Ondo dakigu nola erreakzionatzen duten transgenikoek natura-ingurunean?

Helen Groome. Nire iritziz, ez da nahikoa ikertu horretaz. Aipatu duzun natura-ingurune horretan ingurune osoa dago, hau da, nekazal-sistemak, ekosistema naturalak, gu geu... Gure osasuna ere sartzen da hor. Eta ez da behar beste azterketa egin transgenikoek eragin ditzaketen erreakzio guztiak ezagutzeko. Gero emango ditugu adibideak.

Mertxe de Renobales. 1983an egin zuten landare transgeniko bat lehenbizikoz, eta 1994an baimendu zuten estreinakoa, nahiz eta hori, dagoeneko, merkatutik kanpo dagoen. Ordutik hona proba asko eta asko egin dira labore transgenikoekin, bai ekosistema naturaletan, bai labore-sailetan... Erresuma Batuan egin izan dituzte esperimentuak hamar urtez jarraian, labore transgenikoak hamabi ekosistema desberdinetan landatuz, konbentzionalen ondo-ondoan, ez zer gertatzen zen. Eta hori, adibide bat aipatzearren. Beraz, esango nuke nahikoa proba egin dela. Labore transgenikoak, edo laboreak izan gabe ere, transgenikoak oro har baimenduak izan daitezen, proba asko gainditu behar da: toxikotasuna, alergiak eragiteko gaitasuna, animaliekin egindako probak, soroan egindakoak... Kontuan hartuta, gainera, labore konbentzionaletarako ez dela inondik inora hainbeste proba gainditu behar, esango nuke transgenikoak oso ondo ikertuta daudela. Gehiago iker daitekeela? Jakina. Baina noraino da beharrezkoa ikertzen jarraitzea? Uste dut une bat iristen dela non esan dezakegun: bildutako datuak nahikoak dira.

H. Groome. Nik ez diot ez-transgenikoa beti ona denik. Eta azpimarratu nahi dut hori, ez naizelako ibiliko etengabe labore konbentzionalekin konparazioak egiten. Arazoak daude nekazaritza konbentzionalarekin, onartzen dugu hori. Baina transgenikoetara itzuliz, merkaturatu aurretik egiten diren probei buruz luze hitz egin genezake. Monsantok, transgenikoak saltzen dituen enpresarik handienak, aitortu du Indian, har mota batek erresistentzia garatu duela Bt kotoiaren aurka [Bacillus thuringiensis bakteriotik hartutako genea daukan kotoia, intsektuei aurre egin ahal izateko]. Teknologia huts egiten ari da. Guk salatzen duguna da orain artean kotoi hori erabili duten nekazariek eurek finantzatu dutela esperimentua, azken batean. AEBetan, beste adibide bat  aipatzearren, Nekazaritza Departamentuko ahotsek esan dute (ez GKE batek, hortaz) labore transgenikoekin produktu kimiko gehiago erabiltzen direla hektareako. Labore transgeniko asko Roundup Ready herbizida jasateko sortuak izan dira, eta orain badira belar txar esaten diegun horietako asko, herbizida hori jasateko gai direnak, behin eta berriro erabili izan delako. Orain laborari batzuk hasiak dira are produktu kimiko toxikoagoak erabiltzen, hala sortutako belar super-txarrei aurre egiteko. Bada adibide gehiago. Teknologia ez da segurua.

M. de Renobales. Jakina herbizidenganako erresistentziak daudela. Helenek aipatu duen herbizida glifosatoa da, eta abantaila bat dauka normalean erabiltzen direnekin alderatuta: askoz toxikotasun txikiagoa dauka. Glifosatoa nahiko erraz degradatzen da lurzoruan, eta lur azpiko uretan detektatu daitezkeen kontzentrazioak oso txikiak dira, glifosatoa erabiliko ez balitz erabiliko liratekeen herbiziden kontzentrazioekin konparatuz gero. Gauza asko hartu behar dira kontuan, eta nekazari bakoitzak jakingo du zer komeni zaion une bakoitzean.

Bat zatoz horrekin, Helen?

H. Groome.  Ez erabat. Glifosatoari buruzko azterketa sakonagoak datu berriak azaleratzen dira, bai nekazaritza transgenikoarekin bai konbentzionalarekin zerikusia daukatenak. Aipatutako kasuan ados nago Mertxerekin, baina guk pentsatzen dugu nekazaritzak behar duena, transgenikoetan ikusten ari garen arazoak ikusita –eta gehiago ikusiko ditugu–, teknologian gero eta urrats gehiago ematea baino, agian ekologikoaren aldeko apustua egitea dela. Eta horrek esan nahi du, hasteko, produktu kimiko ororen erabilera baztertzea. Horri buruz ikertu beharko litzateke. Oso gutxi ikertzen da nekazaritza ekologikoaz, transgenikoei eskaintzen zaien finantzazioarekin alderatuta. Bestalde, Mertxe, esan duzu nekazari bakoitzak jakingo duela zer komeni zaion, baina badira zenbait faktore, nekazariei aukeratzea zailtzen dietenak. Esaterako, une honetan Euskal Herrian transgeniko gehien dagoen lekua –edo agian leku bakarra da– Nafarroako Erribera da. Han Monsantoren artoa landatu dute, Mon 810 izena daukana, eta honezkero ia inork ez du landatzen arto ekologikoa, transgenikoaren polenak kutsatu egiten duelako. Arto ekologikoan informazio genetiko arrotzaren zantzurik txikiena badago, ezin da ekologiko modura saldu. Era berean, badakigu Espainiako Estatuan arto konbentzionala daukaten hainbat laborarik ezin izan dutela arto hori saldu. Janari-industriari saldu behar zioten glutena egiteko, baina transgenikoz kutsatuta badago industriak ez du onartzen; kontsumitzaileen presioa dago, transgenikorik gabeko produktuak eskatzen dituzte. Orduan, nekazari horiei geratzen zaien aukera bakarra da artoa animalientzako pentsua egiteko saltzea, eta horrek tonako 18 euro galtzea eragiten die. Beraz, nekazariak jakingo du zer komeni zaion, bai, baina praktikan horrek ez du funtzionatzen, kutsaduraren erruz.

Baina, zertarako transgenikoak? Zer etekin ematen digu zerbaiti geneak aldatzeak?

M. de Renobales. Transgenikoekin gauza askotarako balio dezakeen lanabes bat irabazi dugu. Horrek ez du esan nahi den-denak transgeniko izan behar duenik. Baina beste tresna bat da. Gaur egun baimenduta daudenak, batez ere, intsektuekiko eta herbizidekiko tolerantzia daukaten transgenikoak dira, baina ate joka dauzkagu zenbait eraldaketa genetiko oso interesgarri: lehortearekiko erresistentzia garatuko dutenak, konparazio baterako. Artoak, adibidez, ur asko behar du, eta garatzen ari dira %20-30 gutxiagorekin ondo haz daitekeen artoa. Testuinguru askotan –ez diot guztietan hala izan behar duenik–, hori abantaila handia izan daiteke. Beste lan-ildo bat olioen haziekin zerikusia daukana da: hazi horien konposizioa aldatzen da osasungarriagoak izan daitezen. Saiatzen ari dira halaber, izan ere lortu egin da dagoeneko, gaixotasunarekiko erresistenteak diren laboreak sortzen; arazo hori nekez konpontzen da bitarteko tradizionalekin. Eta berdin gertatzen da intsektuekiko erresistentziarekin. Askoz errazagoa da landareak berak bere intsektizida sortzea baratze osoa fumigatu behar izatea baino. Eta intsektizida hori oso ondo ikertu da, oso ondo ezagutzen dugu zein den haren toxikologia, ez da toxikoa ornodun bakar batentzat ere, nik dakidala behintzat. Are gehiago, nekazaritza ekologikoak onartzen duen intsektizida da, Bt ospetsua.

Beraz, garapen-lerro asko daude. Eta epe ez oso luzean iritsiko dira beste labore batzuk, berbarako, bitamina, antioxidatzaile edota beste elikagai mota batzuen kontzentrazio handiagoak edukiko dituztenak. Baliteke hori ez izatea sekulako aurrerapausoa gure ikuspuntutik, zorionez elikadura orekatua dugulako, baina interesgarria izan daiteke herritarrak askoz elikadura murritzagoa daukaten lekuetan. Transgenikoek zenbait onura ekar dezakete, eta berriz diot beste lanabes bat baino ez direla. Panazearik ez da existitzen.

Orduan, transgenikoak sortzearen helburua janari gehiago edo janari hobea edukitzea da?

M. de Renobales. Biak. Helburua arazoak konpontzea da, nekazariei bizimodua erraztea... Labore transgeniko askok baratzeko lana errazten dute nabarmen, nekazariek eurek esplikatu didatenez.

H. Groome.  Erresistentziak garatzen hasten diren arte, hainbat lekutan gertatzen denez...

M. de Renobales. Bai noski, erresistentziak sortzen dira, baina beste modura ere bai.

H. Groome.  Eskala aldatu da ordea. Erresistentzia horien garapena askoz azkarragoa izaten ari da orain. Begira dezagun zer gertatzen den Bt artoarekin, adibidez. Bacillus thuringiensis-a lurzoruko bakterio bat da, zeinaren informazio genetikoa artoari txertatzen zaion, hark ez dezan jasan zulakari izeneko intsektu baten eragina. Bada, kalkulatu da zulakariak Bt-arekiko duen erresistentzia naturan ohikoa dena baino 1.000 azkarrago garatu dela. Normalean intsektu horrek ez du oso sarritan izaten bakterioarekin harremanik, baina orain, Bt-aren toxina laborean nonahi dagoenez, harreman hori askoz sarriagotan ematen da. Hala, nekazaritza ekologikoak daukan arma hori balio gabe geldituko da. Ze, argitu dezagun, nekazaritza ekologikoan Bt intsektizida erabiltzen dutenek –ez baitute denek egiten–, ez dute urtero erabiltzen, ez eta soro guztietan ere. Noizean behin baliatzen dute, eta beste teknika batzuekin tartekatuz. Adibidez, biodibertsitatearekin. Ni bizi naizen lekuan, oraindik, jendeak ez du indaba mota bakarra landatzen, asko baizik. Batek hobeto jasaten du lehortea, beste batek hotza, beste batek halako intsektua... Seguruenik, modu horretan ekoizpen txikiagoa edukiko dute labore transgeniko batekin baino –edo produktu kimiko bat erabiliko balute baino–, baina batez besteko ekoizpena egonkorra izango da. Guretzat etorkizunak, Mertxek aipatu dituen abantaila horiek, guztiz bestelako filosofia batean du ardatza. Nutrizioaren eta osasunaren oinarria guk elikadura subiranotasuna esaten diogun hori izan behar da.

Barkatu, nortaz ari zara “gu” diozunean?

H. Groome.  EHNEz, baina ez bakarrik.  Sindikatu guztiek –abertzaleak izan ala ez–, kontsumo konbentzional eta ekologikoko elkarteek, ingurumenaren aldeko taldeek... bat egiten dute EAEn egin ditugun azken txostenekin. Guretzat gakoa da ezagutzak eta teknologiaren garapenak nekazarien esku egon behar dutela. Bestela, ezinezkoa da haiek benetan kontrolatzea zertan dabiltzan. Lan egin ahal izateko pakete teknologiko bat erosi behar dute, oso garesti –hazi transgenikoaren prezioaz ere hitz egin genezake–, eta gainera honela segituz gero hazia gorde ere ezin izango dute egin. Momentuz debekatuta dagoen arren, Terminator izeneko teknologia ezarri nahi dute orain; nekazariek hazia gorde ezin izatea da horren helburua.

M. de Renobales. Baina hori ez dago merkaturatuta oraindik.

H. Groome. Oraindik ez, baina Monsanto saiatzen ari da berriro, gogotik gainera.

M. de Renobales. Hala ere, ez dut uste ezer lortuko duenik, hain da handia jendartearen presioa. Dena dela, hazia ezin gordetzearen arazoa arazo ekonomikoa da, eta bistan da enpresei presio egin dakiekeela. Horrek ez du eragozten transgenikoak oso lanabes erabilgarria izatea. Transgenikoei esker, esate baterako, kontserbazio-nekazaritza bultzatu ahal izango da, hau da, zoruaren erosioa saihestu edo behintzat kontrolatu ahal izango da, zoruko ekosistemak hobeto babestu ahal izango dira. Herbizidak jasaten dituzten landareekin, izan transgenikoak ala ez, hori egin daiteke. Egia da nekazaritza konbentzionalak lar erabili dituela produktu kimikoak, ez dago hori ezbaian jartzerik. Baina zuk zeure produkzioa handitu behar baduzu –agian laborari guztiek ez dute behar, norberak jakingo du zer ustiapen mota daukan...–, seguruenik ongarriak, eta herbizidak, eta intsektizidak... beharko dituzu, neurri batean edo bestean. Nik uste dut une honetan garapen teknologikoa funtsezkoa dela aipatu duzun elikadura subiranotasun hori lortu ahal izateko; XIX. mendeko teknologiara itzulita ez gara oso urruti iritsiko. Nire iritziz, eztabaida ez da “gauza bat ala bestea”. Horren ordez, elikagaiak hazteko dauden modu desberdin guztien alderdi onak uztartzen jakin behar dugu. Eta kasu bakoitzean kontuan hatu beharko da testuingurua: ustiapen mota eta tamaina, klima, zorua nolakoa den...

Baina egon daitezke nekazaritza transgenikoa eta ez-transgenikoa leku berean eta aldi berean?

H. Groome. Ez, transferentzia edo fluxu genetikoa dela eta. Kutsadura, esaten diogu guk. Naturan berez dagoen prozesua da. Hibridoak existitu egiten dira, eta hori ez da txarra. Arazoa da nekazaritza ekologikoa definitzerakoan, baldintzetako bat dela transgeniko portzentajea 0,0 izatea. “Transgenikorik gabeko” esaten denean, jendeak ulertzen du hori 0,0 dela, ez 0,1 edo 0,2 edo 0,7. EHNEk, Eusko Jaurlaritzarekin lankidetzan, azterketa bat egin zuen 2007an: berez existitzen diren fluxu genetikoaren bideak identifikatzen saiatu ginen EAEko 30 labore garrantzitsuenetan. Eta hainbat bide daudela ikusi genituen, bide naturalak: polinizazio gurutzatua, lurrera jausi eta handik hamar urtera ernetzen den hazia... Horiei gizakiak sortutako bideak gehitu behar zaizkie, saihesteko naturalak bezain zailak. Artoa lantzen denean, esaterako, uzta biltzeko makinan, kamioian... %100 garbitzen ez bada, akabo. Lehenik arto transgeniko soro batera joan bagara, eta gero arto konbentzionaleko batera, badaukat kutsadura. Hori dokumentatuta dago, koltzarekin jazo da Kanadan. Alde batetik edo bestetik, guk pentsatzen dugu bizikidetza ezinezkoa dela. %100ean transgenikorik gabekoa izango den nekazaritza ekologiko eta konbentzionala segurtatzeko modu bakarra, transgenikorik ez egotea da. Ondorio horretara iritsi gara.

M. de Renobales.Jakina bizikidetza ezinezkoa dela definizio horretatik abiatzen bagara. Nekazaritza ekologikoak definizioz ezabatzen ditu transgenikoak, inolako arrazoi sendorik eman gabe, nik behintzat ez ditut inoiz entzun. Tira, ontzat eman dezagun hori ere, transgenikoak ezabatuko ditugu erabat gure definiziotik. Baina zuk artoa bezalako laborea badaukazu, zeinaren polena haizeak garraiatzen duen... Ikerketak badaude, hamaika aldiz eginak, egiaztatuak eta argitaratuak, eta zera diotenak: soro batetik bestera dagoen distantziaren arabera, eta batez ere zuk soroa erein duzun sasoiaren arabera, posible da erabateko bereizketa, hau da, posible da polen transgenikoa ez iristea arto ekologikora. Polenak hazia eman dezan, bai polena sortzen duen landareak bai hartzen duenak abagune egokian egon behar dute; beraz, soro bat ereitetik bestea ereitera denbora tarte bat pasatzen uztea nahikoa da, polena sortu arren, beste landareak ezin hazia sortzeko.

Axola ez badizue, eztabaidaren muinera jo nahi nuke. Alegia, nik transgeniko bat jaten badut, zertan egin diezadake kalte?

H. Groome.  Transgenikoei buruzko ikerketa independentearen gabezia da gure kezkarik behinena. Gizakion osasunean eduki ditzaketen eraginei buruzkoa batez ere, baina ez horri buruzkoa bakarrik. Oro har, gauzek honela funtzionatzen dute: bere transgenikoa onartua izatea nahi duen enpresak, legearen arabera, hainbat analisi egin behar ditu, eta aditu batzorde batek, Elikadura Segurtasuneko Europako Agintaritzak adibidez, ikerketa horren jarraipena egiten du. Gure aburuz, horrek ahalbidetzen du emaitzen irakurketa partziala izatea. Diru publikoaren askoz inbertsio hobea izango litzateke entitateren batek egitea, bere kasa, ikerketa lan hori, eta gero dirua eska diezaiela enpresei, baina haiengandik guztiz independente izan dadila. Ikerkuntza mota honekin gertatzen ari denaz, manipulazioaz, datu dezente dugu jadanik, eta gure aldarrikapenetako bat hori da. Enpresak berak egitea ikerketa ez da sistema baliagarria. Kontuan hartu behar da, halaber, ikerkuntzaren gero eta portzentaje handiago bat –oro har, baina nekazaritza alorrean batez ere– pribatizatu egin dela. Ikerketa horietarako dirua enpresa handi horietatik dator hain zuzen, gure ustez hori ez da inpartzialtasunarentzat oso lagungarri. Eta hirugarrenik, zientzia munduko norbaitek transgenikoei buruzko zalantzak agertzen dituenean, esaten duenean: “Agian gehiago ikertu beharko litzateke”, “agian ikerketa hau ez zen guztiz zuzena izan”... besterik gabe “agian” esaten duenean, berehala egiten da haren kontrako kanpaina. Orain dela gutxi Europako Batzordeak, azkenik, onartu egin du transgenikoen ondorio sozioekonomikoez azterketa bat egin beharra, eta guk aipatu dugun gaietako bat hauxe da: nork egiten du transgenikoak ikertzen dituen zientzia, nork ordaintzen du, nork segurtatzen du ondo eginda dagoela? Azpimarratu nahi nuke, era berean, ikerketa zientifiko asko egonagatik ere, jendarteak, arrazoi batengatik edo bestearengatik, ez duela zertan bat etorri ikerketek esandakoarekin, eta irizpide sozial bat ezartzeko eskubidea eduki behar lukeela. Hori da, gure ustez, demokrazia.

M. de Renobales.Hori beste kontu bat da ordea. Independentzia ezaz ari ginen hitz egiten, independentzia eza leporatu diezu zientzialariei...

H. Groome. Zientzialariei ez, enpresei.

M. de Renobales. Eta zenbait ikerketa egiten dituzten zientzialariei. Hala esan duzu.

H. Groome.  Ez dut uste hain modu gordinean esan dudanik...

Gero hitz egingo dugu berriro horretaz, baina lehenago aurreko galderaren gaira itzuli nahi nuke: zertan egiten dit kalte, egiten baldin badit, transgeniko bat jateak?

H. Groome.  Esan dudanez, informazio falta dago. Arazoetako bat antibiotikoei erresistentziak garatzea da. Genoma batean gene bat txertatzean, txertaketa modu egokian egin dela ziurtatzeko, ingeniari genetikoek gene “markatzaile” bat ere sartzen dute. Gene markatzaile hori antibiotiko jakin batekiko erresistentzia ematen duen genea izan daiteke; gero antibiotiko hori txertatu eta ezer gertatzen ez bada, txertaketak arrakasta izan duela ondorioztatzen dute. Europar Batzordeak eskatu zuen barietate horiek merkatutik kentzeko –kendu egin zituzten, izan ere–, markatzaile horrek ez baitu zertan labore horretan egon produktua merkatura ailegatzen denean. Elikagaien batera antibiotiko horiek jateak haienganako erresistentzia sor lezake gure gorputzean. Zientzialarien artean iritzi desberdinak daude honetaz.

Beste arazo bat alergiak dira. Transgeniko bat sortzean, ez dakigu zehazki azken produktuan eman diren aldaketa guztiak. Izan ere, bada transgeniko bat,  merkatura iritsi ez zena probak egitean alergia-eragilea zela ohartu zirelako.

M. de Renobales. Transgenikoek ez dute inolako arazorik sortzen pertsonen osasunean. Hamahiru urte daramagu, batez ere AEBetan, ezer etiketatu gabe, eta ez da egon modurik jakiteko, edo identifikatzeko, inori ezer gertatu zaionik elikagai transgenikoren bat jateagatik. Antibiotikoekiko erresistentziaz mintzatu zara, Helen. Bada, antibiotiko mota asko dago; egia da Europan, orain dela gutxi arte, labore transgenikoek zenbait antibiotikoren aurrean erresistentzia eragiten zuten genea zeukatela. Baina antibiotiko asko ez dira ezertarako erabiltzen ez giza-medikuntza ez albaitaritzan. Lurzoruan dauden bakterioen %40 baino gehiagok antibiotikoekiko erresistentzia-geneak dauzkate; gene horrek landare batean funtzionatzeko, landare-ehunaren promotor espezifiko bat behar du, eta landare-ehunaren terminadore espezifiko bat ere bai. Gainerako ezerk ez du funtzionatuko landare horretan. Beraz, gene hori daukan landarea jaten badugu, guri ez digu eragingo, hala gertatzeko probabilitatea guztiz arbuiagarria da. Eta gure digestio-aparatuan badira azido nukleikoak digeritzen dituzten entzimak. Zuk gorotzen azterketa egiten baduzu, esaterako, eta elementu transgenikoen zantzuak aurkitzen ahalegintzen bazara, aurkitu egingo dituzu, baina inolaz ez gene osoa. Zure hesteetako bakterioek gene horren arrastoak bereganatu arren, gene horrek ezin du funtzionatu, Asko ikertu da, eta frogatu egin da, antibiotikoekiko erresistentzia-gene horiek hesteetako bakterioen genomara igarotzeko probabilitatea ia hutsa dela. Eta horri gehitzen badiozu medikuntzan erabiltzen ez diren antibiotikoekiko erresistentzia-geneak erabil daitezkeela... Hori alde batetik.

Alergiei dagokienez, prozedurak daude proteina berri bat alergia-eragilea izango den ala ez jakiteko. Prozedura sofistikatuak dira, emaitza onak dituzte. Helenek lehen aipatu duen kasuan, Brasilgo intxaurraren gene bat txertatu zioten sojari, eta probak egitean ohartu ziren soja alergenikoa zela. Beraz, ez zen merkaturatu. Protokolo guztiak hobetu daitezke, baina gaur egun existitzen dena, elikagai transgeniko batek proteina alergenikoak eduki ditzakeen jakiteko, oso ona da. Noraino egin behar dira probak, zein da muga? Jabetu behar gara, zero arriskua ez dela existitzen. Esan duzu ez dakigula zer aldaketa gertatzen den gene bat txertatzen diogunean organismo bati. Egia da txertatzen duzun momentuan ez dakizula zer aldaketa dagoen, baina urte batzuk igaro ostean landarea merkatura ateratzen duzunerako, egitea beste irtenbiderik ez duzun hainbat azterketa egin eta gero, guztiz argi dago zer aldaketa egon den edo ez den egon landare horretan. Eta niri nahiko hipokrita iruditzen zait hau guztiau, ze hara non, elikagai mordoa ari gara jaten, zeinaren genoma aldatua izan den produktu kimiko mutagenikoak erabiliz, eta produktu erradiaktiboak erabiliz, erradiazio ionizatzaile eta guzti. Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) programa bat dauka Energia Atomikoaren Nazioarteko Agentziarekin batera, laboreak hobetzeko hain justu. Eta ikusten ari gara teknika horien bitartez garatutako landare konbentzionalen genomak askoz aldaketa handiagoak nozitzen dituela teknologia transgenikoz garatutakoenak baino. Baina konbentzionalak inongo arazorik gabe jaten ditugu, horrek ez gaitu batere kezkatzen, are gehiago, lege bakar batek ez du behartzen proba horiek egitera konbentzionalekin.

H. Groome.  Berriz diot lehen esan dudana: konbentzionalek ere arazo asko daukate, ez gara orain denak aztertzen hasiko.

M. de Renobales. Baina horiek dira nekazaritza ekologikoak erabiltzen dituenak.

H. Groome.  Batzuk bai, baina beste batzuk ez.

M. de Renobales. Denak, Helen, edo asko behintzat. Produktu kimikoekin eta erradiaktiboekin egindako mutagenesi-teknikez garatu diren hazi asko erabiltzen ditu nekazaritza ekologikoak. Konbentzionalak bezalaxe. Orduan, zergatik asaldatzen gara kasu batean eta bestean ez?

H. Groome. Uste dut orokorki zalantza zabaldu dela. Gai hau, transgenikoak, berria da, eta  behintzat eztabaida dago, ez da inposatu. Konbentzionalari buruzko eztabaida handia ere badago, baina ez da gaurkotasunezko gaia eta ez da hainbeste azaleratzen. Hiru nekazaritza motei buruzko eztabaida egon dadin saiatzen garen elkarteok jipoitu egiten gaituzte, horren modu argian esan daitekeelakoan nago.

M. de Renobales. Baina... eta zuk zer esan duzu zientzialarioz? Geure burua industriari saldu diogula esan duzu. Mesedez!

H. Groome. Ez. Zehatz-mehatz esan dudana izan da zientzia-ikerkuntzaren gero eta zati handiagoa iturri pribatuek finantzatzen dutela, eta beraz enpresa handiek kontrolatzen dutela zientzia. Hortik aurrera, norbaitek interpretatu nahi badu zientzialariek beren burua saldu dutela, libreki egin dezake. Baina segurua da ez direla independenteak.

M. de Renobales. Zuk uste duzu ni transgenikoak defendatzen ari naizelako norbaitengandik dirua jasotzen dudala? Uste duzu ni ez naizela independentea?

H. Groome.  EHUk abantaila bat du: ikerketa publikoa. Baina ikerketa-zentroek, Neikerrek esaterako, diru publikoz zein pribatuz hornitzen dira. Enpresa bat ikerketa bat finantzatzen ari bada, ikerketa hori kontrolatzen ari da, Interneten begiratu besterik ez duzu, adibideak sobera dituzu han. Ez diot den-dena horrelakoa denik. Baina adibidez, badago Le monde selon Monsanto (Mundua Monsantoren arabera) izeneko liburu bat [dokumentala ere badago], AEBetan transgenikoak nola onartzen diren kontatzen duena, eta nola zientzialari batzuk baztertuak izaten diren proben emaitzak enpresari komeni zaizkionak izan daitezen. Enpresek egiten dute hori, ez diot ezer zientzialariez. Zientzialaria ahal duen guztia egiten ari da beharbada, baina ezin du ukatu enpresak ordaintzen diola, enpresak nahi duen eran interpretatzen dituela proben emaitzak...

Transgenikoei buruzko eztabaida oso lotuta dago Monsantok ia monopolioa edukitzearekin...

M. de Renobales. Enpresena arazo sozioekonomiko garrantzitsua da, baina ez dut uste eztabaida polarizatu behar duenik. Farmazia-industriarekin gauza bera gertatzen da: haietako askok portaera deitoragarria izaten dute farmakoekin, baina horregatik ez zaigu bururatzen farmakorik behar ez ditugula esatea. Farmakoak behar ditugu, eta nire ustez transgenikoak ere bai. Monopolioaren aurka borroka egin behar dela? Horretan ados nago zurekin, Helen.

H. Groome.  Hala ere, begira ezazu farmakoen gaian izan ditugun azken gertakariak zeintzuk izan diren. Jendea benetan hasi da zalantza agertzen. Jendeak esan du: muga bat gainditu dute, urrunegi joan dira, eta interpretazio bera egiten dute transgenikoez den bezainbatean.

M. de Renobales. Ez dut uste puntu horretaraino iritsi garenik. Gerta litekeela? Gerta liteke. Baina hori beste kontu bat da. Transgenikoek benetan ekarpen bat egin badezakete –eta nik ez diot mundu guztiari egin diezaioketenik, baina pertsona batzuei eta egoera batzuetan bai–, onar dezagun, ezer baino lehen, hori hala dela, eta gero ikus dezagun non dauden beste arazoak, horiei aurre egin ahal izateko eta etekin bat atera ahal izateko etekinik eman diezaguketen gauzetatik.

Ekarpenik egin dezakete transgenikoek, Helen?

H. Groome.  Daukagun ezagutza eta dauzkagun baliabideak edukita –beti ere hobetu daiteke–, transgenikoak ez dira beharrezkoak. Are gutxiago zenbat arazo sortzen duten ikusita. Mertxek esan du hurrengo transgeniko belaunaldiak lehorteari eta beste arazo batzuei aurre egiten lagundu dezakeela. Oso txalogarria da asmo hori, baina Vía Campesinan hitz dugu horretaz dagoeneko: Maliko norbaitek lehorterako haziak behar baditu, baditugu halakoak nekazari komunitateetan.

M. de Renobales. Etekin eskasa emango dutenak.

Helen Groome. Baina egonkorra, hor dago gakoa. Ez gabiltza etekinaren %100aren bila, filosofia hori ez zaigu interesatzen. Zergatik? Bada, ongarriak behar direlako, eta produktu kimikoak... laborategi bat behar da. Guk, gure haziekin, transgeniko batek emango lukeenaren %50a bermatuko dugu agian, baina 50 urtez edukiko dugu %50 hori, eta transgenikoak, aldiz, %100eko etekina ematen du input asko sartzen baditut, baina gero jaitsi egiten da.

M. de Renobales. Baina egon daiteke oreka egoera, hainbeste produktu kimiko erabili behar izan gabe...

H. Groome.  Guk ez dugu ikusten.

M. de Renobales. Jakina, ikuspuntu desberdinak daudela da kontua. Zuk diozun produkzio ertain hori nahikoa izango da kasu batzuetan, eta beste batzuetan ez, badutelako orain ere maila ertain hori, eta ikusten ari gara zer nolako egoeran dauden. Ez beti, baina kasu askotan beharrezkoa izango da laboreen produktibitatea handitzea. FAOko zuzendariak berak ere esan du-eta iaz, eta produktibitatea handitzearen guztiz aurka zegoen! Ni zur eta lur gelditu nintzen, sekula ez bainion entzun gizon horri esaten produktibitate handitu behar zela in situ, beharrezkoa zen lekuetan. Ez Iowan landu eta gero ez dakit nora eraman, ez...

H. Groome.  Ezinbestean, “transgenikoak bai ala ez?” eztabaidaren oinarria hau da: munduan leku bat aurkitu ahal bagenu –ez dut uste dagoeneko existitzen denik–, non nekazariak askatasun osoz eta era egokian erabili ahal izango luketen ura, lurra, haziak... baliabideak, hitz batean, seguruenik ez lukete beste inolako teknologiarik beharko. Arazoa da gerrak –batez ere–, kutsadura –gure zabor guztia botatzen diegu–, eta beste arrazoi batzuk direla medio, herrialde askotan ez diegula uzten behar bezala lurra lantzen.  

M. de Renobales. Argi dago arazoa sozioekonomikoa dela. Honen guztiaren muina munduan indarrean dagoen ekonomia sistema da.