"Emakumearen hiritartasuna ez dago behar bezala eraikita"

  • Feminismoak nazioartean duen lehen mailako pentsalarietakoa da Marcela Lagarde. Hegazkinetik ilunabarrean jaitsi, hotelera sartu, puskak gelara jaso, jaitsi eta Argiarekin hitz egin zuen. Afari legea eta lotara zen. Emakume taldeekin bilerak zituen biharamunean. Elkartasunaz. Edota Marcela Lagardek berariaz asmatu duenez, “ahizpatasunaz”.
Marcela Lagarde
Marcela LagardeDani Blanco
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Egunkaria hartu dizut gaur goizean. Azalean ziren giza irudien artean, hamar nituen gizonezko, bakarra emakumezko. Bederatzigarren orrialdean baino ez dut ikusi emakumezkoa protagonista: genero indarkeria kasua zen. Hori dugu benetako mundua, ala haren errepresentazio nola-halako bat besterik ez?


Hara, errepresentazioak munduaren parte dira. Zuk dakarkidazuna ere, horixe da, parte bat. Jakina, oso ohikoa, zabaldua, emakumearen irudi eskasia hori esan nahi dut. Hala ohi da kultur, politika, kirol, zientzia eta gisako aldizkari eta agerkarietan. Aldiz, bestela da pertsonak –izan gizon, izan emakume–, gauzaki egiten dituzten aldizkarietan. Hor bai, hor emakume asko baino gehiago dago. Jo ezazu, adibidez, Espainian aurrerakoia omen den El País egunkarira, jo iragarki orrialdeetara, han bai, han asko baino gehiago dira emakumeak. Beraz, arlo batzuetan asko dira emakumeak eta haien errepresentazioak; beste batzuetan, aldiz, zero. Eta, horrekin batera, gorputzak edota gorputz zatiak lehenengo orrialdera ekartzen dituzten aldizkariak dituzu. Ikuspegiak dira, emakumeak gizartean duen espazioaren ikuspegiak, baina partzialak betiere. Horixe da arazorik larriena.

Ikuspegi partzial horrek ez ote du haren araberako mundu ikuskera jakin bat sorrarazten gure baitan?


Jakina, munduaren ikuspegi zatikatua erakusten badigute, halaxe egituratuko dugu geuk ere. Baina ikasia dugu errealitatea beste era batera aztertzen, hau da, geure ideologiaren, kulturaren, historiaren eta egunero barneratzen ditugun kultur jakien arabera. Baina bai, hedabideak, zer esanik ez dago, guztiz inportanteak dira, errealitatearen ikuspegi bat eraikitzen dute eta. Ikuspegi horrek, bestalde, indar handia du, irudimenezkoa delako, testuaren, irudiaren eta ahotsaren laguntzaz bestelako dimentsio batera heltzen delako. Fenomenoa miragarria da, nahiz eta edukia penagarria izan, erotzekoa da eta. Horrek ez digu gizon-emakumeoi elkarrengana biltzen uzten, ezta elkar ezagutzen ere, estereotipoz betetako edukia da eta.


Eduki horiek nahitara sortu eta erakusten dizkigute?


Jakina, bada, nahitara sortzen dizkigutela! Intentzio osokoak dira. Hemen, hedabideek erabakitzen dute zer argitaratu, noiz, non eta nola. Jo dezagun telebistan bertan ere: guk ez bestek erabakitzen du –dela heriotza baten kasuan, edo itsasontzi baten bahiketarenean–, zer eta nola zabaldu albistea, gure baitan halako eta halako interpretazio eta ustea ezartzeko… Izugarria da errepresentazio horiek duten eragina! Izugarria!

Intentzio osoz ageri dira emakumeen errepresentazioak ere? Intentzio txarrez, beharbada?


Haietarik asko bai, ikuspegi urri murritza delako, bai emakumeari eta bai gizonari dagokionean ere, maila sinbolikoan behintzat. Halarik ere, misoginia karga handia dute, eta azal-haragizko emakumeak baliogabetzera jotzen du; emakumea ez ezik, emakumeak. Aldi berean, gizona –gizon oro eta maskulino den oro–, nagusitasun mailan jartzen du. Egunkaria ekarri duzunez, begira haiek zenbat espazio eskaintzen dioten gizonek jokatzen dituzten kirolei. Joko eta jolasak egiten dituzte gizonek, gerra egiten dute, politika, ekonomia jasangarriari buruzko legeak… edota, nire herrialde Mexikon bezala, emakumeei erabakitzeko eskubidea ukatzeko legeak egiten dituzte. Penagarria da, zinez! Hedabideek tarte handia eskaintzen diote gizonek egin nahi duten horri, haien interes, jakin-min eta gainerako eginkizunei. Batzuetan sortzaile, besteetan ludiko eta artistiko… Besteetan suntsitzaile; nola den gerra.

Joko eta jolas egiten dute gizonek. Zer egiten dute bitartean emakumeek?


Emakumeek lan egiten dugu lur honetan. Munduko alde gehienetan, egun osoz jarduten dugu lanean. Are gehiago, hegazkinetik jaitsi eta lanean segitzen dugu, deskantsatzen dugu eta lanean segitzen dugu. Ikaragarria da, emakumeek lan asko egiten dugu, beti lanean. Interesgarria da oso, eta antropologo naizenez diotsut. Gazterik, jolas ludikoan jarduteko tartea du emakumeak. Baina, laster, desagertu egiten da hori eta lan domestiko, komunitario, pribatuak hartzen du emakumearen denbora guztia: denbora guztia lanean ari gara emakumeak! Eta sakelako telefonoaren aro honetan, ez dugu intimitate tarte txiki bat ezertarako!

Beste batzuetan, emakumeak elkarrekin biltzen dira, gobernatzeaz hitz egiteko, egoera hau iraultzen saiatzeko, antolatzeko, ekintza zibilak egiteko, ekintza politikoak, eta, azken finean, gure hiritartasuna errebindikatzeko. Ikaragarria da pentsatzea hasiberriak garela horretan, Latinoamerikan ez ezik, hemen Europan, emakumearen hiritartasuna ez dago eta behar bezala eraikita. Horregatik biltzen gara, bizian hainbat orduz, gure lekua toki guztietan dagoela asmatzeko, konbentzitzeko, argumentatzeko. Eta toki guztietan ez bada, nahi dugun toki guztietan behintzat egon nahi dugula adierazteko, bizitza publiko, politiko eta pribatuetan egon nahi dugula esateko. Beste era batera egon. Beste modu batera partekatu behar dugu mundua gizon-emakumeok. Hori da nire nahia, eta beste askorena; zenbait gizonena, besteak beste.


Emakumeek bere aldetik egin behar dute lan beren helburuen bila, ala ondoan izan behar dituzte gizonak?


Historiaren bidez erantzungo nizuke. Gauza asko kanpotik inposatu dizkigute; ez gizonek ez emakumeok erabaki gabe, esan nahi dut. Kasu horietan, gizartearen, ekonomiaren eta politikaren egitura aldaketak izan dira eragile. Beste zenbait aldaketa, berriz, geuk eragin ditugu. Ni, esaterako, emakumeek borroka handia egin duten tradiziokoa naiz. Borroka egin dute, hainbat eta hainbat aldaketa gerta daitezen, eta gizonekin batera jardun dute. Hor dira berdintasunaren alde lan egiten duten gizonak, gizon inportanteak, batzuk sozialistak, beste batzuk liberalak, anarkistak, komunistak… utopia horietan sinetsi dutenak, emakumea ondoan ikusi dutenak. Era berean, emakumeak ere bere gisa saiatu dira, gizonen gogoaren kontra ere bai, askotan. Zera datorkit, adibidez, Ingalaterrako parlamentuan katez loturiko emakume haiek, emakumearentzako boto eskubidea aldarrikatu zutenak.

Gizonen borondatearen kontra ez ezik, haien erakundeetan bertan ari ziren borrokan. Borroka horiek aldebakarrak izan dira kasurik gehienetan, eta, azkenean, ekintza, protesta, proposamen eta bestelako askoren bidez lortu da helburua, lortu denean, alegia. Izan ere, oraindik ez dugu lortu lehenengo emakume borrokalari haiek, sufragista haiek aldarrikatzen zutena. Ez dugu lortu. Sufragioaren zikloa ere ez dugu bukatu mundu ustez demokratiko honetan ere. Hori ere ez dugu! Beraz, gauzak asmatzea dagokigu, legeak egin, herrialde askotan gizonek oraindik dituzten botere eta pribilegio handiak murriztu… “Eta gainera, kexatu egiten dira! Zer beste nahi dute?” diote.


Diote, gizonek, emakumeez ari, ala?


Bai. Gu bestelako gobernu politikak egiten saiatzen gara, giza eskubideak errespeta diezazkiguten. Adibidez, emakumeen hiritartasuna lortzeko. Paktuak egin beharra dago, zein gutxiengo mailan geratuko garen erabakitzeko. Oraindik horretan ari gara emakumeok, zein gutxiengo mailan geratuko garen paktatzen! Eta oso latza da, oso.

Zergatik da beharrezko enpoderamentua, zuk aldarrikatzen duzun emakumeen botere hartzea?


Giza talde bat mendean egon izanak ondorioak dakarzkio harixe. Menderatuak dira, eta mendetasun sisteman bizitzen ikasi behar du, ikasi behar dugu, eta horretarako, zenbait gaitasun garatu beharrean izaten gara, nola diren obedientzia, menpekotasuna, giza marjinaltasuna… Horiek denak barneratu egiten dira, mendekoari kalte larriak eraginez. Enpoderamentua, berriz, mendekotasun egoeran bizi direnek ere bestelako gaitasunak gara ditzaten sortu dugu, egoera aldatzeko helburuarekin. Alegia, kontua ez da libre izan arte zain egotea “Aizu, ni ere banaiz!” esateko, baizik eta egoera horretan ere “Aizu, ni ere banaiz!” esatea. Egoerari aurre egitea, duintasunez.

Nor bere gisa?


Ez nor bere gisa bakarrik. Saiatzen gara bestela ere. Guk denok arakatze-lan asko egin ditugu, indibidualak, taldekakoak, kolektiboak… Horretan ari gara etengabe, diskriminazioak gure baitan eragin dituen kalte larriez osatzeko asmotan. Genero diskriminazioak ikaragarrizko kaltea egin digu-eta, sexuan oinarritutako diskriminazioak, alegia. Bigarren mailako hiritarrak izan beharra! Nekatuta gaude bi halako lan egin behar izaten, hiru halako idazten, lau halako pentsatzen… aintzakotzat hartuak izateko moduko unibertsitateko irakasleak edo pentsalariak izateko!

Antropologoa zaitugu, hamaika pentsatu eta idatzitakoa, eta politikari ere jardun zenuen Mexikon, diputatu, 2003-2006 bitartean.


Eta oso gogorra izan zen diputatu izatea, nire kontzientzian, eta askoren kontzientzian, berdintasun asmoa izanda jardutea. Baina, benetan, ez gaude berdintasun egoeran eta, hortaz, emakumeak %22 ginela parlamentuan aritzea ez zen batere erraza. Ez ginen %30 izatera ere iristen, nazioarteko hitzarmenak ehuneko horixe aholkatzen duenean, gutxienez, emakumearen parte-hartzea politikan ziurtatze aldera. Mexikon ez genuen besterik, eta, oraindik, %50 eta %50 ditugula esanez ari gara, baina ez da egia. Gutxiengo ginen, eta gutxiengotik jardunda, nola azaldu gauzak inork entzun zaitzan? Nola jardun inor konbentzi dezazun? Hain zuzen gehiengoan diren haien boterea murriztu behar dela esanez ari zara-eta! Botere handi horretaz neurrigabe baliatzen ari direla salatzen ari zara!

Nola moldatu zinen?


Asko saiatuta, eta abildade eta bitarteko asko garatuta, bestela ez dago modurik eta. Eta estudiatu eta ikasi eta beste emakume askorekin ideiak partekatuta. Eta gizonengandik ere ikasita, egiten dituzten gauzak zergatik egiten dituzten horrela ulertu nahian, eta egin nahi ez ditugunak haiengandik ez ikasten, eta denbora guztian horretan egoten, “hara hor beste bat!” bezala begiratzen zaituztela jakinaren gainean, “hara hor beste bat!”.

Gainkarga da hori, ordea. Estres gehigarria.


Emakumeak beti gara horretan, beti ari dira gu aztertzen: ala begiradarekin larrubizitzen gaituzte, ala begiradarekin larrubizitzen gaituzte. Ez dago besterik, beti da bat bera. Horrela da, eta kito.
Nortasun agiria
Maria Marcela Lagarde y de los Rios (Mexiko Hiria, 1948). Mexikoko Unibertsitate Nazional Autonomoko katedradun, antropologo, ikertzaile, militante, politikari… Latinoamerikako feminismoaren izenik inportanteenetakoa, hainbat eta hainbat lan idatziak ditu generoaz, feminismoaz, emakumeen demokraziaz eta botere hartzeaz. 2003an PRD Iraultza Demokratikoaren Alderdiaren zerrendetan aurkeztu zen –nahiz eta independente–, hautatu ere zuten, eta Kongresu Federaleko diputatu izan zen 2006 arte. Emakumeen fabore nabarmendu zen Lagarde legealdian. Feminizidio hitza asmatu zuen Ciudad Juarezeko egoera deskribatzeko, hura aztertzeko ikerketa zuzendu zuen, eta lortu ere zuen feminizidioa delitutzat hartua izatea 2007ko otsailaren 2tik hona. Ezaguna da beraren doktorego tesia: Los cautiverios de las mujeres: madresposas, monjas, putas, presas y locas (Emakumeen gatibutasunak: amaemazteak, mojak, putak, presoak eta eroak), gizarte patriarkalean emakumeek jasaten duten zapalkuntza era askotarikoa aztertzen duen liburua.
OFF THE RECORD - Aske izan nahi dut
zure ondoan,
espetxe hotza eta bakardadea,
bizi izan ditudan urte guztien
ondoren,
zugandik urrun egin nahi dut hegan,
nire hegoekin egin ere.
Bizitzaren muturrean lapurtutako urteak,
eta ni bazter batean.
Itsasoek gainezka egin dute nire malkoekin,
baina aski da.
Orain ni biziko naiz.
Ez dut atzera egingo.
Berriz hasi nahi dut,
aske izan nahi dut.
Olatu batek bezala jo zenuen nire bihotza,
baina egonarri handiko pertsona nauzu,
eta nire egin nituen zure ametsak.
Nire artean, dena aldatuko zela
esaten nuen.
Orain ispiluari begiratzen diot,
nahigabeturik,
denboraren seinaleak neurtzeko.
Nire bizitzaren zatiren bat
aurkitu behar dut nonbait.
Orain ni biziko naiz.
Ez dut atzera egingo.
Berriz hasi nahi dut,
aske izan nahi dut.


Haris Alexiou / Iñaki Friera,
Zureak egin du (Susa, 2009)

Azkenak
2025-03-05 | Leire Artola Arin
Zaintza eskubidea aldarrikatuko dute sindikatuek ostegunean

Martxoaren 6an 11:00etan Bilbon eta Iruñean mobilizazioak egingo dituzte sindikatuek, patronalak eta Eusko Jaurlaritza zein Nafarroako Gobernua interpelatzeko, zaintza eskubide kolektiboari dagokionez.


Tutankamon eta gero, Tutmosis II.a

Luxorren, Erregeen Haranetik gertu, hilobi garrantzitsu baten sarrera eta pasabide nagusia aurkitu zituzten 2022an. Orain, alabastrozko objektu batean  Tutmosis II.aren kartutxoa topatu dute (irudian). Horrek esan nahi du hilobi hori XVIII. dinastiako faraoiarena... [+]


Trumpek miresten badu...

AEB, 1900eko azaroaren 6a. William McKinley (1843-1901) bigarrenez aukeratu zuten AEBetako presidente. Berriki, Donald Trump ere bigarrenez presidente aukeratu ondoren, McKinleyrekiko miresmen garbia agertu du.

Horregatik, AEBetako mendirik altuenari ofizialki berriro... [+]


Ura erein daiteke, eta inkek bazekiten nola

Andeetako Altiplanoan, qocha deituriko aintzirak sortzen hasi dira inken antzinako teknikak erabilita, aldaketa klimatikoari eta sikateei aurre egiteko. Ura “erein eta uztatzea” esaten diote: ura lurrean infiltratzen da eta horrek bizia ekartzen dio inguruari. Peruko... [+]


2024an Euskal Herrian estreinatutako 900 filmetatik bi baino ez dira euskaraz izan

Pantailak Euskarazek eta Hizkuntz Eskubideen Behatokiak aurkeztu dituzte datu "kezkagarriak". Euskaraz eskaini diren estreinaldi kopurua ez dela %1,6ra iritsi ondorioztatu dute. Erakunde publikoei eskatu diete "herritar guztien hizkuntza eskubideak" zinemetan ere... [+]


“Herri Mugimendua saretu eta eraginkortzeko tresnak eskaini nahi ditu BAMek”

Euskal Herriko bi muturretatik datoz Itziar (Bilbo, 1982) eta Ekaitz (Erriberri, 2002), sortzen ari den Burujabetzaren Aldeko Mugimenduaren berri ematera. Euskal Herrian diren burujabetza prozesu ugariak arloz arlo bultzatu eta indartu nahi ditu BAMek. Lan horretan hasteko,... [+]


2025-03-05 | Gorka Menendez
Ordezkapen Handia

Aurrekoan, ustezko ezkertiar bati entzun nion esaten Euskal Herrian dagoeneko populazioaren %20 atzerritarra zela. Eta horrek euskal nortasuna, hizkuntza eta kultura arriskuan jartzen zituela. Azpimarratzen zuen migrazio masifikatua zela arazoa, masifikazioak zailtzen baitu... [+]


2025-03-05 | Itxaro Borda
Espantuka

Ez dut beti ulertzen nola aritzen ahal diren lur planeta honetako zati okitu, zuri, gizakoi eta kapitalistako aho zabal mediatikoak, beraiena, hots, gurea, zibilizazioa dela espantuka. Berriak irakurtzen baldin baditugu, alta, aise ohartuko gara, jendetasuna baino, barbaria dela... [+]


C2ko ikasleei eskerrak

Administrazioko hainbat gai, LGTBI+ kolektiboko kideen beharrizanak, segurtasun subjektiboa, klima aldaketa, gentrifikazioa, ikus-entzunezkoak erabiltzeko modu berriak, audientzia-datuak jasotzeko moduak, dislexia, ikuspegi pedagogiko aktibo eta irisgarriak, literatur... [+]


Elebitasunaren tranpa

Auzitan jar ez daitekeen baieztapen orokor eta eztabaidaezinaren gisan saldu digute hizkuntzak jakitea printzipioz ona dela, baina baditu bere "ñabardurak", edo esanahi ezkutuagokoak. Hemengo ustezko elebitasun kontzeptuaren azpian dagoen baina kamuflatzen den... [+]


2025-03-05 | Karmelo Landa
Gure esku dagoena

Otzandu egin gara, katalanak eta euskaldunok, ekaitzaren ondoren. Saiatu ginen, bai; sendo ekin genion, eta gogor kolpatu gaituzte; ezin izan genien gure helburu zuzen, ezinbesteko, sakratuei eutsi. Eta porrotaren mingostasuna dastatu dugu, eta bigundu egin gara irabazleen... [+]


1936ko Gerrako Haurrak
Bidaia itxi gabea

1936ko Gerran milaka haurrek Euskal Herria utzi behar izan zuten faxisten bonbetatik ihes egiteko. Frantzia, Katalunia, Belgika, Erresuma Batua, Sobietar Batasuna eta Amerikako herrialdeetara joandako horien historia jasotzeko zeregin erraldoiari ekin dio Intxorta 1937... [+]


Eguneraketa berriak daude