Mikel Laboak ez zuen kanta amaitutako zerbait bezala ulertzen. Denborarekin ondu edo txartu daitekeen zerbait zela uste zuen, interpretazio ugari jaso zezakeen zerbait. Horregatik, bere ustez zaharkituta geratutako kantak eguneratu egin zituen, unean uneko eraginak txertatuz. Abesti berriak sortzeko garaian ere ez zuen kanta amaitutako gai bezala ulertzen, urteak eman baitzitzakeen ideia batekin bueltaka. Abestia standby egoeran uzten zuen, handik denbora puska batera berriro hartu eta taxutzen jarraitzeko. Kanta bakoitzak argitaratu aurretik bere bizia egin behar zuela zioen. Behin ezagutzera emandakoan, abestia jaio egiten zen, sekula ez hiltzeko.

Musikaria hil zen, baina bere obrak bizirik jarraitzen du. “Mikelen abesti askok ahozko transmisioa izan dute, eta horren ondorioz bizirik iraun dute, eta nire ustez iraungo dute”, dio Eneko Aranzasti musikari eta Bidehuts-eko kideak. Oroimen kolektiboan txertatuta dago Mikel Laboa, baina bere obra oraindik amaitu gabe dago. Denborarekin ontzen ari da, hamaika interpretazio egin baitzaizkio, baita egingo ere, hamaika artistaren eskutik. Hala ere, musikari ezagun askori egin zaizkio bertsioak, eta Mikel Laboak ere berdina egin zuen bere garaian Atauhalpa Yupanqui, Xabier Lete eta beste hainbatekin. Baina donostiarraren kasua ezberdina da, oso hedatuta dagoen joera baita haren bertsioak egitea. Arrazoia, Laboaren musika “herri-kanta bilakatu dela” Julen Azpitarte kazetariaren ustez.

Belaunaldien arteko zubi

Herri-kanta bihurtuta ere, “tradizioan ondo sustraitutako abangoardian” dagoen artista da oraindik Laboa, Azpitartek dioenez. Hori lortzeko, belaunaldi berriekin eta musikari gazteekin etengabeko hartu-emana eduki zuen. Ez da harritzekoa beraz, garaian garaiko hainbat talderekin kolaboratu izana. Fermin Muguruza eta Dut-ekin Gazteluak kantan ahotsa sartu zuen, Kortatu taldearen Ehun ginen-en, Naizroxa-ren Iqharaturic azken diskoan, edota Oreka TX-en Nomadak TX lanean parte hartu zuen, besteak beste.

Hartu-eman horiek direla eta, bertsio eta omenaldi asko egin dizkiote unean uneko taldeek. “Bere estiloari muzin egin gabe Laboa beti eboluzionatzen ari zen, eta beti eguneratuta egotea ahalbidetzen zion horrek. Sentipen hori belaunaldi berriengan pizten zen”, dio Ibon Rodriguez Eten taldeko kideak. Baina “Mikel eredu bezala hartu nahi bada, iraultzen jarraitu behar da, bere lana mitifikatu eta petrifikatu gabe”, zehaztu du. 1990ean argitaratutako Txerokee diskoan iraulketa hori ikusi daiteke. Talde esanguratsu askok Laboaren lana rockera ekarri zuten. Hogei urte beranduago antzekoa gertatu da, eta belaunaldi berriek Laboaren lana iraultzen jarraitzen dute, hala nola Txinaurriak lanean (ikusi hurrengo orriko koadroa).

Unibertsaltasuna

Atzerriko artistengana ere iritsi zen Laboa: “Esker oneko keinuak izan dira gehienbat. Euskal Herriaren egoera politikoa, euskara eta beste hainbat ñabardura sartzen dira tartean, baita Laboa ikonotzat hartzea ere”, dio Rodriguezek. Rim Banna abeslari palestinarrak Gure hitzak kantaren bertsio moldatu berri batean parte hartu du Arramazka taldearekin batera; Toledoko (Espainia) Proyecto Swing taldeak jazz eta swing estiloan jotzen du Txoria txori; eta kanta horixe bera abestu zuen Joan Baezek 1988an Bilbon eskaini zuen kontzertuan, Pablo Milanesek Euskal Herriko emanaldietan egin izan duen bezala; Bartzelonako Cor EuskalHiria abesbatzak Baga biga higa kantatzen du, eta Nacho Vegas-ek ere abesti huraxe jo zuen 2009an Bilboko Kafe Antzokian.

Izaera unibertsal hori lortzeko, Steve Reich-ek zioena hartzen du argudiotzat Azpitartek. “Zenbat eta lokalagoa, unibertsalagoa. Egonezin handiko musikaria zen Laboa, eta estilo asko uztartzen zituen. Uztarketa hori baina, jario propioa erdiesteko erabili zuen. Laboa entzutean ez duzu estiloen fusioan pentsatzen, aparteko musikarian pentsatzen duzu, bere jarioari ondo heldu, baina era berean horrekin konformatu ez zen musikarian. Horregatik, izaera unibertsala lortu zuela esango nuke”.

Ez musikan bakarrik

Eta bestelako diziplinetan ere egin zaizkio berrikusketak Laboari. Iñaki Salvador pianistak dioenez, Laboak inspirazioa arte diziplina ugaritan bilatzen zuelako gertatzen da hori. “Haren lanera inguratu garen margolari, eskultore, dantzari edo musikariok Laboaren obraren arkitektura konplexuaren ‘deseraikitze’ apala besterik ez dugu egin”.

Esate baterako, Manuela Carretta dantzari italiarrak Haika Mutil kantarekin dantza flamenkoa sortu du; Zorongo taldeak ere flamenkoa dantzatzen du Laboaren musikarekin, baita Amilotx dantza taldeak edo Jon Ugarrizak ere. Koldobika Jauregi eskultoreak Laboa eta Altzürüküko artzainen basa aireei erakusketa eskaini zien Donostiako Ekain galerian; Juan Gorriti artistak ere bi eskultura egiteko oinarri hartu du kantaria, eta zer esanik ez Jose Luis Zumeta margolariak.

Hainbat lehiaketa ere antolatu dira Mikel Laboa gaitzat hartuz, hala nola, Usurbilen egin zen eskultura lehiaketa eta EHUk antolatu duen idazketa, irudi eta musika sariketa. Eta bertsolaritzak ere omen egin dio behin baino gehiagotan. 2008ko Bizkaiko Txapelketan, Laboa hil berritan, Igor Elortzak kartzelako bertsoak Izarren hautsaren doinuarekin bota zituen; Maialen Lujanbiok ere Martxa baten lehen notak doinuarekin hainbat bertso abestu zituen 2009ko Euskal Herriko Txapelketa Nagusian, tartean txapela jantzi osteko agurra.

Mitoaren itzala

Laboa aipatzen denean Txoria txori, Baga biga higa, Oi Pello Pello, Izarren hautsa... bezalakoak etortzen zaizkio burura entzuleari. Horren kausa izan daiteke, batetik, haren lanaren ezezagutza; bestetik, Laboaren figura mitifikatu izana. “Mitoak itzal handiegia egiten dio Laboa musikariari, eta askotan irudi horrekin geratzen gara, alde musikala apur bat baztertuz. Iruditzen zait ez dugula bere musika osotasunean baloratzen”, dio Julen Azpitartek.

Zergatik? “Obraren berri ez dugulako; kanta mitikoekin gelditzen garelako; ez garelako nahikoa murgildu haren musikan; abangoardia ere badelako eta horrek askotan entzulea kikiltzen duelako... Azken finean, Laboaren obrak entzuleari esfortzua eskatzen diolako, eta musikak askorentzat puntu hedonista hori duelako: parrandetarako, afarietan abesteko...”.

Balizko posible horiek guztiak planteatzen ditu Azpitartek betiko kanten errepikapena ulertu nahian. Kanta horiek, gainera, ez dira ezagunenak, “ezagutzen diren bakarrak dira”, Rodriguezen ustez. Hala ere, garbi dago aipatutako abesti horietatik asko euskal identitatearen parte izatea ere lortu dutela, eta horregatik aukeratu izan dituztela bertsioak egiteko. Edonola ere, Iñaki Salvadorrek aurreikusten du denborarekin justizia egingo dela, “eta jakituria gehiagorekin baloratuko da Laboak sortutakoaren osotasuna”.
Edonola, omenaldirik handiena gauzatuta dago, haren kantak dagoeneko herriarenak bilakatu baitira.