"Nigeriako hiltzoriak txiki uzten du Mexikoko Golkoko marea beltza, baina hura ahaztuta daukate Europak eta AEBek”. Lerro buru hori eman dio Joh Vidal erredaktore buruak The Guardian egunkari ingelesean agertu artikuluari. Duela bi urte beste Net Hurbil batean (Nigeriako deltan sutan daude Shell-ekin) orratu zen Shell konpainiaren aurka Niger ibai ondoko erriberetako jendeek egindako borroka, auzitegietakoa barne. Antza denez, deus gutxi kanbiatu da geroztik, John Vidalek Nigeriara egindako bidaiaren kontakizunetik kalkulatu dezakegunez.

Vidal ingurumen arloko erredaktore burua da The Guardianen, eta kazetari aditua. 1997an plazaratu zuen McLibel: Burger Culture on Trial liburua, zeinetan kontatzen duen Greenpeace erakundeko bi kidek MacDonalds multinazionalarekin izandako epaiketa luzea, Britainia Handian izan denik luzeena, salatu zutelako nola usatzen dituen hamburger marka horrek gezurrak eta edozein maltzurkeria konpainiaren estrategia kritikatzen dutenen kontra.

Nigerian azken berrogeitamar urteotan 1,5 milioi tona petrolio isuri dela idatzi du Vidalek, World Wide Fund erakunde ingelesak eta Amnesty Internationalek emandako zifretan oinarriturik. “Hau da, Alaskan Exxon Valdez petroliontziak isuri zuena halako 50”.

Irakurleak pentsa lezake John Vidal esajeratzen ari dela. Kazetari honek zalantza bera eduki zuen eta petrolio isuri nagusien rankingaren bila hasi. Zorionez gure aurretik lan hori zehaztasunez burutua du Reference, Facts & Resources webguneak, orri garbi batean zerrendatuz orain artean munduak ezagutu dituen petrolio isuri larrienak, Wikipediak bakoitzaren atalean plazaratutako kopuruen arabera.

Zerrenda horrek istripu zehatzetan galdutako petrolio kopuruak biltzen ditu, ez Nigeriako kasua bezalakoak, urte luzez isurketa txikiagoz sekulako kutsadura pilatu zaienekoak. Baina proportzioak ulertzeko zerrenda polita da. Hori bai, gero norberak ordenatu behar ditu litroak, tonak, galoi amerikarrak (3,78 litro) eta upelak (159 litro).

Orain arteko isurketa handiena Kuwaiten gertatu zen 1991an: Golkoko lehen gerra deituaren amaieran militar irakiarrek biltegietako kanilak ireki eta ia bi milioi tona isuriarazi zuten. Mexikoko Golkoan 1980ko istripuaren ondorioz ia milioi erdi tona galdu zen. Kopuru horiek dagoenekoz gaindituak izanen ditu Macondo eremuan sutu zen Deepwaer Horizon-en sarraskiak, jarioa azkar butxatzen ez badiote fite milioi tonako izugarrikeriara iritsiko dena.

Tona horiek eta gehiago dira mende erdi honetan Nigeriako padura, oihan eta soroetan Shell eta beste multinazional batzuek isuri dituztenak. Baina nekez sartuko dira inongo zerrendatan. John Vidalek idatzi duenez “Ezin dira zehazki neurtu urtean Nigerreko deltan hedatutako petrolio kopuruak, arreta handia jartzen dutelako petrolio ekoizleek bezala gobernuak informaziorik jakin ez dadin”.

Petrolio kutsaduran txapeldun

Honela ekiten dio kronikari John Vidalek: “Marea beltzaren ertzera iritsi gara, Otuegwe herrixka inguruan, manioka soroen artean luzaz ibilita. Ikusi baino askoz lehenago usaindu dugu petrolioa. Garajeko edo landare ustelen kiratsaren tankera batek kutsatzen du airea. Gero eta jasangaitzakoa da sunda. Laster ginen sartuta olio arin nigeriarrean, munduko onena bera. Berrogei urteotan Nigerren delta inbaditu duten ehundaka hodiak herdoilak janik daude eta horietako bat urte betez goiti egon da isuritzen. Basoak eta alorrak olio geruza distiratsu batek estali ditu. Edateko ura zeukaten putzuak kutsatu dituzte. ‘Oro galdu dugu, sare, txabola, nasa...’ aitortu du Promisek, gidari lanak egiten dizkigun Otuegweko buruzagiak. ‘Arrantzatik eta nekazaritzatik bizi ginen. Oihana galdu dugu. Shelli jakinarazi genion jarioa gertatu zen egunean bertan, baina hilabete luzez konpainiak ez du deus mugitu”.

Egun gutxi beranduago, handik hurbil, matxino armatuek Shellen Trans Niger hodia kolpatu zuten, beste olio jario handi bat eraginez. Pare bat egun geroago bi olio orbain handi azaldu ziren bata Bayelsa estatuko Adibawa lakuan eta bestea Ogonilanden.

Ibeno herrixkako buruzagi Williams Mkpa-k adierazi dio kazetariari: “Konpainiek akabatu nahi gaituzte. Bi urtetan hamar marea beltz nozitu ditugu eta arrantzaleek ezin dituzte beren familiak mantendu”.

Ben Ikari izeneko idazle batek dio Deepwater Horizonekin gertatzen ari dena ia eten gabe jazotzen dela Nigerren deltan. Legegileak futitzen dira arazoaz eta lekuko jendeek ahal bezala bizi behar dute kutsaduraren erdian. “Egoera gaur okerragoa da duela 30 urte baino”.

Kazetariak galdeturik, Shelleko arduradunek oso bestelako ikuspegia eskaintzen dute. Hauei sinestekotan, oso urriak dira azpiegituren hutsegiteengatik suertatzen diren kutsadurak, aldiz isurien %98 militante armatuen erasoek, bandalismoak eta herritarren lapurretek eragiten dituzte. Oleodukto bakar batean aurkitu izan omen dituzte lapurretarako zulatutako 300 iturri baino gehiago. Hori gutxi balitz, sarritan herrietako biztanleek ez omen diete konpainiaren teknikariei uzten bertara joan eta konpontzen.

Urtean 300 marea beltz baino gehiago zenbatzen dituzte Nigerren deltan. Estatua eta konpainia handiek lortu dute eremuotako kutsadura izugarri handia normaltzat joa izan dadin, eta edozein lege aurrerazale blokaturik geratzen da.

John Vidalen iritzian, Niger ibaiaren delta petrolio kutsaduraren munduko hiriburua da. Hemen herritarren erdiak galdu du edateko ur ona lortzeko modua eta bi belaunalditan erriberotako jendeen bizi itxaropena 40 urteraino hondoratu da.

Argazki oina: Ondoko irudia Niger ibarrean Kadir Van Lohuizen argazkilariak ateratako ugarietako batzuk dira. Van Lohuizenen sail osoa Bilbon ikusgai dago asteotan,ekainaren 14an hasita uztailaren 16a bitartean, Ekologistak Martxan elkarteak Ekoetxean prestatu duen erakusketan. Amnesty Internationalek babestutako kolekzioa da. Van Lohuizenek argazkietan bildu ditu munduko eremurik kutsatuenetako batean petrolioaren kalteen artean bizirauten ia mende erdi daramaten herritarren eguneroko lanak. Hemen arrantzaleek galdu dituzte uretako arrainak bezala haiek harrapatzeko beharrezko tresneria eta baita bizilekuak berak ere. Nekazarien soroetako lurrak oro pozoituta daude, isuri likatsu batek hondatuta. Oihan asko desagertu da, zuhaitzak olio artean itota edo suteetan kiskalita. Basoetako fauna suntsitu da. Eta ororen buru deltako herritarren bizi itxaropena 40 urtetaraino laburtu da.