Euskara kolonbiar erara

  • Hirugarren adineko pertsonak zaintzeko eskaera handia da, geroz eta gehiago bizi baikara. Eta zaintzaile horiek, sarri, latinoamerikarrak dira. Kasu askotan, egun osoa elkarrekin pasatzen dute adineko euskaldun zaharrak eta Hego Amerikako laguntzaileak, paisaia linguistiko bitxia osatuz.
Mikel Garcia
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Chisme-ei buruzko telebista saioak ikustea atsegin du Juanita Aldaiak, Hondarribiko Alde Zaharreko bere etxean chisme deitzen baitiete txutxu-mutxuei. 89 urteko emakume honek badaki ahorita ez dela orain, geroxeago baizik, eta párese hitzak ez duela esan nahi geldirik egoteko, zutik jartzeko baizik. Dora Betancourt zaintzaile kolonbiarra duenetik behintzat, hala da bere etxean. Hasieran, kosta egin zitzaien elkar ulertzea, batez ere hondarribiarrari, Juanita Aldaiaren semeek zaintzaileari jakinarazi zioten arte –amari lotsa ematen ziolako zuzenean aitortzea– ez ziola gehiegi konprenitzen.

Orain, ondo moldatzen dira hizkuntzarekin, eta Betancourtek hitz eta esamolde ugari ikasi du euskaraz. Attona Joxek –horrela deitzen dio Dorak Juanitaren senarrari– buruko gaitza du duela lau urte pasatxotik, ahaztu egiten zaio zaintzaileak ez duela euskaraz hitz egiten eta hondarribiera jatorrean mintzatzen zaio. Are gehiago, Joxe Errazkini ez zaio gustatzen Betancourtek bizarra mozterik eta halakoetan purrustaka hasten da, euskaraz bereak eta bi esanez; hitz itsusi horiek buruan gorde eta etxeko andreari galdetzen dizkio zaintzaileak. “Hori esan al dizu?”, lotsatu ohi da Juanita Aldaia, eta barrez bukatzen dute biek, botatako madarikazioak argitzen. Biraoak ondo ikasi dituela azaldu digu Betancourtek.

Hori bai, irakasle zorrotza du zaintzaileak: burua ondo daukanetan, hitzez gain ahoskera zuzentzen dio Errazkinek, “s-ak eta z-k ez ditugulako Kolonbian ondo bereizten”. Gustura aritzen da Errazkin Betancourtekin maisu lanak egiten, ‘edan’ esan beharrean ‘adan’ esan duela eta halako hitz aldrebestuak barre artean zuzentzen. Jakin-min handiko pertsona da Dora Betancourt, dena galdetzen du, etxeko senar-emaztea solasaldian ari direnean, edota euren semeekin mintzatzen direnean, belarria jartzen du, eta berba anitzen esanahia eskatzen du ondoren. Bere herrira telefonoz deitzen duenean senideak harritu egiten dira batzuetan, hitz egiteko era aldatu duela-eta.

Azken finean, entzumena eta mintza-praktikak primeran datozkio Dora Betancourti: hainbeste ordu Aldaia eta Errazkinekin egoteak erraztu egiten dio alaba ulertzea. Izan ere, euskaraz eskolatu du lau urteko alaba, eta hau ere hitzak eta ahoskera zuzentzen hasi zaio dagoeneko. Argia bidaltzen diegunean, erreportaje hau itzuliz praktikatu dezatela esan diegu, baina euskara zailegia darabilgula erantzun digu Juanita Aldaiak, berea bestelako euskara dela –gurea baino aberatsagoa, ez dugu dudarik–. Beraz, herriko hizkera eta ukitu kolonbiarra uztartuz jarraituko dute Hondarribiko Alde Zaharreko etxe honetan.

Telenobelen itzultzaile

Desberdina da Martina Zabalaren eta Fernanda Zorrillaren kasua. Errenterian bizi arren, Aranoko baserri batean jaioa da Zabala, eta bertako euskara joria mantentzen du seme-alabekin, baina gaztelania hutsean aritzen da zaintzailearekin. “Ez du euskaraz ikasi nahi izan eta beraz, castellanoz behar”, adierazi digu Zabalak irribarre goxoarekin. Landu enpresak jartzen dizkio zaintzaileak eta orain arte, denak hegoamerikarrak egokitu zaizkio. Zabalaren alabaren hitzetan, amak ez du inoiz arazorik izan eta oso ondo hartu ditu laguntzera etorritakoak, izaera ere halakoxea baitu.

Fernanda Zorrillak (kolonbiarra hau ere) urtebete eman du aranoarrarekin eta aipatu digu oso zaila egiten zaiola hizkuntza, ez duela inoiz interesik jarri ikasteko, ezta etxeko andrea seme-alabekin ari denean entzuteko ere. Gehienez ‘agur’ esaten du, dendatik ateratzean.

Hartu-eman kulturala, dena den, ezin izan dute saihestu, egun osoa elkarrekin egonda. Nafarroako mugako herria izanik, Aranoko garai bateko kontrabandoaz hitz egiten dio 96 urteko emakumeak, anaiak pilotan jokatzen zueneko istorioak kontatzen dizkio, Espainiatik egin dituen bidaiak gogoratzen ditu… Eta zaintzaileak Kolonbiako bizimoduaren eta giroaren berri ematen dio. Ez hori bakarrik, musika biziki atsegin du Fernanda Zorrillak eta Bilboko irrati-kate latinoa jarri ohi du etxean: “Eta bestela, saltsa, merengea, ballenato… Edozer gauza kantatzen diot belarrira, eta dantzan egiten dugu. Berak dio zaharregia dela, baina oraindik dantzan egin dezakeela erantzuten diot nik, eta mugitzen hasten da, nirekin batera”. Bazkalosteko telenobela latinoamerikarrak ulertzen ere, lagundu egiten dio Zorrillak Zabalari.

Telebistako saioez, kaleko kontuez eta azken berriez solas egin ohi dutela argitu digu Martina Zabalak, beti ere gaztelania erabiliz, euskaraz ez zekien praktikantea Aranoko baserrira agertu zenetik pixkanaka ikasi duen castellanoa erabiliz. Nonbait, asko galdetu diegu hizkuntzaren inguruan, bisita bukatu eta handik egun batzuetara jakin dugulako ondorengoa: atetik irten bezain laster, Zabalak zaintzaileari esan dio euskaraz irakatsi nahi diola. Datorren urtean errepikatu beharko dugu bisita.

Kanal honetatik interesatuko zaizu: Soziolinguistika
2024-11-14 | Uriola.eus
Bilboko euskaltzaleen GUKA mugimenduak euskaraz bizitzeko erronkak irudikatu ditu metroko eskailera mekanikoetan

GUKA Bilboko euskaltzaleen mugimenduak euskararen aldeko ekintza esanguratsua burutu du astearte arratsaldean Deustuko metro geltokian, Bilbon euskaraz bizitzeko oztopoak eta aukerak irudikatzeko.


Ainhoa Lasa Agirre, aholkularia
“Gazteek nahi dute euskarari buruz hitz egin”

Ainhoa Lasa Agirre (Lovaina, Flandria, 1976) Emun kooperatibako kidea da. UEUko udako ikastaroetan, hezkuntza soziolinguistikoaz hizketan ezagutu genuen uztailean. Dozena bat urte daramatza DBH4ko gazteen ikasgeletan esku-hartzeak egiten. Egitasmo osoak dira, herriko ikastetxe... [+]


2024-01-23 | Sustatu
Iñaki Iurrebaso soziolinguistaren hitzaldi sorta herriz herri

Asteartez Zarautzen hasita, Iñaki Iurrebasoren hitzaldi zikloa antolatu du UEMAk. Euskararen egoera ezagutzeko gako berriak ematen dituelako, arnasguneak eta udalerri euskaldunak sendotzea euskararen biziberritzerako giltzarria zergatik den ere azaltzen duelako... [+]


2024-01-19 | ARGIA
1950-1970eko hamarkadetan Altzara heldutako etorkinek euskararekin izan duten harremana aztertu dute

Espainiatik Donostiako Altza auzora migratutako biztanleek euskararekin izan dituzten bizipenak eta jarrerak aztertu ditu Soziolinguistika Klusterrak. Etorkinok integrazio sozialerako eta laboralerako ez zuten euskararen beharrik izan. Euskal hiztunek, berriz, migrazio-prozesua... [+]


2023-08-16 | Ilargi Manzanares
1826ko bertso “berriak”, sei emakume haurdun utzi zituen doneztebarrari jarriak

Ricardo Urritzola ikerlariak aurkitu du bertso sorta Nafarroako Errege Artxiboan eta Ekaitz Santaziliak Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakasleek aztertu ditu. Fermin Altxu Beristain maisuari leporatutako salaketa baten harira idatzi ziren.


Euskararen gainbehera zantzuak ageri dira udalerri euskaldunetan

UEMAk (Udalerri Euskaldunen Mankomunitatea) berariaz aztertu ditu VII. Inkesta Soziolinguistikoak bere herriekiko eman dituen emaitzak, eta argi-itzalak agerikoak dira berriz ere: herri euskaldunenek euskal hiztunak galdu dituzte.


Euskal soziolinguistika Jardunaldia atzeratu egin da apirilaren 25era

Hendaian ziren egitekoa 15. edizioa, martxoaren 23an. Egun osoko egitaraua antolatu dute zenbait hitzaldi, mahai-inguru, aurkezpen eta tailerrez osatuta. Ipar Euskal Herrian Frantziako gobernuaren erretreten erreformaren aurka deitutako greba orokorrak ekarri du erabakia.


Iñaki Iurrebaso
“Hiztunek ez diote bizkar ematen euskarari”

Errealitatea eraldatzeko, gauzak ahalik eta zehatzen ezagutu behar direla sinetsita dago Iñaki Iurrebaso Biteri (Legazpi, 1967). Soziologoa ikasketaz, ofizio horretan aritu izan da beti, hasi Donostiako Udalean, Aztikerren ondoren, eta bere kabuz gero. Azken zortzi urteak... [+]


2023-03-20 | Leire Artola Arin
EAEko Inkesta Soziolinguistikoa
Euskaldunen %27 moldatzen da euskaraz hobeto, erdaraz baino

Eusko Jaurlaritzak Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako VII. Inkesta Soziolinguistikoa aurkeztu du. Duela 30 urte baino 261.000 euskaldun gehiago daude, baina jaitsi egin da euskaraz erdaraz baino errazago egiten dutenen kopurua, %34,6tik %27,4ra. Gazteen artean nabarmen egin du gora... [+]


2022-11-09 | Sustatu
Zapla!: podkast soziolinguistikoa Euskaraldiaren harira

Euskaltzaleen Topaguneak eta Euskaraldiak sortu dute EITB podkast atariarentzat Zapla! podkast berria. Hizkuntza ohiturak aldatu eta Euskarazko praktika linguistikoak indartzeko tresna da. Belarriprest eta Ahobizi guztientzat lagungarri izan nahi du produktu berriak,... [+]


2022-07-13 | Unai Brea
Aitor Bedialauneta Arrate. Euskal Gorrak elkartearen presidentea
“Gorrak gutxiengo soziolinguistikoa garela uste dugu”

Zeinu hizkuntzaren interpretearen ezinbesteko laguntzaz egin diogu elkarrizketa Aitor Bedialauneta Arrateri (Ondarroa, 1991), Euskal Gorrak EAEko gorren elkarteen federazioaren presidenteari. “Interpretearen mendekotasunik dudan? Une honetantxe, biok daukagu”,... [+]


Txillardegi-Hausnartu soziolinguistika sariketaren XV. edizioa abian da
Soziolinguistika Klusterrak eta UPV/EHUk antolatzen dute eta irailaren 16ra arte dago lanak aurkezteko aukera.

2022-05-25 | Leire Artola Arin
Euskararen kale erabilera egonkortasunetik ateratzeko beharra azaleratu du azken neurketak

Soziolinguistika Klusterrak asteazkenean argitaratu du 2021eko ikerketaren txostena. Neurtu dute euskararen kaleko erabilera egonkor dagoela, eta azken neurketan bezala zortzitik batek hitz egiten duela (%12,6). Eremu euskaldunenetan jaitsi egin da. Proposatu dute hazkundea... [+]


2022-03-16 | Leire Artola Arin
Arnasguneetako euskararen erabileraren bilakaera negatiboa erakutsi du UEMAren ikerketak

Kaleko 71.000 elkarrizketa eta 227.900 solaskide behatu dituzte UEMAko herrietan, eta 2017koa baino ikerketa are sendoagoa burutu dute. Erabilera orokorra ez da ia aldatu: bostetik hiru aritzen dira euskaraz. Adina eta generoaren arabera badira desberdintasun batzuk.


Eguneraketa berriak daude