Aiatolen lurraldeko “gurutzatuak”
- Etsita daude Esfahan hiriko armeniarrak. Aldaketa noiz iritsiko, hautagai erreformazaleari eman zioten bozka 2009an. Baina aldaketarik ez dator, eta gutxitzen doa, azkar eta etengabe, Iranen 400 urte bizirik iraun duen komunitatea.
“Armeniarrok musulmanak bezala bizi gara Iranen. Igandetan lan egin behar dugu, Lege Islamikoen menpe gaude”, dio Esfahango unibertsitateko ikasle honek. Debekuak debeku, Eguberriak eta Aste Santua “behar bezala ospatzen” uzten die Gobernuak. Antza, nolabaiteko tolerantzia erakusten du, oraindik ere, Irango autoritate nagusiak.
Julfa Berriko kaleek dozena bat eliza ezkutatzen dituzte, bai eta armeniar erizain eskola, eta Lehen eta Bigarren Hezkuntzako armeniar ikastetxeak. Aldi berean, armeniar genozidioaren urteurrena oroitzeko afixak ohikoak dira jatetxe eta dendetan. Emakumeek derrigorrezkoa dute beloa, jakina, baina askoz ere kolore biziagoez estaltzen dute ilea.
Zalantzarik gabe, armeniar identitatearen bihotza Esfahanen, eta Iran osoan, Vankeko katedrala da. XVII. mendean eraiki zuten iparraldetik etorritako armeniarrek. Irandarrek diote Otomandar Inperiotik ihesi iritsi zirela; armeniarrek, aldiz, esaten dute euren jatorriko herria (Julfa) suntsitu eta indarrez ekarri zituztela pertsiarrek. Edonola, denak bat datoz gauza batean: hona iritsitako armeniarrak (150.000 inguru) zetazko oihalen artisautzan eta arkitekturan bikainak ziren.
“Gure arbasoen herria, Julfa, Najitxevanen dago gaur egun, Azerbaijanen menpe. Ehunka, ia mila urte zituzten hilobiak eta elizatxoak suntsitu dituzte, ez omen da ezer gelditzen”, kexu da Tigran pentsioduna. Armeniarren eta azerien arteko gatazka amaigabeak berebiziko hondamendia sorrarazi du bi aldeetan. Tigranen herrikideek garbiketa etnikoari ekin zioten Kaukasoko Nagorno Karabajen 90eko hamarkadan (ikus Argian, 2097. zenbakian). Antza, azeriek eredu bera jarraitu dute Najitxevango eskualdean.
Tamalez, Julfa Berriaren “urrezko” urteak ere joanak dira. Iraultza Islamiarra 1979an nagusitu ondoren, Esfahango armeniar diaspora nabarmen hasi zen jaisten. Armeniar askok AEBetara, Kanadara eta Europara jo dute jada. Julfa Berrian gelditzea erabaki dutenak Armeniari begira bizi dira. Roland dugu horietako bat: “Etsita nago Gobernu honekin eta gutxitan jarraitzen dut Irango aktualitatea. Nahiago ditut Armeniako satelite bidezko albistegiak aiatolen propaganda baino”, kexu da frantses irakasle hau. Etxean Yerevandik ekarritako koinaka duela dio, begi-keinu batez. Horixe bere desafioa hainbeste gorroto dituen aiatolei.
Julfa, zuen arbasoen herria, txikitu ostean, komunitate osoa hartu eta Julfa Berrira ekarri zuen Sha Abbas enperadoreak XVII. mendean. Zergatik?
Batetik, armeniarrok nekazari nahiz artisau bikainak izan ohi gara. Bien gabezia zegoen orduko Iranen, eta Sha Abbasek pentsatu zuen herrialdeko ekonomia bultzatu zezakeela horrela. Bestetik, Iran (Pertsia orduan) zetaren ekoizle handia zen. Armeniarron trebeziaz, otomandarrak zetaren merkatutik at utziko zituelakoan zegoen enperadorea.
Dena ekonomia hutsagatik, beraz?
Funtsean bai. Enperadoreak Pertsia Erdi Arotik atera eta XVII. mendera eraman nahi zuen. Kristauak garenez, armeniarrok zubi-lana egin genezakeen Mendebaldeko potentziekin, batez ere Indiako zetaren negozioan murgiltzen ziren herrialdeekin. Nolanahi, bazegoen ekonomikoa ez zen faktorea: Abbasek safaviden fanatismoa leundu nahi zuen gure bidez.
Zenbat armeniar daude Iranen?
XX. mendean milioi bat armeniar ei zeuden; gaur egun, 200.000 baino ez. Kopurua azkar eta etengabe ari da jaisten. Talde handiena Teheranen dago, 60.000 dira. Esfahangoa komunitate historikoa den arren, 8.000 besterik ez gara.
Zerk bereizten zaituzte Irango gainerako nazioengandik?
Oso herri txikia gara. Azeriak, esaterako, hogei milioi inguru dira Iranen, kurduak zazpi milioi, balutxeak bi… Hein batean, gure biziraupenaren sekretuetako bat herri txikia izatea izan da, Teheranentzat ez baikara inoiz mehatxu izango. Horri esker, gure eliza eta elkarteak izateaz gain, eskolak eta argitalpenak ere baditugu Iranen.
Eta gainontzeko armeniarrengandik?
Amerikan eta Europan bizi diren armeniarren arbasoek Anatoliatik ihes egin zuten XX. mende hasieran, turkiarrek genozidioari ekin ziotenean. Mendebaldeko armenieraz hitz egiten eta antzinako alfabetoz idazten dute; izan ere, Anatolia, ekialdeko eskualde hari, “Mendebaldeko Armenia” deitu ohi diogu. Iranen, ordea, ekialdeko armenieraz mintzo gara, egungo Armenia, Georgia eta Errusian erabiltzen den hizkuntzan. Baina azken herrialde horietan ez bezala, guk antzinako alfabetoa erabiltzen dugu idazterakoan. Ekialdeko hizkera eta Mendebaldeko alfabetoa “nahasten” ditugun armeniar bakarrak gara.
Ez al da Julfa Berria armeniar ghetto hutsa bilakatu?
Musulmanengandik banatuta bizi gara, gure kultura zaintzearren. Gure gizartetik kanpoko harreman oro komertzialak dira, ez besterik. 400 urtez bizi izan gara hemen. Zaila izango den arren, gureari eusten saiatu behar dugu.
Euskaraldiaren hamaikakoa aurkeztu dute Nafarroan: Julio Soto bertsolaria, Edurne Pena aktorea, Julen Goldarazena musikaria (Flakofonki), Claudia Rodriguez Goxuan Saltsan taldeko abeslaria, Eneko Garcia (Albina Stardust), Yasmine Khris Maansri itzultzaile eta kazetaria,... [+]
Hainbat kolektibo daude Gasteiz Anitzaren atzean. Egoera larrien aurrean "soilik poliziaren esku hartze gehiago" eskatzen duen eta "eskubideen urraketei entzungor" egiten dion ereduaren aurrean, beste praktika eredu bat egiteko saiakera dela adierazi dute... [+]
Bizkaigane elkarteak elikadura burujabetzan oinarritutako proiektua du Errigoitin (Bizkaia), 1983tik. Instalazioak dauden lur eremutik aterarazi nahi du lur jabeak elkartea. EHNE Bizkaia sindikatuak adierazi duenez, instalazioek lege eta administrazio eskakizun guztiak betetzen... [+]
Hirurehun bat pertsona hurbildu ziren jende katea osatzeko Marengo eta Pannecau zubien artean.
Punto Bobo liburuaren irakurketan murgilduta, Itxaso Martin Zapirain egilearen Eromena, Azpimemoria eta Isiltasunak Idazten ikerketa lanean sentitu nuen egiazkotasun eta maila etikoarekin egin dut berriz ere topo. Eta hortaz, hara bueltatu. “Oihu izateko jaio zen isiltasun... [+]
Dirudienez, Euskal Herrian migrazioa arazo bilakatu da azken bi hamarkadetan. Atzerritarrez josi omen dira gure lurrak. Gure kultura arriskuan omen dago fenomeno “berri” horren ondorio. Lapurretak, bortxaketak, liskarrak… Bizikidetza arazo horiek guztiak... [+]
Azken hamarkadetan euskararen biziberritzeak duen erronka handienetakoa, euskararen ezagutzaren unibertsalizazioarekin batera, erabilerarena da. Askotan, gazteen euskararen erabileran jarri ohi dugu fokua, baita euskararen erabilerak izan duen eta izan dezakeen bilakaeraren... [+]
Prentsaurrekoan, maiatzaren 17an ospatuko duten Erriberako Euskararen Egunaren inguruko argibideak eman dituzte. Ume, gazte zein helduentzat zuzendua izango da. Ekimena, Erriberan egiten diren ekimenetan indarrak biltzeko eta euskararen normalizazioaren alde saretzeko... [+]
Independentziaren aldeko ekimenak aurrera eramateko baliabide faltagatik "itzaliko" da. Aurretik, Euskal Herri osoko 101 udaletan independentzia mozioak erregistratuko dituztela iragarri dute, euskal errepublikaren aldeko prozesuan urratsak egiteko. Baliabide faltaz... [+]
Joan den astean, Hezkuntza Sailarekin hainbat aldiz bildu dira hezkuntzako sindikatuak irakasleen lan baldintzak negoziatzeko. Akordio batetik “urrun” daudela adierazi dute eta martxoko eta apirileko bost greba egunetarako deialdia egin diete irakasleei. Lehenengoa... [+]
Euskal Herri osoan zehar daude mehatxupean hamaika baso, zelai, mendi zein nekazal lur. Horien defentsan diharduten tokian tokiko plataforma asko bildu dira larunbatean Gasteizen, EH Bizirik-ek deituta, inguru naturalaren “suntsiketaren” eta makroproiektuen... [+]
"Poloniar bat etortzen bada eta bost urte pasako baditu proiektu batean, joder agian ez zaio egoki irudituko seme-alabek euskaraz ikastea, ezta?", bankuko lehendakari Anton Arriolak adierazi duenez. Euskalgintzako eragileek gogor kritikatu dute eta esandakoa... [+]
Kirola eta aldarrikapena uztartuz, maiatzaren 24an Bilbo gazteria independentistaz beteko da. Lasterketa honen bitartez, Euskal Herriaren askatasunaren aldeko balioei lekua egin nahi diote gazteek, independentziarako bidean daudela erakutsiz.