Zuhaitz lizarretan
“Lizarra gure hilerrietara”, diot azkenekoetan. Sendotasunaren eta indarraren ikur da, bai eta hilezkortasunarena ere, Eskandinavia aldean, adibidez. Ez du botanikarien izena alferrik jarria: Fraxinus excelsior. Fraxinus latinezko lizarra da, baina excelsior hitzak handiena luzeena altuena garaiena dela dio. Hortik sakratuena izatera ez dago tarterik. Lizarra gure kulturaren zutabeetako bat dela esaten ez naiz nekatuko. Sekula. Halakoren batean jabetuko ote gara...
Lizarra ez da lizarra, Fraxinus excelsior, bakarrik izan. Lizarra zuhaitza izan da. Zuhaitz guztiak izendatzeko hitza da lizarra. Lurrak eta zeruak lotzen zituzten zuhaitz haien izena da lizarra. Izarretarako bidea. Izarretarako gure bidea da lizarra. Sakratua, lizarra izarra da. Neolitikoan basoak eraitsi eta sail izugarriak nekazaritzarako soro eta larre bihurtzen zirenean, zerurako lotura hau behar eta berrezartzeko altxa omen ziren menhirrak, lizar metafisikoak.
Nire ustez, lizarra izena zuhaitz basari, originalari, naturalari deitu izan zaio, kulturak, hau da, gizakiak ukitu gabekoari. Pago-lizarra nonahi esaten zaio oraindik ere pago-moztu gabekoari.
Garai batean erresal edo errexal deitzen omen zitzaion edozein zuhaitzi. Itxuraz, bi hitzok lexar hitzera eta hau lizarrera daraman bidea Alfontso Irigoienek argitu zuen.
Errexal hitzaren tankera modutsuan erabiltzen zen haritz hitza. Orokorrean edozein zuhaitz deitu izan da haritz edo haretx. Sakratutasunaren uztarrian lizarraren laguna denak argitzen du hau, hurritzak. Hur + haritz=hurritz. Hur errexela edo hur haritza, sagar errexela edo sagar haitza bezala. Sagar haritza ez dut inoiz entzun, haritza sagarra bai, ordea.
Haritzaren abaroan bildu izan gara euskaldunak, zein haritz baina? Quercus robur haritza edo edozein zuhaitz sakratu? Gernikako haritza, haritza edo zumarra ote? Lizarra bai!
Administrazio Epaitegiak arrazoia eman dio EH Bilduk Lizarrako plantilla organikoaren hizkutnz profilen aurka jarritako helegiteari.
Barrikoteak, barrikak, bukoiak eta upelak bete berriak ditugu etxean sagar muztioz (Malus domestica). Makina bat beteko ziren, ipar eta hego, gure geografia guztian mahatsarenarekin ere (Vitis vinifera). Sagasti, mahastiko lanak eta dolare, soto, upelategi eta pitarretako lanak... [+]
Pasioarekin hitz egiten du, eta pasioa eta lana elkartzen ditu etengabe. Zinema, historia eta feminismoa dira bere bizitzako filmeko protagonistak. Arauetatik aldendu, genero-aginduak dinamitatu eta erreferente berriak gorpuzten dituzten emakumeak erakusten dizkigu bere liburu,... [+]
Gure etxe ondoko bi sailetan, Malluan eta Ibaia izenekoaren beheko barrenean, zuhaitz handi batzuk udaberriarekin ezkondu dira. Zuri-laruz jantzi eta ezkondu. Lizarrak dira, urrutira ikusgarriak. Wikipediak “Euskal Herrian, modu naturalean, Arabako Badaia-Arrato... [+]
Aldoka-maldoka nabil, batera eta bestera azken aldi honetan, baratzeko liburu berria dela eta. Baratzea ahoan, baina mihura (Viscum album) dabilkit buruan. Garai herri dotorean izan naiz lehengo igandean eta nire bizitzako lehen sermoia eman dut: elizan aurkeztu behar izan nuen... [+]
Oderitzen “harmena” deitzen zaio besakada batean bildu daitekeen hostoz jantzitako adar multzoari. Izen mordoa du ihartu eta neguko bazkatarako jasotzen zen azao horrek. Gari, belar, adar, egur... eskuta guztientzat izen bertsuak erabili izan dira. Eskuta eta eskuda,... [+]
Gurea, lizarraren herria. Lizar, Eizaola, Eleixar, Elejarmozaaldea, Elejarmozadana, Elejarpe, Elesarmintegi, Elesarrekosoloa, Elesarzaondoa, Elexar, Elexarbe, Elisar, Elixar, Elizardia, Erreisala, Erreisalpea, Erresal, Erresalde, Erresaleta, Erresaletea, Erresaluzea, Errexaleta,... [+]
Gure mitoetarako zein landare egoki jotzen ditudanari tiraka, aurrekoan hurra, Corylus avellana, aitatu eta “hur” hitza gure hiztegiko zaharrenetakoa ez ote zen galde egin nuen, bateren batek erantzun zezan. Di-da erantzun dit nafartutako lagun giputx batek. Bere... [+]