Futbolaria izan nahi omen zenuen umetan, baina talentua falta omen zitzaizun. Nola esaten zaio idazle bati talentua falta zaiola?

Gaur, ikastetxeetara joaten naizenean, Txiki Begiristain eta Patxi Zubizarreta eskola-kide nituela kontatu ohi dut eta, egia esan, Aitor Begiristainekin futbolean aritu izana ohore bat da, baina baita umiltasun lezio handia ere, haren dohainak izugarrizkoak baitziren... Baina galderari helduz, inori ezin zaio zuzenean esan “ez daukazu talenturik”; horretaz norbera jabetu behar da. Eta drama bat da norberak talenturik ez izan eta ez ohartzea. Badaude batzuk termostatorik ez daukatenak, jabetzen ez direnak eta lanak baloratzen ez dakitenak. Beste batzuek besteren lanak ondo baloratzen dituzte, baina ez dira norberarenak baloratzeko aski objektiboak; eta hala aitortzen dute. Eta badira beste batzuk, norberarenak baloratzeko gaitasunik izan ez eta horretaz jabetu ere egiten ez direnak. Horiena bai izan daitekeela problema, ez hainbeste editoreentzat edo irakurleentzat... baizik, batez ere, norberarentzat, sentituko baitute balio duena baino askoz ere gutxiago estimatzen zaiela egindako lana. Editoreak, lan batek hainbat gabezia baldin baditu, gabezia horietaz jabetzen lagundu behar dio idazleari, lanak gabezia horiek dituela garbi baldin badu behintzat. Baina idazleak jabetu behar du.

Talentua behar da idazle izateko?

Bai, baina ez da baldintza bakarra. Talentua ez da bai edo ez. Talentu ertain batetik izugarrizko gaitasuna izatera eskala oso zabala dago, eta talentuaz gainera behar dira ahalegina, ikastea, saiatzea, giro egokia edukitzea... Eta batak bestea konpentsatu dezake neurri handi batean, baina hasierako eta gutxieneko talentua behar da futbolean bezala, musikarako, pinturarako eta idazketarako ere bai.

Zuk noiz deskubritu zenuen irakurketa? Zer izan zen zuretzat irakurketa deskubritzea?

Umetan, gure etxean ez zegoen liburu askorik. 14-15 urterekin hasi nintzen asko eta sistematikoki irakurtzen. Bitxia izan zen gauza bat: ordura arte, nire jarduera artistiko ezaguna edo inguruan txalotzen zidatena marrazketa zen. Bai, asko marrazten nuen, eta esku on xamarra neukan. Uste dut ez nintzela artista izatera iritsiko, edo hori da orain dudan susmoa, imitatzailea bainintzen sortzailea baino gehiago... Kontuak kontu, 14-15 urtetatik aurrera liburuek eta letrek gero eta pisu eta inportantzia handiagoa hartu zuten nigan eta, aldi berean eta modu paraleloan, marrazkietarako interesa galdu nuen. 14-18 urte bitartean gertatu zitzaidan gurutzaketa hori, eta 18 urtetik aurrera ez dut ia marrazkirik egin. Gogoratzen naiz 15 urte nituela Garcia Marquez-en “Cien años de soledad” irakurri nuela, eta heroinomanoek kontatzen dute lehenengo txutea esperientzia errepikaezina dela, ba, halako zerbait izan zen. 16 urte nituela Hego Amerikako idazle batzuekin zaletu nintzen. Aipatu dut Garcia Marquez, baina baita ere Cortazarren “Rayuela”, Borgesen ipuinak... Mundu berri bat zabaltzen zitzaidala sentitu nuen eta nik, neure xumean, mundutxo horretan pauso batzuk eman ote nitzakeen galdetzen nion neure buruari.

Nola bilakatu zen gazteleraz hezi eta hazitako mutila euskal idazle eta editore?

Ez da nire kasua bakarrik; ni baino gaztexeagoak direnak, eta nire adinkide gutxi batzuk ere bai, Arantxa Iturbe, adibidez, euskaraz ikasitakoak dira, baina ordura arte, gazteleraz alfabetatutakoak izan gara euskal idazleak, eta nire prozesua beste askorena izan da. Euskara etxean jaso nuen, euskaraz hitz egiteko gauza nintzen, baina kontzeptu landuak edo sentimenduak adierazteko erdarara jotzeko beharra sentitzen nuen. Horrek gatazka sortu zidan, bati edo besteari eman behar nion garrantzia, eta euskal idazle guztion kasuan, momentu batean euskararen aldeko hautua egin genuen, ahularen aldeko hautua neurri batean, konturatu ginelako gure familiaren haria eta komunikazio bide naturala zela euskara, eta eten bazen inposizio politiko bategatik eten zela. Uste dut justiziazko ekintza bat dela norberak ahalegina egitea bere familiaren hizkuntza izan dena hartzea norberaren komunikazio eta kultura hizkuntzatzat.

1988tik zara Elkar argitaletxeko editore. Gertutik jarraitu duzu euskal literaturgintza. Zer aipatuko zenuke gure letren eboluzioaz? Nondik gatoz? Norantz goaz?

Oro har, nik uste, erresistentziazko kultura batetik gatozela, superbibentziazko kultura batetik, non euskara guztiz marjinatua eta baztertua, hilzorian sentitzen zen. Dena eman behar zitzaion euskarari, eta zoko guztiak bete behar ziren, hutsuneak bete behar ziren eta norberak ahal zuena egin behar zuen, eta horrek boluntarismoa, militantismoa eta hainbat ismo ekarri zituen. Ni editore sartu nintzenerako hori aldatzen hasia zegoen, baina hortik gentozen argi eta garbi. Bilakaera profesionaltasunerantz izan da. Gero eta jende gehiago dago kulturgintzatik bizi dena, idazleak inor baino gutxiago, baina gero eta jende gehiago dago, oro har, kulturgintzatik bizi dena. Horrez gain, gero eta gehiago exijitzen diogu geure buruari, bai sortzaileek eta bai hartzaileek, eta gauzak gero eta hobeto egiten ditugu. Aldi berean, egon da espezializazio bat ere, lehenago bat izan zitekeen Ikastolen Elkarteko lehendakari, herrian idazten ziren panfletoen itzultzaile eta bertso-txapelketetako gai-jairtzaile edo epaimahaiko. Jendeak, zorionez, bere esparrua bilatu du norbere zaletasunen eta gaitasunen arabera. Herrigintzaren zentzua asko apaldu da, eta gero eta gehiago begiratzen dio bakoitzak bere buruari eta bere egoerari, bere garapenari edo bere proiekzioari. Tristea irudi dezake, baina, neurri handi batean, ezinbestekoa ere bazen.

Eta maila literario puruan, zein izan da eboluzioa?

Oro har, 20. mendeko euskal literaturaren historia modernizatu nahi eta beharraren historia da. Batetik, Europako mugimenduak, abangoardiak gurera ekarri nahi ziren: ekarri, txertatu, imitatu, geu ere puntan egon eta ez atzeratuta, gure gaitzetako bat izan delako beti kultura atzeratua izatea. 1950etik 1975era bitartean izugarrizko aurrerapausoak egin ziren, eta nabarmentzekoak dira Txillardegi, Aresti, Saizarbitoria eta beste hainbat. Esan daiteke 80ra arte-edo pauso oso azkarrak egin zirela. Geroztik, zorrak kitatu ditugula esango nuke, egin ditugula Europako abangoardiek egin dituzten gauzak, eta orain lasaiago idatzi dezakegula interesatzen zaigunari buruz. Adibide konkretu bat jarriz, euskal literaturak eta euskal kulturak halako ximaur usaina zeukanez, halako baserri fama..., euskal literatura modernizatu nahi zutenek ez zuten inola ere baserririk sartzen beren literaturan. Alde horretatik ulertzen da nolakoa den Txillardegiren edo Saizarbitoriaren nobelagintza. Baina horiei esker, nola hiritartasuna irabazia dugun, 80an Bernardo Atxagari posible zaio berriz ere baserrian girotutako ipuinak idaztea, gero “Obabakoak” liburuan bilduko zituenak, baina ez noski Txomin Agirreren estilora, Atxagarena ez da baserri idealizatu bat, askoz ere gordinagoa baizik. Eta Atxagaren ildoan ibili ziren Pako Aristi, Andu Lertxundi eta beste hainbat. 80ko hamarkadatik aurrera libreagoa izan da idazkera, eta bakoitzak bere estiloa bilatu du, bere ahotsa... Beraz, 50etik 80ra bitartean modernizatu beharraren prozesua gertatu zela esango nuke, eta handik aurrera aniztasunaren bidea ireki zela: aniztasuna estiloetan, gaietan, ahotsetan... Eta beste berrikuntza garrantzitsu bat, batez ere azken 10 urteotan oso nabarmena izan dena, emakumezko idazleen ugaritzea izan da. Lehen ere baziren, baina bazirudien nolabait kuota betetzeko zeudela, “emakumeak ere baditugu” esan ahal izateko. Gaur egun, adin batetik behera, ez bakarrik gizonezkoak adina, gizonezkoak baino gehiago dira eta oro har, interesgarriagoak ere bai.

Orain gutxi arte “behi sakratuez” hitz egiten zen. Orain zertaz hitz egin behar dugu?

Janzten dituzun betaurrekoen arabera, modu askotara bereiz daitezke gaur egungo idazleak. Ikuspegi ideologikotik begiratuta, batek bereiz ditzake joera politikoaren arabera. Beste betaurreko batzuen arabera, bereiz ditzake literatura “zaila” edo “exigentea” edo “anbiziotsua” egiten dutenak, eta literatura “herrikoiagoa” edo “errazagoa” egiten dutenak. Horrelako hainbat ikuspegi har ditzakegu, eta horien arabera hainbat sailkapen egin. Ni, neure talaiatik, ikuspegi zabala izatera behartua nago, eta denak onartzera. Ez nuke bereizketa bat hobetsiko besteen gainean eta denetik behar dugula uste dut. Ikuspegi ideologiko guztiak behar ditugu euskal kulturaren barruan, eta behar ditugu lan oso exigenteak eta irakurlego zabalari begira egindakoak, behar ditugu sentsibilitatea lantzen dutenak, intelektualitatea lantzen dutenak, literatur genero guztietakoak, emakumeek idatziak, gizonek idatziak... Nik uste momentu honetan guztiaren beharrean gaudela, eta ez dela gehiegi ateratzen ezertatik. Uste dut kultura bezala guztiaren beharra daukagula, besteak beste, norberak bere gustuko gauzak aurkitu ditzan.

Idazleena ego handiko mundua da; editoreok nola kudeatzen dituzue ego horiek?

Ulerkortasunez eta pazientziaz. Idazleen artean denetik dago: nik, urteetan, talentu oso handikoak eta talentu ertainekoak ezagutu ditut eta, aldi berean -eta ez du talentuarekin zerikusirik, konbinazio guztiak baitira posible-, oso pertsona apalak eta umilak ere ezagutu ditut, nahiz eta oso inteligenteak izan eta nahiz eta bere balioaren berri ondo jakin. Beste batzuek, ordea, autoestimaren eta aitortzaren behar handia dute. Bakoitzak bere izaera du eta ezin da inor gaitzetsi; norberak izan ditzake batzuk gogokoago eta idazle batzuekin maizago joan zaitezke zerbait hartzera, baina idazlearen lana da balio duena. Eta idazleak asko ematen du, sortzaileek oro har asko ematen dute: beren denbora eta ahalegina eta buruaren zati handi bat eskaintzen diote sorkuntzari, eta horren ordaina eskasa da ekonomikoki. Batzuek ordain soziala hain eskasa ez izatea nahi lukete, eta bidezkoa da hala sentitzea.

Ez duzu gaizki epaitzeko beldurrik izaten?

Beldurrik ez, kezka bai. Alde horretatik esango nuke editoreak izan behar duela, batetik, umila. Guk egiten dugun guztia testu bat hobetzeko izango da beti, eta gure ekarpena zein den ez da inoiz agerian aterako, eta hala behar du, gainera. Beste idazle baten testu baten mesedetarako lan egin behar du norberak. Idazle horren zerbitzura zaudela jakin behar duzu. Baina, aldi berean, editoreak eduki behar du bere buruan sinestea eta segurtasuna “ez” esateko, “hau aldatu egin behar duzu”; nahiz eta zure aurrean dagoena zu baino jakintsuago dela jakin, zu baino ospetsuagoa edo zu baino izen handiagokoa literaturan. Horrekin batera, epaitu egin behar izaten du editoreak egunero, bai idazlan bat zuzentzerakoan bai idazlan bati baietz edo ezetz esaterakoan ere. Horrek erabakiak tentuz eta zentzuz hartzera behartu behar zaituela uste dut, baina ez zaitu erabakiak hartzetik libratzen. Erabakiak hartu egin behar dira eta, gainera, idazle batek argitaletxe batera lan bat bidaltzen duenean erantzuna nahi du, ahalik eta azkarren, eta ez da bidezkoa eta taxuzkoa hilabetetan eta hilabetetan zain edukitzea. Ni neu nahiko seguru sentitzen naiz hartzen ditudan erabakiekin baina, normalean erabakiak taldean hartzen ditugu.

Inoiz gelditu zara testuren batekin ekibokatu izanaren sentsazioarekin?

Ba, egia esan, ez. Behin, jasotzen genituen original guztien kontaketa egin nuen, eta baita onartzen genituen lanena ere, eta onartzen genuen lan bakoitzeko atzera bost botatzen genituela atera zitzaidan. Atzera botatzen ditugun horietatik batzuk oso txarrak dira: hizkuntzaz aldrebesak, narratzen ez dakitenak, ez buru ez ipurdi ez dutenak... Eta beste batzuk, berriz, muga-mugan ikusten ditugu. Gertatu izan zait guk atzera botatako lanen bat, baina mugan ikusten genuena, beste argitaletxeren batean publikatzea, eta alderantziz ere gertatuko zen, beste argitaletxe batean atzera botatakoa gurean argitaratzea. Baina, segur aski, ez hari irudituko zitzaion barregarria eta ez guri ere kristorena. Muga-mugan dauden horiek, momentu horretan dauzkagun produkzio beharren eta original kopuruaren arabera ateratzen ditugu. Mugako horietan gertatu liteke, baina inoiz ez zait gertatu zerbait oso aldrebestzat jo eta gero izugarrizko lan ona zela konturatzea. Hori sekula ere ez.

Euskal Herriko beste editoreak ere ezagutzen dituzu. Zuen artean ze harreman duzue?

Ona. Elkar ikusten dugunean hitz egiten dugu gure lanaz, zerbait hartzera joaten gara... Ez gara propio biltzen, baina elkartzen garenean harreman ona daukagu. Hortik aurrera, bakoitzak argitaletxe batean lan egiten duenez, bakoitzak nahi du bere argitaletxeak ateratzea libururik politenak, egokienak, ederrenak..., eta horiek kritika onak lortzea... Lehia sanoa eta lagunartekoa daukagula esango nuke. Azken batean, guztion erronka da Euskal Herri kultuagoa lortzea eta irakurketak estimazio handiagoa izatea. Benetako irakurle batek ez ditu argitaletxe baten liburuak irakurtzen, bere gustuen arabera, batekoak eta bestekoak baizik. Irakurle on batek denetik irakurriko du, eta hori da bilatu behar duguna: gero eta irakurle on gehiago.

Hitz egiten duzue ofizioaz, lan egiteko manerez?

Ba, ez, egia esan, ez. Nik, idazle naizen aldetik, ezagutu dezaket, neurri batean, beste argitaletxe batzuetan nola lan egiten duten, haiekin publikatu izan dudalako. Edo argitaletxe batean baino gehiagotan publikatzen duen idazleren batek esanda “begira, halako argitaletxetan hala egiten dute...”, baina horretaz ez dugu hitz egiten. Bakoitzak bere ohituren eta bere izaeraren arabera lan egiteko molde diferenteak izango ditu hein batean. Baina beste neurri handi batean berdintsua izango da, seguru asko.

Literatura handiagoetako editoreak ere ezagutuko dituzu. Zertan da desberdina gurea bezalako literatura txiki bateko editore izatea herri handiagoetako editore izatearen aldean?

Hor badago diferentzia argi bat, gure txikitasunaren ondorioa izan arren, poztekoa dena: gaur egun, Euskal Herrian ez dago argitaratu gabe geratzen den lan onik. Une jakin batean argitaletxe batek lan asko baldin baditu eta argitaratu ezin badu, seguru hurrengo argitaletxean baietz esango diotela. Aldameneko literatura handietan badaude idazle oso onak argitaratu ezinik dabiltzanak. Denek nahi izaten dute argitaletxe inportanteetan atera, eta horien produkzioa mugatua da, eta postu gutxi horietako bat lortzeko askoz ere lehia gogorragoa izaten da. Askoz ere gupidagabeagoa eta gogorragoa iruditzen zait eta, aldi berean, editoreek marketingarekin askoz ere gehiago funtzionatzen dute. Euskal literaturan, zorionez eta zoritxarrez, gure txikitasunaren ondorio bat baita, askoz ere garbiago jokatzen dugu kalitatearen alde eta konbentzitzen gaituzten testuen alde.

Euskal argitaletxerik handieneko editorea zara. Euskal literaturgintzarentzat osasungarria da Elkarren eta gainerako argitaletxeen artean tamaina, ekoizpen eta baliabide aldetik dagoen desoreka?

Zinez uste dut hobe litzatekeela hainbesteko alderik ez egotea, Euskal Herrian kultur plataforma potente eta indartsu gehiago egotea. Elkar argitaletxea tamaina eta produkzio handi xamarrak izatera iritsi bada ondo lan egin duelako izan da, eta bere baliabideak txukun kudeatu dituelako: gastuetan zorrotz eta erabakiak hartzerakoan zuhur edo bista onarekin. Ondo asmatu da kudeaketan eta, oro har, ondo funtzionatu duen taldea da. Nik nahiago nuke beste batzuk ere gure paretsu balebiltza, baina parekidetasuna lortzeko modua ezin da izan guk nahita gauzak gaizki egitea. Guk irakurlearekiko errespetuz eta guregana datozen sortzaileekiko errespetuz, ahalik eta tratamendurik egokiena eman behar diegu, bai produkzioan, editoretza lanean, marketingean, banaketan... Guk ahalik eta ondoen egin behar ditugu gauzak, eta oreka lortzeko modua ezin da izan guk gauzak nahita gaizki egitea.

Eta zer da beste argitaletxeek gaizki egiten dutena?

Ez, nik ez diot inork ezer gaizki egiten duenik. Beharbada, bere garaian Joseba Jakak eta Jose Mari Sorsek izan zuten intuizioa izan zen sekretuetako bat. Pentsatu zuten sinergiak lortzeko modua izan zitekeela banaketa, dendak eta produkzioa talde berean lotzea. Funtzionatu duen formula izan da. Ez da erraza aldeak nondik datozen jakitea. Nik uste, produkzioari dagokionez, argitaletxeetan denok ere berdintsu funtzionatzen dugula. Baina banaketa talde bat ondo antolatzea oso gauza konplikatua da eta, nik ez dut zerikusirik horrekin baina, horretan aritu direnek asmatu egin dute.

Liburu bat ez da testua bakarrik. Bada izen bat ere, bada argazki bat, bada gaia, bada marketinga... Zer pisu du bakoitzak?

Ez da erraza faktore bakoitzaren pisua balantza batean neurtzen eta, gainera, aldatu egiten da liburu batetik bestera eta irakurle batetik bestera. Bilakaera historikoaren aldetik idazlearen izena beti izan da inportantea. Batzuek esaten dute orain aldatu dela hori, eta izenari gehiago erreparatzen zaiola idazlanari baino, baina ez dut uste egia denik; uste dut lehen ere Txillardegiren testu bat inportantea zela, besteak beste, Txillardegirena zelako, edo Joxe Azurmendirena edo Saizarbitoriarena edo Ibon Sarasolarena. Eta orain ere, besteak beste, inportanea da Canorena delako, edo Eider Rodriguezena edo Kirmen Uriberena. Izena asko pixatzen duen faktorea da, baina lehen ere bai. Orain, egia da, idazlearen alderdi publikoak, idazletasunak, lehen ez bezalako tokia hartu duela. Orain idazlea izan daiteke museo baten inauguraziora eramaten duten norbait. Idazlea nolabaiteko funtzio sinboliko edo totemikoa betetzera iritsi da, baina oro har literatura serioa izaten jarraitzen dugula esango nuke. Galdetu didazun hau mendebalde osoan da kezka, askotan esaten da espektakuluaren gizartean bizi garela baina, aldameneko kulturetako liburuen azaletan, egilea inportantea denean, letra handiagoz jartzen dute idazlearen izena liburuaren titulua baino. Euskal literaturan ordea, eta argitaletxe guztiok jokatzen dugu berdin horretan, denok gara serioak alde horretatik, titulua jartzen dugu handi eta idazlearen izena txiki, eta berdin dio idazlea hasiberria izan ala inportantea izan. Nik uste oraindik ere liburu bat hartzen dugunean testuaren kalitateari begiratzen diogula batik bat, eta nahiko nuke hala izaten segitzea.

Literaturaren polisistemaren barruan dauzkagu argitaletxeak, hedabideak, irakurleak, irakasleak, kritikariak... Zeren arabera uste duzu finkatzen dela unean uneko literatur kanona?

Ez da erraza, eta faktore edo agente horiek guztiek daukate zerikusia. Nik garbi daukadana da literaturaren prozesuan bi elementu direla ezinbestekoak eta inportanteak: sortzailea eta hartzailea, eta bien erdian dagoen testua. Horiek dira funtsezkoak. Ez dut esango beste guztiak -kritikariak, hedabideak, argitaletxeak...- bizkarroiak garenik, baina ez gara ezinbesteko elementuak. Sortzailea eta hartzailea bai. Kanonarekin botere eta hierarkia kontu bat gauzatzen da, eta batek kanon bat plazaratzen duenean ez du, besterik gabe, bere kanona plazaratzen, nahi izaten du besterena ere izatea, hau da, besteek ere norberaren irizpideak ontzat hartzea. Eta horretan sartu daitezke irizpide ideologikoak, linguistikoak, generozkoak, sinpatiazkoak etab. Nik nahiago nuke ahalik eta zabalen eta demokratikoen izatea prozesu hau, eta horretarako gero eta irakurle irizpidedun gehiago behar ditugu. Gero eta irakurle gehiago bere kasa gauzak irakurtzen dituztenak, gustuak eta irizpideak dituztenak, hautapenak egiten dituztenak.

Euskal literatur mundua kuadrillatxotan banatua dagoela entzuten da sarri. Zeintzuk dira kuadrilla horiek? Zeri erantzuten dio “kuadrillismo” horrek?

Hango eta hemengo idazleen memoriak irakurriz ohartu naiz bazter guztietan berdintsu gertatzen dela. Ez da euskaldunon ezaugarri bat, gure petralkeriari, gure kaxkarkeriari edo gure itxikeriari erantzuten diona. Ez. Badirudi, oro har sortzaileen, edo oro har idazleen edo oro har gizatasunaren edo pertsonen ezaugarria dela taldexkak egitea eta batzuk besteen bizkar gaizki-esaka aritzea. Batek bere kanona plazaratzen duenean pentsatzen du horixe dela egia, gauzak hala direla, eta ez da makurkeria bat besteek ere gauzak hala ikus ditzaten nahi izatea.

Ez da polemikarik falta euskal literaturan: Euskadi sariak direla, Espainiako Sari Nazionala dela, euskal literatura ustelduta omen dagoela, kritika seriorik ez dela... Nola kokatzen zara zu auzi hauen aurrean?

Batetik, normala da, eta edozein herrialdetan gertatzen direnak gertatzen dira hemen ere, gutxi gorabehera. Bestetik, badira ezaugarri partikular batzuk herri gutxiagotu bati dagozkionak. Gu nazio zapaldua gara, bere buruaren jabe ez den herri bateko partaide gara, eta horrek kontraesanak sortzen ditu. Herri bezala gure buruaren jabe ez garen bitartean horietako makurkeria batzuk nozitzen jarraituko dugu ezinbestean. Niri, nagoen tokian egonda, zabal, denekin errespetuz eta jarrera guztiak ulertuz jokatzea dagokidala uste dut. Nik neuk, idazle naizen aldetik, hartu ditut zenbait jarrera, batzuetan alde eta besteetan kontra, baina editore naizen aldetik idazle guztiak errespetatzen ditut eta beren lana berdin baloratzen dut.

Nola deskribatuko zenuke zure idazle ibilbidea? Zein izan da zure garapena idazle gisa?

Estimatzen nauten lagun batzuek esaten didate idazle ona naizela baina literaturari denbora eta anbizio gehiago eskaini behar niokeela. Praktikan jarraikortasunez idatzi dut, eta emankortasunez ere bai, titulu asko ditut merkatuan, baina ia inoiz ez dut egin nobela luzerik, “Berriro igo nauzu” izan daiteke salbuespen bakarra. Nire lana dela eta denbora gutxi gelditzen zait idazteko, eta neure buruari planteatzen dizkiodan proiektuak narrazioak izaten dira normalean, ipuin laburrak edo ipuin luze xamarrak. Batzuetan pentsatzen dut hori dela arrazoia, hau da, denbora faltagatik hiru astetan-edo bukatu daitezkeen proiektuak planteatzen dizkiodala neure buruari. Bestetan pentsatzen dut, ezetz, horixe dela idatzi nahi dudana. Normalean, aste batzuetan idatzi daitezkeen istorioak idatzi nahi izaten ditut, bai baitakit momentu honetatik Durangoko azoka amaitu arte ez dudala ezer idazteko astirik izango. Eta gaiei dagokienez, urteen poderioz konturatu naiz badirela gai batzuk errekurrenteak direnak eta nire obran behin eta berriro agertzen direnak: bihotzaren borrokak eta herriaren gatazkak. Arazo sozialak batetik eta sentimentalak bestetik.

Literatuta norbere burua agertzeko edo ezkutatzeko erabil daiteke. Zuk zer egin duzu gehiago? Agertu ala ezkutatu?

Nik uste dut, nire kasuan, agertu egiten dudala neure burua, baina ezkutatuz. Biak batera. Ez dela leiho garden bat, inola ere, nire literatura, baizik eta ispilu bat deformazio asko dituena. Beti gabiltza geure kezkak, minak, saminak kanporatuz baina betiere disimuluan, beste pertsonaia batzuen bitartez, mozorrotuz.

Nola epaitzen du editoreak bere burua?

Beti saiatzen naiz nire lanak beste norbaitek epai ditzan. Lehenengo neure buruarekin zintzoa izaten ahalegintzen naiz, baina norberak ezin du ziurtatu bere buruarekin zorrotza den. Idazten ditudan gauzak bospasei laguni pasatzen dizkiet, idazleak diren lagunei, eta beren iritzia eta epaia emateko eskatzen diet. Saiatzen naiz nire burua ondo epaitzen, baina ez dut izan nahi nire buruaren epaile bakarra.

Zuzenean edo zeharka, pertsonaia literario bihurtu zaituzte Aitor Aranaren “Editorea” antzezlanean, eta Ur Apalategiren “Gure Gauzak S.A” eta Kevin Herediaren “Hor Hago Kevin?” eleberrietan. Nola bizi duzu hori?

Irribarre isil batekin.

Zergatik uste duzu fikzionatu zaituztela?

Ez dut uste pertsona bezala pertsonaia bihurtzeko dohain bereziak ditudanik. Gehiago izango da tokatu zaidan tokian nagoelako. Nire lanagatik ezezko asko ematen ditut, eta batzuen etsaitasuna irabaziko nuen eta, bestetik, nolabaiteko protagonismoa duen toki batean nagoenez fokupean egon naiteke. Liburu batzuetan sinpatiaz ikusia egon naiteke, beste batzuetan ez hainbeste. Baina halaxe dira gauzak.

Inoiz ez zaitu ito euskal literaturaren mundutxoak? Denek elkar ezagutzeak, denek denei buruzko iritziak emateak, posizionatu beharrak, laguntasun-konpetentzia-lan harremanak nahasteak, jopuntuan egoteak...

Egia esan, izan daiteke itogarria, eta bada, baina, aldi berean, patxada pixka bat ere badaukat eta dena onez eramaten saiatzen naiz. Oro har, argiak eta itzalak baloratuz, gustuko lana dut. Miseria txiki horiek badauden bezala, nire lanak eman dit aukera pertsona zoragarriak ezagutzeko ere, eta horietako batzuen lagun egiteko ere bai, eta baita askotan esku artean edertasuna edukitzeko ere. Batzuetan testu zoragarriak iristen zaizkigu, eta plazer handia da horiek esku artean erabiltzea, beste inork baino lehen irakurtzeko pribilegioa izatea, eta horiek hobetzen laguntzeko aukera izatea. Nahiago dut lanaren alderdi onei begiratzea makurrei baino.

Eta udazkena nola dator?

Helduen literaturan dauzkagu Joan Mari Irigoienen nobela bat, bere trilogiaren itxiera izango dena; Xabier Montoiaren ipuin liburu bat; Asier Serranoren poema-liburu berria, Pablo Sastreren saiakera, Alberto Barandiaranek Iruña-Veleiari buruz beste bat, eta helduentzat den ala ez den sailkatzea zaila den Miren Agur Meaberen liburu bat, kontakizunez eta poemaz osatua. Horiek ziurtzat, eta besteren bat ere akaso bidean. Horiez gain itzulpenak, eta haur eta gazte literaturan ere mordoxka bat. Esango nuke interesantea datorrela.