Claude Lévi-Strauss zenaren Tristes Tropiques lana atera berri da euskaraz, aurten, pozgarriki, argitaratu diren itzulpen ugarien artean. Jakin minez nengoen Jon Alonsok nola euskaratu duen liburuko lehen esaldia: “Je hais les voyages et les explorateurs”. Eta erosi nahi nituen nobedade askoren kaltean lehentasuna eman diot, ez soilik bidaiekiko gorrotoa nola adierazten duen ezagutze aldera, baita liburu hau nolabaiteko oparia badelako ere. Baina irrikari eutsi eta etxean egon arte ez irekitzea erabaki dut.

Behin nire logelan, eroso jarrita, liburu berri bat lehenengoz irekitzearen erantzukizun ia erotikoaz lotsaturik, leitu dut: “Hastio ditut bidaiak eta esploratzaileak”. Ordubetera iritsi ez den saioaren ondoren, orrialdeak itxi eta liburua apalategian utzi dut, arreta gabe bezala, baina berariaz harentzat prestatu dudan toki batean. Louis-Ferdinand Célineren Gauaren muturrerainoko bidaiaren ondotxoan.

Nobela horren hasmentan oso bestelako hitzak ageri zaizkigu: “Bidaiatzea oso da probetxuzko gauza, irudimenari eragiten dio. Gainontzeko guzia desilusio eta neke hutsa”. 1992tik euskaraz daude, Matías Múgicak itzulita. Lévi-Straussen bidaiarekiko hastioaren zain zeudela iruditzen zait, bi liburuak XX. mendeko 50ko hamarkada hasieran –hiru urteko aldearekin– argitaratu zirenetik, hizkuntzatik hizkuntzara luzatu duten eztabaida gurean ere segitu ahal izateko.

Tentatuta egon naiz bidaiaren alde edo kontrako gerran muturra sartzeko eta gelditzen zaidan tartea kontu hari buruzko nire iritziarekin betetzeko, bidaietako literatura auzian sartuta. Zorionez erreflexu onak izan ditut eta ez naiz hortik irristatu. Lévi-Straussen eta Célineren adibideak beste norabait eraman nahi ditut, liburuek beraien artean duten ezusteko solasetara, hain zuzen.

Lan egun arrunt eta astun baten ostean, Dantek aitortzen digu, hildako lagun onekin hitz aspertu goxo bat egitea atsegin zuela. Esan izan da irakurtzea gure aitzindariekin solastatzea dela. Quevedok ere diosku, begiekin entzun ahal ditugula hildakoak. Kulturak gu –gure bakardadean– lehenagokoarekin lotzen gintueneko garai bateko lekukotasunak dira. Ni bestelako ohituretara emanagoa naiz. Liburu paseatzaile definitu dut inoiz nire burua, literatur lan bakoitzak eskatzen duen topografia, marrazten duen nondik norakoa, oinekin bilatzen baitut –Quevedorena orekatzeko, bere etsaiaren hitzetan adieraziz: “Liburu libro (libro, alegia, zentsuretatik) gutxi batzuekin pasatu eta paseatu ohi naiz”.

Ariketa honi beste bat gehitu diot: liburuak euren artean hitz eginaraztea. Elkarren berri ez duten bi adiskideak aurkeztea bezain laketgarria izan daiteke.

Nire apalategian, Céline eta Lévi-Strauss bezala, elkarren ondoan dira aspalditik Kavafis eta Joachim du Bellay poetak, bidaiez mintzo hauek ere. Lehenak irakatsi zigun inportantea ez dela inora iristea, bidea bera baizik: “Itakara itzultzeko bidaian abiatzen zarenean, / egizu otoitz bidea luze izan dadin, / menturez betea, ezagutzez betea”. Erantzunezina lirudike, nik neuk hala sinetsi dut luzaro, baina Bellayk aurka eginez erantzuten dio XVI. mendetik: “Zoriontsua, Ulisesek bezala, bidaia luzea egin duena / eta, hark bezala, urrezko ardi larrua lortu / eta, menturez, ezagutzez betea, etxeratu egin dena gero”. Du Bellayren Les Regretsetako 83. sonetoak eta Kavafisen Barbaroen zain poemak ere orduak –urteak– eman dituzte gure inperio honen suntsipen salbatzailea eztabaidagai.