Ez da hedabidetzarretako izar, iaz saritutako Paul Krugman-en oso alderantziz. 2009ko Nobelaren 969.000 euroak, endemas, Oliver E. Williamson-ekin erdibanatuko ditu, baten ikerketek ez duten arren zerikusirik bestearenekin. Elinor Ostromek 76 urterekin lortu du komunikabide minoritario batzuek auzolanaz eta herri jabegoaz mintzatzea; ezin zitzaion erretreta sari atsegingarriagorik egokitu.

Sin Permiso hilabetekari ezkertiarrak webgunean oparitu dizkigu Ostrom hobeto ezagutzen laguntzen duten artikuluak, batzuk ingelesetik gaztelaniaratuta. Mario Bunge filosofo argentinarrak Elinor Ostrom: un Nobel bien ganado idatzi du. Aldizkariaren editore Antoni Domenech-ek Unas palabras sobre el Premio Nobel de Economía 2009 a Elinor Ostrom. Pete Linebaugh historia irakasle iparramerikarrari Counterpounch guneko artikulu mamitsu bat itzuli diote, herri lurrak, Ostrom eta Tom Paine XVIII.eko pentsalari utopiazalea lotzen dituena. Propinatzat, Adam Smith-ek Nobel sarien webgunerako Ostromi egindako elkarrizketa itzuli eta argitaratu dute.

Ostromek urte luzez herri ondasunak auzolanean kudeatzea ikertu du, politika zientziak eta ekonomiak tupust egiten duten eremu erakargarrian. Lanerako eredu matematikoak erabili ditu, jokoen teoriak ematen dituenak sarritan.

Aspaldi honetan ekonomialari akademiko gehienek jabego pribatuaren laudorioa kantatu dute. Azalaren ifrentzuan, sozialismo errealean bizi ziren –eta oraino aleka dirauten– herrialdeen hautua estatuaren jabegoa izan da. Auzolaneko jabego edo kudeaketarentzako lekurik apenas, batean bezala bestean.

1968an Science aldizkariak plazaratu zuen Garrett Hardin-en The tragedy of the commons (Herri-lurren hondamendia) eta ekonomialarien buruetan iltzatu zuen Britainia Handiko herri-lurrak, komunalak, efikaziarik ezak galdu zituela XVIII.ean. Garai hartako moda ere bazen: gurean, gerra karlisten pizteak izan zuen zerikusirik nekazariei mendien pribatizazioak ekarri zien bizi ezinarekin. Ororen buru, Hardinen ideia mito fundazional bihurtu zen XX. mende akaberako moda berriaren tzako: oro pribatizatu.
Elinor Ostromek 1990an Governing the commons: The evolution of institutions of collective action atera zuen. Bertan jipoitu zituen Hardinen eta neoliberalen aurreiritziak. Ekonomian eta psikologia sozialean oinarritutako ikerketekin azaldu zuen historian zehar anitz izan direla herritarrek autoeratuta eraginkortasunez maneiatu dituzten ondasunak, izan lurrak, basoak, urak edo arrainak. Reinhard Selten matematikariak jokoen teorietan egindako berrikuntzez lagundurik egin zuen lan Ostromek, eta liburuaren maila zientifikoa asko famatu zuten.

Elkarlanaren ekuazioak

Elinor Ostrom ez da mintzo herri-lurrez, inork pentsa ez dezan antigoaleko kontuez ari dela. “Jabego amankomunezko baliabideez” ari da. Gaur egun hartu beharreko erabaki politiko eta ekonomikoez interesatzen da, historiaz baino gehiago.

“Elinor Ostromek –idatzi du Nobel komiteak– auzitan ezarri du jabego komunak eraginkortasunik ez duela dioen iritzi konbentzionala, zeinak pentsarazten duen aginte zentralizatu batek kudeatu behar duela edo bestela pribatizatu. Oinarrituz erabiltzaileek berek arrantzaz, larreez, oihanez, aintzirez eta lurpeko urez egindako erabilpenean, Ostromek erakutsi du gehienetan emaitza hobeak lortzen dituztela teoria estandarren arabera egindako aurreikuspenetan espero baino. Egin dituen ikerketek azaldu dute erabiltzaileek baliabideok kudeatzerakoan erabakiak hartzeko bezala gatazkak konpontzeko mekanika sofistikatuak darabiltzatela, eta emaitza onak eskuratzen dituztela”.

Maiz adierazi du Ostromek jabego komuneko auzolanak ikasketa eskatzen duela, ez duela balio autoorganizatzeko ohiturarik ez duen talde bati bere arazoen kudeaketa eskuetan bat-batean uztea, baliabideak eta informazioa behar dituela, egokitzeko prozesua burutzeaz gain. Auzolanaren emaitzak beti onak ez direla ere aitortzen du.

Ikerketa zehatzez erakutsi dute Ostrom eta bere taldeak ondasun asko hobeto kudeatzen dituztela erabiltzaileek beren gisa antolatuta estatuak modu zentralizatuan aginduta baino. Zer esanik ez akziodunen interesa baino zaintzen ez duten korporazio pribatuek baino.

Agintariek buruan baldin badute eskualde bateko herritarrei ondasun baten kontrola uztea, nola jokatu behar dute? Ingelesezko Wikipedian dager Ostromek arrakastatsua izatekotan auzolanarentzako proposatutako baldintza saila. Hasteko, taldeak garbi ezagutu ditzala mugak, jabegoarenak eta kudeaketa eremuarenak. Bigarrenik, maneiatu behar duen jabegoa lekuan bertako baldintzetara egokiturik egon dadila. Gero, partaide gehienek hartu behar dute parte erabakietan.

Proiektuaren liderrek kideen artekoak izan behar dute, edo beti ere kideen kontrolpean egon. Taldearen arauak hausten dituztenentzako zigorrek mailakatuak behar dute izan. Gatazkak konpontzeko tresnak merke eta errazak dira. Bazkideen erabaki ahalmena ontzat hartu behar dute goragoko agintari politikoek. Azkenik, partaidetza edo jabegoa oso zabala baldin bada, maila eta enpresa txikiagoetan deszentralizaturik kudeatu behar da.

Nobel sarietako gunearen komunikazio arduradun Adam Smithek – izen hori edukitzea ere!– elkarrizketa egin dionean, ikertu izan dituen ereduetako bat aipatu dio Ostromek: AEBetako Maine-ko itsas hegian abakando edo mixerak harrapatzetik bizi diren arrantzaleena. “1920ko hamarkadan arrantzaleek arrantza guztia suntsitu zuten kasik. Orduan elkartu eta arau burutsuak jarri zituzten, Maineko abakando harrapaketa munduko arrakastatsuena bihurtu arte”. Orain arazoa kanpotik datorkie, inguruetako itsasoa hondatu denez, edozein gaixotasunek kalte handia ekarriko liekeelako, baina egia da luzaz izan direla oso efikazak.
Nepalen laborariek berek kudeatutako ureztatze sistemak ikertu ditu: “Munduko Bankuaren eta abarren laguntzarekin antolatutakoak baino merkeago eta eraginkorragoak dira”. Valentziako baratzeen ureztatzea mila urte baino gehiagoz osteguneroko bileran kontrolatzen duen Tribunal de les Aigües de València ere aipatu du eredutzat.

Gizakia berekoia dela eta auzolanak deus balio ez duela dioten topikoak zientziaz eta matematikaz gezurtatzen saiatu da Ostrom. “Ahalmen handiak dauzkagu gizakiok, baina alderantzizkoa sartu digute buruan: gainerakoek ez dauzkagun ahalmen genetikoak dauzkatela jefeek”.

Argazki oina: Proceedings of the National Academyren gunetik hartu dugu Elinor Ostromen argazki hau. Los Angelesen sortutako Elinor zientzia politikoetan irakaslea den Vincent Ostromekin bizi da ezkonduta. Biak ari dira AEBetako unibertsitateetan. 1973an Indianako unibertsitatearen barruan abian jarri zuten tailer bat analisi politiko eta ekonomikoaz oso famatua egin dena: Workshop in political theory and policy analysis. Beranduago, Arizonakoan Center for the study of institutional diversity fundatu zuten; Ostromek beti azpimarratzen du giza taldeen aniztasuna kontutan hartu beharra. Nobel saria eman diotenean, haren esaldi hau ipini dute webgunearen lehen orrian: “Idatzi gabeko edozein legerekin daukagun arazoa zera da: ez dakigula nora jo hura ezabatzeko”.