Karmelo Landa irakaslea, Karmelo Landa politikaria, Karmelo Landa literaturzalea… Nola uztartzen dira alor horiek zure baitan?

Ez nuke harrokeria itxurarik eman nahi, baina sakonean, benetan diotsut, neure buruarekiko egundoko adostasun maila daukat. Hartu ditut latzak, baina egindako bidea errepasatzen dut eta oso koherente ikusten dut. Neure kolkorako egiten dudan azterketan bi hari ikusten ditut, oso lotuak nortasunarekin, herri nortasunarekin, zentzu sakonean. Herri txiki batekoa naiz, premia asko pasa dituen familia batekoa, zazpi seme-alaba gara eta amak berak bakarrik atera gaitu aurrera. Aita errepresaliatua izan zen gerran, gudari bolondresa izan zen, eta preso hartu zuten. Cantabrian egon zen preso, oso egoera larrian, ez zekien bizirik aterako zen ala ez. Urte luzeetarako kartzela zigorra ipini zioten, Andaluziara eraman zuten, Puertora, eta lan gogorrak egiten aritu zen urteetan. Amak eta biek gorriak pasa zituzten, eta azkenean lortu zuen lana “marino merkante” modura. Etxean apenas egoten zen. Gu amak hazi gintuen. Gure ama Amaguada bezala da ezaguna herrian, Guadalupe du izena, baina Amaguada deitzen dio jende guztiak. Gure aita, Satur, ia ez dugu etxean ezagutzerik izan, urteak eta urteak pasatzen zituen etxetik kanpo, oporretan etortzen zen oso tarte laburretan eta berriro joaten zen, ama ikusi dugu familia aurrera ateratzen, gorriak pasatzen... Eta guzti horrek markatu egiten du nortasuna umetatik. Amak oso modu bitxian kontatzen zigun Gernikako bonbardaketa, berak 12 urte zituen eta hegazkinak ikusi zituen itsasorantz sartzen. Bataila itsasoan gertatzen ari zela uste zuen, ez baitzituen hegazkinak Gernikarantz joaten ikusten, ostertzean galtzen ziren, baina esaten zuen gauean zerua gorri ikusten zela Gernika aldean... Horrek denak markatu egiten zaitu, eta herri sen horrek eta euskal nortasunak markatu dute nire izaera. Nire ibilbidea koherentea izan da horrekin.

Koherente izateak badu prezio bat, ordea...

Gure bizitza nahiko hamletiarra izaten da askotan. Uxue Apaolazak orain bi urte atxilotu gintuztenean idatzi zuen Berrian: “Karmelorekin egon nintzen eta banekien kartzelara joango zela”. Eskertu nion, “ene bada!” esan bainuen, egia esan, neuk ere banekien kartzelara joango nintzela libre nengoenean. Horregatik diotsut hamletiarra dela jarrera, shakespeariarra... aurretiaz banekien kartzelaratu egingo nindutela eta, gainera, modu injustuan, jarrera koherente hori mantentzeagatik. Uxuek ispilua jarri zidan begien aurrean, eta pentsatu nuen, “bai, egia da, baina zer egin behar nuen?”. Seguran harrapatu zituzten ezker abertzaleko lagun asko, bakan batzuk gelditu ginen, eta horien kontra etorriko etorriko zirela bagenekien. Banan-banan hasi ziren: Pernango Barrena, Patxi Urrutia... eta neurekiko nioen: “hurrengoa heu haiz”. Atxilotu giztuzten igande hartan bertan manifestazio bat egin genuen Bilbon, baita prentsaurrekoa ere greba orokorra deituz, eta irten eta Mikel Etxabururi esan nion: “Mikel, ez dakit pasako garen goizalde honetatik”. Goizaldean etorri ziren bila. Zer egin behar duzu? Neurri batean determinaturik dago! Eta hori ez da determinismo itsua, gorriak eta beltzak pasa behar dituzu, baina badakizu bide hori egin beharra dagoela. Nik uste dut gizakiok uste dugun baino dimentsio sozial askoz ere handiagoa daukagula. Bagara gizabanakoak, bagara bat, baina bagara eragiteko gai. Nik ez daukat barne hausturarik. Eta orain bertan hitz egiten ari naiz eta susmatzen dut Uxue Apaolazak artikulu hartan idatzi zuena errepikatu daitekeela berriro. Agian bai. Baina gure nortasunak ez badu krak existetzial handi bat izan nahi... bidean lanean jarraitzea baino ez zaigu gelditzen.

Europako parlamentuan aulki bat izatetik Carabancheleko kartzela zaharrean ziega bat izatera igaro zen politikaria zara.

Bi parlamentutan izan naiz eta sei kartzelatan, hiru alditan. Lehenengo kartzelaldia 96an izan zen, Carabancheleko kartzela zaharrean. Handik gutxira itxi zuten, eta kartzela historiko batean azken bisitarietakoak izateko pribilegio berezia izan genuen. Mugan atxilotu gintuzten. Europan ibili ginen, eta azken bisita Nazio Batuen Erakundera egin genuen, hain zuzen, Giza Eskubideen Batzordera. Gure mezua zabaldu genuen Genevan eta, atera kontuak, handik itzuleran, mugan atxilotu, eta gau hartan bertan sartu gintuzten Carabancheleko kartzelako soto batean. Soto hartan aplikatzen omen zuten “garrote vil” deitua, eta han hil omen zituzten Grimau eta beste batzuk. Sarrera Dracularen pelikula bat egiteko modukoa izan zen: hauts zuri bat bota ziguten gorputz osoan, mangera batekin ureztatu... Izugarria izan zen. Gose grebari ekin genion. Ez genituen egun asko egin kartzelan, mahaikide guztiak epaiketara arte behin behinean aske uzteko erabakia hartu baitzuten. Baina epaiketa eskandalua izan zen, epaiketa politikoa goitik behera, eta zazpi urte eta erdiko kartzela zigorra jarri ziguten guztioi, inolako bereizketarik eta frogarik eman gabe. Zazpi urte eta erdi opari. Ia bi urte egin genituen preso, eta denok batera utzi gintuzten aske 99an. Gure harridurarako, baina, handik urte gutxitara berriro ireki zuten 35/02 prozedura hura, eta hemen gaude berriro ere: kartzelara sartu gaituzte, atera gara, orain ere epaiketaren zain... eta berriro errepikatu nahi dute operazio berbera, oraingoan zigor gogorragoak ezarri nahian.

Bi hilabete pasatxo dira kartzelatik atera zinela. Nolakoak izan dira bi hilabete hauek?

Oso arin doa denbora, baina tarte hau besarkada iraunkor baten modukoa izan da. Ez da lehen aldia kartzelatik ateratzen naizena, baina oraingoan izan dudan sentsazioa benetan izan da oso ederra da... besarkatua sentitu naiz, eta horrek emozio handia dakar. Kartzela egoera oso petrala da eta, hirugarren aldia izanda ere, nola ukatuko dizut, gogorra egiten da. Leku urrun batera eramaten zaituzte, leku itxi batera. Familiarengatik eta lagunengatik sufritzen duzu, batez ere. Astero bertaraino joan beharra, asko arriskatuz... Horrek asko sufriarazten du. Gainera, preso politikoak bakantzen saiatzen dira, bakandu egiten zaituzte, kartzelaz aldatu... Ni sei aldiz aldatu naute azken kartzelaldi honetan, bi urtetan sei aldiz lau kartzela diferentetara. Eta tratua... mintzen saiatzen dira, duintasuna hausten... Ni oso indartsu atera naiz kartzelatik, baina hori, batez ere, besarkatzen zaituen herri bati esker da, eta ateratakoan besarkada hori fisikoa da.

Nolakoa zen zure egunerokoa kartzelan? Nola bizi izan duzu azken hilabete luzeetako mugimendua preso politiko gisa?

Kartzela ez da ona ezertarako, baina norberak eraiki dezake bere errealitatea neurri batean. Bizi gara, aurreko esperientzia gurekin daramagu onerako eta txarreko eta, positibatzen baldin bada, kartzelako bizitza hori ere erabil daiteke hainbat gauza positibatzeko. Nik aurreko bi kartzelaldietan izandako esperientziak erabili ditut zentzu pertsonalean. Kartzela ezagutzen nuen, banekien gutxi gorabehera zerekin egingo nuen topo, eta baneramatzan erabaki batzuk. Nola gainera, nolabait esan, “kantatua” zegoen... Pentsatu nuen oso modu disziplinatuan egin behar niola aurre, “edozein egoeratan zaudela, Karmelo, zuk duintasunari eta disziplinari eutsi” esaten nion neure buruari, eta erabaki batzuk hartu nituen: bata, etengabe salatzea, ez onartzea inondik inora beraien zigor-jarrera, eta hori egin nuen hasiera egunetik: idazten hasi, zehazten, salatzen, salaketak kanpora ateratzen... Eta neurri handi batean horri esker nago kalean. Bigarrena, denbora ahalik eta modu probetxuzkoenean aprobetxatzen saiatzea. Bai maila fisikoan, kirola eginez egunero, eta gero maila intelektualean ere bai, eta zuzenbide ikasketak egin ditut. Eta, jakina, bizitza soziala egitea. Kartzelan bizi zara eta hori da zure erreferentzia mundu zehatza, bizitza soziala ezinbestekoa da, izaki sozialak gara. “El abogado” esaten zidaten preso sozial askok, erabat bazterturik daudelako eta laguntzen saiatzen nintzelako. Beste preso politikoekin ere harreman oso estua neukan, egunerokoa, jarraipena egiten nuen... Eta zure izaeraren zati handi bat herrian daukazu, noski. Ez dakit inoiz kartzelan egon ez denak hori ulertzerik daukan, baina detaileak dira: batek esaten zidan “niri kortea ematen zidan zuri idazteak, pentsa, Kuban geunden oporretan eta kortea ematen zidan zuri idazteak gu hain ondo egonda...” eta nik esaten nion “ba, erratuta zaude!”, ze presoak lagunak zer sentitzen duen, nola gozatzen duen eta nola bizi den jakitea behar du, kanpoan zer pentsatzen duen ezagutzea eta komunikatzea. Lagun horrekin batera bizitzen baitu. Oporrei buruz ari naiz, baina berdina da esperientzia politikoaren edo esperientzia pertsonalaren eta intimoaren kasuan ere. Behar da. Beraz, batetik, disziplina izatean kartzelan inolako menpekotasunik ez onartzeko. Egoera horiek salatzea eta horren kontra matxinatzea. Hori ezinbesteko baldintza da, eta gero zeure bizitza egitea, zeure izaera errealitate horretan ahalik eta gehien fusionatzea.

Kartzelan bi urte egin eta gero behin-behinean zaude aske, epaiketaren zain. Zergatik uste duzu askatu zaituztela orain?

Hori beste ezaugarri bat da, nola atera naizen ni kartzelatik eta zeren ondorioz. Epaiketarik gabeko zigor egoera hori beste bi urtez luza zezaketen, eta atera bagaituzte ez da haien borondatez izan. Nik hasiera-hasieratik erabaki nuen egoera behin eta berriz salatzea, batez ere, nazioartean. Salaketa oso gordinak aurkeztu ditut, gauzak zehatz mehatz eta izan diren bezala agertuz, eta Espainiako estatuaren barruan aurkeztu ditudan salketa guztiak, Bilboko epaitegian aurkeztu ditudanak, Madrileko epaitegian aurkeztutakoak, Caceresekoak... tramitera onartu dizkidaten arren, izozturik dauzkate 2 urtetan. Baina, aldiz, Nazio Batuen Erakundean ere egin nuen salaketa eta NBEk arrazoia eman dit. Gobernu espainiarrari publikoki eskatu dio ni kalean uzteko eta, ez hori bakarrik, indemnizazioa eta erreparazio publikoa egiteko ere bai, eta hirugarrenik, halako kasuak motibatzen dituzten legeak aldatzeko eskatu dio! Gobernuak ez du halakorik egin, baina lehenengo puntuan behintzat amore eman behar izan du. Eta, gogoz kontra bada ere, atera egin naute, baina epaiketaren zain, eta zigor eskaria 10 urtekoa da.

Nire abokatua behin eta berriro saiatu zen kartzelan nirekin egoten. Alcalan ez zioten utzi, baina Caceresen lortu zuen eta 3 ordu eta erdiz egon ginen. Ez zen berak eskatzen zituen baldintza egokietan izan, grabatu egin baitzuten, baina berdin da, nik erreparorik gabe kontatu nion dena. Salaketak aurrera egin zuen NBEn eta NBEk Espainiako Gobernuari esaten zion, nire kasuan, giza eskubideen aldarrikapenetik zazpi artikulu bortxatzen zituztela, ez bat ez bi, zazpi! Eta nazioarteko itunetatik beste zazpi. Atxiloketa bat arbitrarioa dela esateko, funtsik gabea dela esateko baditu hiru baldintza; ba, nirean hirurak betetzen ziren. NBEk esaten zien nik egindako aktibitate guztia giza eskubideen praktikaren barruan kokatzen dela eta ez dutela motibo bakar bat ere argudiatu ni penalki zigortzeko. Hori guztia esan die NBEk, eta gainera zabaldu egin du esanez Landaren kasuan bakarrik ezetz, kasu guztietan aplikatu behar dela hau, eta legeak aldatu egin behar direla. Orain gutxi nazioarteko adituek Bruselako parlamentuan egindako adierazpenak guzti honen ondorioa dira, eta ni kalean egotea ere honen ondorio da, ez da beraien gogoz. Ondorioa argia da: Euskal Herriaren garapen demokratikoa eta politikoa trabatu nahian ari dira.

Behin behinean aske gelditu zarela esan dizut, baina astero sinatzera joan behar duzu, Espainiako estatutik ateratzeko debekua ezarri dizute, berriz politikan aritzekotan kartzela meatxua hor dago... zu aske sentitzen zara?

Gaur bertan jon naiz sinatzera, normalean Bilbon egiten dut baina gaur ez nago Bilbon eta guardiako epaitegitik pasatu naiz. Begira, hemen ikusten da: guardia epaitegia... Hemen dago nola sinatu dudan, eta ze kasutan: sala de lo penal, seccion segunda, sumario 35/02... Lotsagarria da nola daukaten jendea, ez bat ez bi ez hamar, ehundaka pertsona urteetan epaiketaren zain. Gure sumarioa 2002koa dela esan nahi du honek! 2010ean gaude. Ze egoera da hori? Nola sentituko naiz aske? Nola sentituko gara aske? Ez baita gauza indibiduala. Testuinguru honetan beste hainbat kide ere askatu dituzte, eta beste batzuek kartzelan daude, tartean, Arnaldo Otegi, prozesu politikoaren aldeko ordezkaririk ezagunena eta nazioartean erreferentzialena dena. Kalean jarri gaituztenetatik, neu izan ezik, guztiak baldintza berezietan atera dituzte, idatziz esanez ezin dutela inolako aktibitate politikorik egin. Eta galdera da: nola esan diezaioke epaile batek inori ezin duela aktibitate politikorik egin? Zer da hori? Nongo epailek egin dezake hori? Eta gainera, zer da aktibitate politikoa? Eta zein ezin dugu egin? Espainiaren aldeko aktibitate politikoa egiten badugu, hori egin dezakegu, baina Euskal Herriaren alde ezin dugu aktibitate politikorik egin. Ze askatasun klase da hori? Egoera honen aurrean ondorioetara jo behar da derrigorrez.

Zeintzuk dira ondorioak?

Lehenengo ondoria da independentzia dela edozein euskal herritarrek, edozein koloretako euskal herritarrek har dezakeen jarrera koherente bakarra, zentzu intelektualean eta zentzu modernoan. Espainiar estatuak eta Frantziar estatuak, biek agertu dute egitura zaharkituak direla, ez dietela, inondik inora, modu positiboan erantzuten Euskal Herria bezalako herri batek dauzkan nahiei eta beharrei. Egitura horiek, gainera, fagozitatu egiten dituzte estatu horietan egon litezkeen indar progresistak ere. Zein da, esaterako, sozialismo espainiarraren bilakabidea eta norabidea? Estatu espainiar zaharkitu eta astun honek bere 500-600 urteko historian zehar konstante batzuk mantentzen ditu, eta konstante horiek hain dira pisutsuak, fagozitatu egin baitituzte ezkerreko ikuspuntutik edo ikuspuntu aurrerakoi edo progresistatik aritzen diren indarrak. Uste dut nabarmena dela inboluzio ikaragarri bat gertatu dela PSOEk azken gobernuak –Felipe Gonzalezena eta Zapaterorena- eratu zituenetik, bistan da fagozitosi prozesua. Gogoratu NATOren aurkako PSOE, autodeterminazioaren aldeko PSOE, Hego Euskal Herriak lau herrialdetan bat izan behar zuela defendatzen zuen PSOE, Sahararen aldeko autodeterminazioa defendatzen zuen PSOE... Ezkerretik edo progresoaren aldetik mundu ikuspegi bat zeukan PSOEk, eta ikusi orain gobernuan dagoena: erabat makurtua eta eskuin muturraren tesiekin bat egina. Eta, eskuin muturrarekin baino gehiago, espainiar estatua den errealitate soziopolitiko anker horren menpe kokatua. Zer etorkizun espero dezakegu edozein koloretako euskaldunok, edozein gune geografikotako euskaldunok espainiar estatuak markatzen duen norabide horretatik? Zer espero dezakegu: txandakatze bat PSOE honen eta Maior Orejaren hitzetatik edo Aznarren hitzetatik datorren PP baten artean? Zer etorkizun mota da hori? Eta zer espero dezakegu maila instituzionalean estatu honen egituran txertatu direnenen eskutik?

Egitura propioak eraikitzea da, beraz, proposatzen duzuna.

Independentziaren hautu horretan prozesu ahalik eta inklusiboena egin behar dugu, gauza izan behar dugu elkarrekin etorkizuneko euskal herri independentea eraikitzeko eta Europaren barruan kokatzeko. Ziklo aldaketa sakon baten atarian gaude, baita ezker abertzalean bertan ere, eta ziklo horrek gauza asko berriztuko ditu eta lehengo gauza asko utziko ditu bazterrean. Baina, nik uste, euskal gizarteak berak behar duela ziklo aldaketa bat eta azken hamarkadetan izan diren ekarpen kultural, sozial eta politiko horietatik gauza izan behar dugu estatu, gizarte eta herri eredu aurrerakoi bat egiteko. Giza eskubideen definizio zabala izan behar da eredu horren oinarria, eta denok irabaziko genuke. Euskaldunok badugu Europan zer egin eta zer eskaini.

Ziklo aldaketa aipatu duzu. Zerk definitzen du ziklo aldaketa hori? Zerk definitzen du une historiko hau?

Nik uste ziklo honen ezaugarri nagusia estatu espainiarra den egitura handi honen krisi nabarmena dela, estatuak berak ez daukala alternatibarik bizimodu modernora egokitzeko eta, batez ere, menpean dituen hainbat naziori eta herritarri modu egokian erantzuteko. Oinarria hori da: estatu espainiarra agortua dagoela euskaldunoi dagokigunez. Eta zer gertatzen da? Ba, egitura zaharkitu horretatik datozen erantzunak gero eta baldarragoak, gero eta bortxazkoagoak, gero eta desegokiagoak direla. Argi eta garbi esan behar da, dena den, historian zikloak ez direla aurrez markatuak, eta edozein gauza gerta daitekeela. Gernikan ari gara hitz egiten, eta Gernikan historikoki duela ez hainbeste kristoren sarraskia gertatu zen, eta estatua odolez, minez, hegazkinez eta bonbardaketaz inposatu zen. Edozer gerta daiteke. Historian atzerakada ikaragarriak eta mingarriak gertatzen dira askotan, baina horregatik, hain zuzen, modu egokian erantzun behar diogu zikloari. Euskal populazioaren gehiengoa irabazi behar dugu, espazio propio bat irabazi behar dugu, beregaina. Munduarekin konexio egokia egiteko behar dugu independentzia. Europan kokatu behar dugu baina proiektu batekin, beste herriekin batera, proiektu aurrerazale eta zentzu sakonean demokratikoarekin. Halako momentuetan, eraikitze momentuetan Espainiako estatuak erreakzio oso bortitzak izan ditu euskaldunontzat behin eta berriro. XIX. mendean hala izan zen, XX.ean hala izan zen eta ez daukagu, zoritxarrez, bermerik pentsatzeko XXI.ean ez direla gauza izango halako sarraskiak probokatzeko. Baina haien erasoak eraso, egia da, lehenengo, geuk, euskaldunok behar dugula gure artean gune demokratiko aurrerakoi bat adosteko ahalmena. Horretarako operazio politikoak ez dira errazak, baina bide instituzionaletatik, mobilizazio masetatik... jo behar dugu. Modu posotiboan planteatu behar dugu prozesua, eta beharrezkoa izango da alde guztiek konpromisoak hartzea.

Aukera hau aukera hutsean gera ez dadin, zer da une honetan eragile politiko eta sozial bakoitzak jarri behar duena?

Ba, konpromisoak bide honekin. Nik uste bidea argi markatuta dagoela. Ezker Abertzaleak ahalegin handia egin du, bidea positibatu du eta ondo positibatu du. Hausnarketak hor daude: zeintzuk dira bideak une honetan? Bide politikoak, bide demokratikoak, bide instituzionalak eta masa mobilizazioarena gehiengoa lortzeko bidean. Beraz, hori errazten duen oro bultzatu behar da, eta hori oztopatzen duen oro bazterrean utzi. Hori dagoeneko erabaki argia da. Gainera, Estatua ahula da eztabaida politikoaren eta bide politiko-demokratikoaren mailan. Horregatik, batetik, errefusatu egiten ditu eta, bestetik, errepresio bideak eta probokazio bideak hartzen ditu. Eta hortik guk ondorio praktiko batzuk atera behar ditugu. Zer behar da? Alde guztiak ondorio horietara biltzea eta erantzukizunez jokatzea.

Ziklo horren aurrean, batetik, alderdiek egin dezaketen lana dago eta, bestetik, herri mugimendua edo aktibazio soziala. Sare sozial horiek indartsu ikusten dituzu, ala goitik letorkeenaren zain?

Kontu bat nola dauden, nola ikusten ditudan, eta beste bat da zer behar dugun. Baldintza baikorrak behar ditugu arlo askotan, eta eskandalu bat iruditzen zait preso politiko guztiekin jasaten ari garen egoera, bi estatuetako kartzela-politika, Jon Anzaren kasua... Halako estatu jokabideen aurrean zer da behar duguna? Emaitza positiboak eta aurrerapausuak arlo askotan. Beste eskandalu bat: Arnaldo Otegirena. Jakina, preso asko daude, baina Arnaldo Otegik baditu ezaugarri berezi-berezi batzuk. Gaur egun prozesu politikoaren aldeko ordezkaririk nabarmenena eta ezagunena da, nazioartean horregatik eta horretarako babesten dutena, Mandela eta Gerry Adams bezalako pertsonek publikoki babestu izan dutena... Madrileko kartzela ilun batean daukate preso prebentibo. Zer dela eta? Zertarako? Nabarmen-nabarmen, bide politikoa trabatzeko. Beste bat: nolatan mantentzen dute herririk herri dagoen eskandaluzko apartheid hori? Hauteskundeak egin, milaka bozka zaborretara bota, eta ausartu esatera “ondorioz ateratzen diren erakunde hauek hor daude eta, gainera, eraunde hauek dira demokratikoak”. Nolatan hori? Zer behar dugu guzti horri zentzuzko irtenbide bat emateko? Bistan da arlo guztietan aktibatu behar dugula: arlo politikoetan, herri mugimenduetan, mugimendu kulturaletan... Eskubide zibil eta politikoen aldeko mugimendu sendo eta geldiezina sortu behar dugu, gizarte instantzia guztietan zilegitasuna, autoritatea eta indarra daukana. Estatu espainolak eta frantsesak Euskal Herrian oinarrizko eskubide zibil eta politikoak bermatu ezin badituzte, independetziaren aldeko mugimendua da behar duguna.

Independetzia, zertarako?

Gizarte batek sistemak behar ditu, sistemak antolatu behar ditu, eta sistemen gaineko polisistemak. Edozein arlo hartzen duzula, gizartea oso konplexua da eta sistema propioak behar dira modu egituratuan. Bere buruari hezkuntza kontseilari deitzen dionak dio hemendik aurrera berdintasunean egongo direla euskara eta gaztelera. Eta diozu, berdintasunean? Nahi bai! Arazoa da herri honetan, Espainian eta espainiaeran oinarritzen den sistemak, -ze hor sistema bat dago, ez bakarrik linguistikoa; sistema linguistiko bat dago sistema kultural jakin baten barruan eta sistema politikoarekin lotuta- hainbesteko pisua duenez, euskararen inguruko sistemak erabat puskatuta daudela. Izan, ez dira sistema ere, ez dute sistema gisa egituratzeko aukerarik. Gizarte beregaina behar dugula, independentzia behar dugula diogunean gauza konkretu horien inguruan ari gara. Zertarako behar dugu guk estatu bat? Ez da kapritxoa, gizarte konplexu hau modu egokian antolatzeko behar dugu, eta ziurtatzeko dauden premia sozialei modu egokian erantzuteko: euskararen garapenari, euskal kulturaren eta euskal hezkuntzaren garapenari... Eta horien sistematizazioari erantzuteko. Nik hainbat eredu ezagutu ditut Europan, eta deigarria egin zait Belgikakoa, Flandriakoa. Flandrian egundoko egoera diglosikoa zeukaten, hemengoaren antzekoa, duela ez urte asko, eta neurri handi batean irauli egin dute. Nola? Flamenkerazko sistema oso eta integralak antolatuz. Sistemek behar dituzte duintasun batzuk, ezaugarri batzuk, defentsa batzuk, instituzio batzuk..., hemen ez ditugunak. Hemen, Eusko Jaurlaritza bezalako erakunde batean hezkuntza kontselari dagoenak halako baieztapenak botatzen baditu, guztiz itxura salomonikoa izan arren guztiz partzialak eta erdal sistemaren aldekoak direnak... Joan zaitez ondorio praktikoetara! Hitz egin dugu komunikabideei buruz, unibertsitateari buruz, hezkuntza sistemari buruz, hizkuntzari buruz... Hau da, gaurkoa bezalako euskal gizarte konplexu bat antolatzeko oinarri-oinarrizko elementuei buruz. Euskal Herriak bere sistema propioak behar ditu arlo guzti horietan. Hartu agenda informatiboa. Nork markatzen du hemengo errealitate informatiboa eta, beraz, errealitatea bera? Piztu irratia, Euskadi Irratia bera esate baterako, eta ikusi agenda horretatik notizia printzipalak nondik datozen, noren interesen arabera eta zergatik sartzen diren. Espainiar komunikazio sistemaren barruan sartzen zaituzte bete-betean. Ezker abertzalearen inguruaz zer gertatzen ari den El Mundok esango dizu azalean bertan. Zer sistema komunikatibo daukagu Euskal Herrian? Beraz, hori da estatu bat edukitzea: sistema propioak edukitzea arlo guztietan. Horretaz hitz egin behar dugu eta horretaz arduratu behar gara.

Unibertsitateak ekarpenik egin lezake hor?

Behar luke. Badira sektoreak garrantzi kualitatibo berezia dutenak edozein gizartetan: unibertsitatea, sektore kulturala, lan intelektuala egiten dutenak, lan politikoa, oro har zientziaren aro guztietan lanean ari direnak... Eta Euskal Herriarekiko eta gizartearekiko beharrezkoa den konpromisotik oso urruti ikusten ditut. Niri, pertsonalki, lagundu egin dit EHUk, hasi errektoretik eta irakasle, ikasle eta langile askok lagundu didate, hori egia da, esker ona baino ezin dut agertu zentzu horretan, baina modu kritikoan gauza bat esango dut argi eta garbi: unibertsitariok -langile, ikasle, irakasle, errektore...- oso urruti ari gara gelditzen Euskal Herriarekiko erantzukizunetik. Gauden egoera kontuan hartuta, epelegi edo hotzegi jokatzen du unibertsitateak, eta koiuntura honetan ezin dut ulertu. Eta unibertsitatea aipatu dudan bezala beste hainbat arlo ere aipa nitzake. Hemen konpromiso maila handia behar da, baina ez konpromiso politikoa, eskubide zibil eta politikoekiko eta eskubide demokratikoekiko oinarrizko konpromisoa baizik. Finkatu egin behar dugu ez dugula gehiago onartuko eskubide horien aurkako tamaina horretako erasorik hauteskundeen aurrean, pertsona kokretuen aurrean... Halako konpromiso mailak behar ditugula uste dut. Eta horretan ezin da, behin eta berriro, herriko sektore baten lepora bota erantzunkizun guztia. Ezin da pentsatu ia esklusiboki ezker abertzalearen gainera bota daitekeenik Historiaren bilakaeraren eta aurrerapenaren zama guztia. Zama hori guztion lepo gainean banatu behar dugu. Elkartasun soziala eskatzen dut, horregatik eskatzen diot, ni unibertsitateko irakaslea naizenez, lehenik eta behin EHUko jendeari konpromiso maila askoz ere handiagoa har dezala aldaketaren alde. Hemen aldarri soziala da aldaketaren beharra. Nik uste, zinez, ezker abertzalean horren kontzientzia sakona hartu dugula, eta etxe barruan egin beharreko aldaketa guztiak egiteko beldurrik gabe eta erabaki osoz gaudela, baina euskal gizarteari, sektore guztiei eskatzen diegu aipatutako konpromisoa.

“Kazetaritza saldua dago”, baieztatzen du jende askok. Arrazoi zuen George Orwellek?

George Orwellek “mentalitate gramofonikoa” aipatzen duen “Abereen etxaldea” liburuki hitzaurrea zentsuratu egin zuten bere garain. Orwellek bere azterketa egin zuen eta nik uste dut, gaur egun, azterketa askoz ere urrunago eraman daitekeela. Oro har, komunikabideen jokabidea erabat lotsagarria eta kritikagarria da gizarte modernoan. Gizarte honek daukan eskandalurik handiena da masa komunikabideen edo mass-medien jarrera. Aldaketa sakonak ari dira gertatzen gizartean eta jada alderdi politikoak ez dira, edo neurri oso apalean dira iritzi sortzaile eta gizarte enkuadratzaile. Gizarte moduak asko aldatu dira, eta gaur egun gizarte konformaziorako tresna nagusiak komunikabideak dira, media. Media horiek errealitate konkretu batzuek ezkutatu egiten dituzte, kontzienteki eta erabaki komuna hartuta, eta beste batzuek modu eskandalagarrian manipulatzen dute informazioa estatu- eta botere-interesen arabera. Eta ez naiz kapitulu politiko konkretu batzuei buruz bakarrik ari, munduko eskandaluei buruz ari naiz. Munduaren konformazioa nork egiten du? Komunikabideek egiten dute nagusiki, eta mundu sostengaezina daukagu, literalki sostengaezina. Ez klimaren aldetik, ez ekonomiaren aldetik, ez garapen ereduaren aldetik.... sostengaezina da alde guztietatik begiratuta, baina komunikabideak mundu eredu hori konformatzen eta mantentzen ari dira. Hori da diseinatu behar dugun Euskal Herri berri honetan ardura nagusienetako bat: ea nola egiten dugun mundu mediatikoa sustraitik aldatzeko eta iraultzeko. Arduratsuak diren eta egiarekiko eta informazioarekiko benetako ardura daukaten komunikabideak egin behar dira. Hori mundu mailako urgentzia bat da gaur egun. Munduak berak azken historian bizi izan dituen gertakari larrienek komunikazioa, komunikabideak izan dituzte fronteko lehen lerroan: Golkoko gerrak, Bushen gerrak, irailaren 11ren ondoren mundu mailan eman ziren askatasunen aurkako mugimendu guztiak...

Eta gurera etorrita?

Hemen bizi dugun krisi sakonaren neurria hartzeko zerbaitek balio badu, hori komunikabideen jokabidea da. Gizarte komunikazio zientzien fakultatekoa naizenez, gauza harrigarriak salatzea tokatzen zait. Orain Gernikan ari gara, eta hemendik kilometro gutxitara dago gure fakultatea, eta ikusi dut, esaterako, gure fakultatean ikasleek ez dakitela ezer, ezta ezertxo ere, Gernikako bonbardaketari buruz. Eta lehen mailako elementu akademikoa behar luke! Bonbardaketaren ondoren gertatu zen manipulazio informatibo guztiaren inguruan, eskandalu komunikatiboaren inguruan... ez da ezer irakasten. Gernikako bonbardaketaren ondoren kazetari eta komunikabide garrantzitsu batzuek bonbardaketa ukatu egin zuten, halako fenomeno ukaezin bat! Eta horri eutsi zioten! Eta beste batzuek, berriz, Steer eta abar, bonbardaketa gertatu zela frogatu beharrean ari ziren lanean. Eta ezkutaezina zen errealitatea zen! Ba, tamaina horretako borroka mediatikoa gertatu zen herri batean, hemendik kilometro gutxitara dagoen XXI. mendeko fakultateak ez du ezta programazioan sartu ere egiten. Kazetaritzako 4. mailako ikasleek ez dute ezagutzen Steer nor zen! Ze konpromiso maila du, beraz, unibertsitate honek herri honekin? Uler daiteke Euskal Herriaren gaur egungo historia Gernikako bonbardaketa ulertu gabe? Steer nor zen jakin gabe? Hemen zer gertatu zen jakin gabe? Nolatan kazetaritza fakultatean? Galdera horiek hain dira elementalak, eta erantzunak hain dira elemenatalagoak, bistan baitago sakoneko zerbait aldatu beharra dagoela. Nik uste dut Euskal Herriak oraindik ez daukala behar duen unibertsitatea, eta hori hutsune ikaragarri handia da bere etorkizuna ziurtatu nahi duen herri batentzat. Tamaina horretako hausnarketak egin behar dira kulturaren eremutik, zientziaren eremutik... Hemen gaude, Europako herrien parkean. Hor alboan daude Humbold eta Bahr. Gernikan gaude. Zer da Gernika? Zergatik ipintzen dira Wilhelm Humbold eta Gerhard Bahr Europako herrien parkean? Analisian daukagun hutsunea ikaragarria da, zuloak handiak dira. Handiagoak dira zuloak ditugun oinarriak baino.

Orain zertan ari zara?

Batetik, unibertsitatean eskolak ematen, berehala sartu nintzen eta oso gustura nago, bereziki nire saileko kideekiko esker on handiarekin, harrera oso ona izan baita. Bestetik, kartzelan borroka handia egin nuen nire egoera salatzeko eta kalera ateratzean duintasunez ateratzeko, eta neurri batean garaipen pertsonal gisa bizi izan dut. Konfirmazio bat izan da jakiteko ezin zaiela ezer ontzat eman, eta borrokatu egin behar dela eta arrazoia irabazi egin behar dela. Daukagun arrazoia ere irabazi egin behar dugula. Eta badago irabazteko modurik, ez dute mundua kontrolatzen, ez dute mundua ixten, eta horren konfirmazioa izan da, neurri apalean bada ere, nik eraman dudan borroka. Eta horrekin jarraituko dut. Interes handia daukat, ez pertsonala bakarrik, pertsonala ere bai oraindik epaiketa egiteke baitago, baina nazioarteko jendearekin, abokatuekin harremanetan jarraitzen dut. Oztopoak jarri dizkidate baina gaindi daitezke. Kartzelatik irten eta egun gutxira etorri ziren NBEkoak hona eta bilerak egin genituen, hitz egin genuen... Ildo horrekin jarraituko dut. Zuzenbide ikasketa akademikoak ere hor dauzkat, momentuz aparkatuta, ezin baitut denarekin batera jarraitu. Eta nire arloan jarraitzen dut, literatura eta kazetaritza eta arlo biek elkar ukitzen duten eremu hori aztertuz, eta interes berezia daukat lehen esan dizudan sistemetan: zer diren sistema kulturala, komunikazio sistemak, literatura sistema eta kultur sistema euskal herrian nola antola daitezkeen; zer daukagun eta zer falta zaigun; falta zaiguna nola lor daitekeen... Horretarako estatua behar da? Nik uste dut baietz. Lehen aipatu dugun hezkuntza kontseilariaren kasuan, hark esaten zuen: “Euskal Herria errealitate kulturala da, baina ez politiko-administratiboa”. Eta errealitate kulturala izateko ez du behar errealitate politikoa eta administratboa izatea? Ez dugu estatua behar gure sistema kultural propioa finkatzeko? Nik uste baietz, eta zentzu akademiko-zientifikoan horretan ere banabil lanean. Eta nik konpromisoa hartzen dut herri honekin, behar duen irtenbidea bilatzeko nire ekarpen apalean laguntzeko, batez ere, lehen aipatu dizudan eskubide zibil eta politikoen bermea izango duen marko baten alde lana eginez. Ahal dudan guztia egingo dut. Ni buru-belarri sartuko naiz horretan, eta espero dut konpromiso soziala ere ahalik eta hedatuena izatea.