Munduan toki askotan bezala, Bagdad hirian izan zen behin sultanarentzat lan egiten zuen poeta bat. Ilunabar batez, poeta azokara abiatu zen, baina iluntze hura ez zen beste iluntzeak bezalakoa izan, zeren, iluna sartzearekin batera, poetak Herio ikusi baitzuen azokan, eta harritu egin baitzen, ustez, bere asmoari antzeman ziolako. Keinurik ttikiena ere egin gabe, Herio poetarengana, hurbildu, hurbildu zen, baina neskatxa baten atzetik jarraitu zuen. Poetak, orduan: “Geldi hor! Ez, ez, horri ez! Ez da hemen, ez da orain!”. Herio, poetarengana jiraturik, zaputz mintzatu zitzaion: “Baietz, ba. Alaintsot! Gaurko egitekoa Bagdaden diat; biharkoa, ostera, Ispahanen”. Eta hirazko begirakunea josi ziolarik, poetaren asmoari igarri gabe, neska xarmantari luzatu zion erpea.

Jendeak bibaka eta bizibedika hartu zuen Heriori aurre egin zion poeta. Hura, baina, nahigabeturik aienatu zen eta biharamun goizean sultanari esan zion: “Utzidazu behorrik onena, moxalduna ahal dela. Gaur iluntzerako Ispahan hiri apartatuan egon nahi nuke”. Sultanak pentsamendua bezain azkarra zen behorra eskaini zion, baina ez, noski, eguneroko poema eskatu gabe. Poetak, orduan: “Hilerrian izan nauk/Bertaraino lagundu diat/Gorpu hotz hi/Masailak bero guk/Ahanzturaren amildegirantz/bultza egin ziotek/kaxa kaobazkoari/Bahoa hi.../gau ilunean bidaiari.../hil ahantzien uhartera/sufrimendurik eza/gozatzera.../gozatzera...”.

Poeta Ispahanera lehen izarrarekin batera heldu zelarik, zuzenean jo zuen zigurat-era. Baina behorra lotu gabe, ukaldi bat eman zion gibelaldean Bagdadera itzul zedin: moxala zain edukirik, ziur zegoen senak harengana gidatuko zuela eta tximistotsean helduko zela. Gero, begirakunea dorre tantaira altxaturik, zeru-lurrak batzen zituen 52 metro bertikalei erreparatu zien. Zalantzarik gabe, eraikina zirkuluka inguratzen zuen barandarik gabeko mailadi estuari lotu zitzaion. Gailurrera iritsirik, eguzkiaren azken printzak jaso zituen eta bihotz erdiragarria iritzi zion zerumugari, zinez igarri ezin izarrak osatzen hasiak ziren hieroglifikoari: toki hoberik ez mundualdia amaitzeko, bizitzaz beste egiteko. Alabaina, begirakunea harresira zuzendu, eta, uste baino beranduago bazen ere, Herio bistatu zuen. Orduan, berriro ere zalantzarik gabe, derbitxe baten gisara, Herio doi bat hil, eta utzi egin zuen bere burua aire epel zabalean hegaldatzen.

Heriori aurrena susmagarria iruditu zitzaion zaldunik gabeko behorra, eta hurrena haserre gorriak hartu zuen poetaren gorpua artean bero topatzean. Orduan ulertu zituen gizonaren hitzak: “Geldi hor! Ez, ez, horri ez! Ez da hemen, ez da orain!”. Eta zuhurrago jokatu ez izanaz damuturik, mendeku bila, heriosuhar abiatu zen behorraren atzetik. Egunsentiak laster pausatuko zituen bere atzamar gorriztak Bagdadeko harresietan, baina azoka jendez beterik zegoen artean. Istorio erraileek Heriori aurre egin eta aurrea hartu zion poeta goraipatzen zuten, hiritarrek haren idazkiak zituzten hizpide, eta txerpolariek poetaren azken hegaldi hilgarria antzezten zuten: albistea, antza, sua gari artean bezala hedatu zen, eta Herio baino lehenago heldu. Harridurazko keinu bat etorri zitzaion orduan begietara: han inortxok ere ez zerabilen ispilu edo maskararik bera nahasteko eta, aitzitik, pozarren eta alegera zebiltzan, eta beldurrik gabe... Eguna zabaldu aurretxoan, bakarren bati erpea luzatzeko ere gogogabeturik, burumakur eta mingulin aienatu zen inor ohartu gabe. Hitza zilarrezkoa bada, isiltasuna urrezkoa da.

* Ipuina Atxaga eta Joxan Ormazabalen testuez osatua dago, eta izenburua Borgesen hilobiko idazkun berbera da.