea egokia iruditu zitzaion entzule askori, baina gai hori gogoetagai izateaz zalantza ugari zuen jendeak. Alegia, merezi al du ikuspegi teorikoa lantzen hasita diglosia moduko kontzeptuaz hainbeste atzera-aurrera teoriko egiteak? Zalbidek aditzera eman nahi izan zuen, diglosia terminoak sortu zenetik hona adiera asko hartu dituela, eta gaur egun gure artean ere, esanahi askorekin erabiltzen dela, “trenari abioi deitzen diogu eta abioiari tren”. Kasaresek esan zuen ez dela termino hori erabili zalea, ez delako baliagarria gure egoera azaltzeko. Gizartea dikotomia bidez agertzeko joerari izkin egitearen aldeko agertu zen Kasares, hau da, informala/formala, euskalduna/erdalduna moduko bikoteak utzi eta kontzeptu berriak asmatzea proposatu zuen. Martinez de Lunak diglosia termino polisemikoa esanahi bakarrera zergatik ekarri behar den galdetu zuen. Beste galdera bat ere egin zuen: “Euskararen egoeraz hitz egiteko balio ez digun terminoaz hitz egitea ez ote da alferrikako ahalegina?”. Idatzietan diglosia hitza erabiltzerakoan, eman nahi zaion adiera irakurleari esatea proposatu zuen, esate baterako oin oharretan.

Deshazkundea ikasgelan

Jordi Solé i Camardons soziolinguista katalana da eta irakaslea ere bai. Jardunaldietan egin zuen hitzaldiak ondoko izenburua zeukan: Imaginació i educació sociolingüística a l’ensenyament. Irakaskuntzan irakasleak eta ikasleak soziolinguistikara gerturatzeaz hitz egin zuen, betiere  kontuan hartuz soziolinguistikak errealitatea eraldatzeko beharko lukeela izan. Lluís Vicent Aracil soziolinguistarengandik ikasitakoak aipatu zituen hasieran. Hark gertaerak jasan edo ulertu egiten direla omen zioen, hau da, jende baten ustez gauzak gertatu egiten dira eta beste batzuen ustez gertaeren protagonista da gizabanakoa. Hari horri tiraka zioen Solék, ikasleei erakutsi behar zaiela, nola gaztelaniak katalanaren tokia hartu duen. Katalunian etorkinak eskolaratzerakoan gertatzen zaiena azaldu zuen ondoren. Harrera gelak daude atzerritarrentzat eta katalana mahai gainean dago. Ikasgela arruntera doazenean ordea, ikaskideek zuzenean gaztelaniaz egiten diete. Irakasle desleialak ere gogoan izan zituen Solék: Ikasleekin katalanez egiteko ohitura hartu eta gero, enpatia aurkitu asmoz gaztelaniara igaro direnak.

Solék boladan dagoen kontzeptua, deshazkundea, jarri zuen mahai gainean. Kontuan hartuta elebitasunak ez digula balio, hizkuntza handiak erabili beharrean ikasleen “hizkuntza motxila” baliatzea proposatu zuen. Adibidez, ingelesa alboratu eta portugesa, italiera... dakizkitenek elkar ulertzeko hizkuntza horiek erabiltzea aldarrikatu zuen. Seguru asko hainbat jatorritako haurrak dituzten Kataluniako eskolak izango ditu buruan hizkuntza deshazkundeaz ari denean.

Kultura euskarari atxiki

Jardunaldiak Lanparak eta ispiluak soziolinguistika zabaltzeko izenburupeko mahai-inguruarekin amaitu ziren. Soziolinguistika jendarteratzeko hiru hartzaile mota aipatu ziren: euskalgintza (profesionalak), euskaltzaleak eta gizartea. Julen Arexolaleibak (Mondragon Unibertsitatea) hiru eginkizun zehaztu zituen: sakontasuna lantzea, dibulgazioa egitea eta adibideen gramatika izatea. Azken horren adibide jarri zuen Euskal Kulturaren Transmisioa graduondokoa. Laburrean esanda, plano teorikoa ekintzaren bidez harrapatzea proposatu zuen. Hariari tiraka, Txerra Rodriguezek (Emun) Nova Cançó jarri zuen dibulgazioaren adibide. Soziolinguistikaren hedapen zabalerako liburu formatuaren egokitasuna zalantzan jarri zuen hainbatek, tartean AEK-ko irakasle eta blogari Benito Fizek. Laugarren mahaikideak, Jacqueline Urlak (Massachusetts Amherst-eko Unibertsitatea), hizkuntza kudeaketan maila teorikoan ari direnak eta eguneroko jardunean dihardutenak elkartu izana nabarmendu zuen. Horrelakorik ez omen da gertatzen AEBetan.