Zarautz, 1981. Jaio zinen garaia eta lekua.

Niretzat Zarautz aita da, eta aitarekin zerikusia duen guztia. Ama bilbotarra da, eta amarenak beste erreferentzia mota batzuk dira niretzat. Zarautz etxera bueltatzea da, bere alde onak ditu, lasai eta seguru sentitzen naiz edozein lekutan, baina baita alde txarrak ere: hori segituan amaitzen da. Lasaitasunak eta segurtasunak ez didate gehiegi ematen. 15 egunez gustura egoten naiz, baina gero itota sentitzen naiz. Eta itsasoa, Zarautz itsasoa ere bada. Eta garaia... 80. hamarkadan jaio nintzen, baina nik 90.a bizi izan nuen. Badaude erreferentzia batzuk nire garaiari dagozkionak. Gogoan dut Zarautzen tren geltokia okupatu zuten lehen aldia. Gainera, orduko okupak beste zerbait ziren: oso punky-ak ziren, nire osaba ere talde horretakoa zen... beste mobida bat zen. Akordatzen naiz bazela grazia handia egiten zidan koadrilla bat. Bazen Maite izeneko neska bat titi artean arratoi bat eramaten zuena. Eta guk txikitan arratoi harekin jolasten genuen!

Garai hartan pauta guztiekin hautsi behar zen, ordura arte bizi izandako guztiak ez zuen balio eta zerbait berria asmatu behar zen. Bestalde, aita eta ama dira niretzat erreferente garbiak. Troskistak ziren, eta nire heziketa ere halakoa izan da: oso irekia, oso permisiboa, baina baloreekin oso gogorra.

Nola nola bizi dituzu zure espazioa eta denbora?

Nik uste espazioak denbora aldatzen duela. Zarautzek, esaterako, denbora mota bat du: Zarautzen poliki doa denbora. Bilbon bizi naizenean denbora askoz azkarrago doa, eta ni eta nire pentsamentuak ere bai. Uste dut espazioak asko eragiten duela denboran. Bestalde, niretzat espazioa eskultura da eta denbora, bideoa. Agian, horregatik erabiltzen ditut bi gauzak. Denborarekin lan egin nahi dudanean bideoa erabiltzen dut eta espazioarekin lan egin nahi dudanean, eskultura. Argazkia ere denbora da. Akaso, horregatik ez zait margotzea gustatzen, margotzen dudanean ez daukadalako ez espaziorik ez denborarik. Existitu existitzen dira, baina ez dira medioaren hizkuntza propioa.

Artistarentzat garrantzitsua da bizi den espazioa?

Nik uste baietz. Nik aukeratu egin dut Bilbo, daukan erritmoagatik. Nik erritmoa behar dut. Inguratzen nauen guztia makal badoa ni ere makal noa. Eta hori obran nabaritu egiten da. Gainera, Bilbora itzuli nintzenetik mugitzen diren eskulturak egiten ari naiz. Agian eskulturetan bi dimentsio horiek, espazioa eta denbora, jasotzeko ahaleginean.

Nolatan hasi zinen migutzen diren eskulturak egiten?

Masterraren eragin urruna izan daiteke, programazioarekin, zirkuito txikiekin eta sentsoreekin aritu bainintzen lanean. Erotu egin nintzen, baina ikasitakotik zer edo zer aprobetxagarria atera nezakeela iruditu zitzaidan. Eskulturak egiten ari naizenean neronek mugitzen lantzen ditudan einean, eta gustatzen zait eskultura beti berdin ez egotea, aldatzen joatea, eskulturak berak hainbat denbora eta egoera izatea. Eta horrekin probatzen hasi nintzen. Kontua da motorren kontua nahaspila handia dela, eta egiteko, sortzeko, oso eskultura makalak izaten dira.

Zu Bilbon bizi zara. Zu Euskal Herrian ere bizi zara. Horrek ere badu eraginik zure obran?

Ez dut uste hemen egiten den arte guztia euskal artea denik, erreferenteak mundialak baitira. Baina garai batean haustura handia eman zuen hemen sortzen zen arteak, batez ere eskulturan, eta guk hortik edan dugu. Guretzat askoz garrantzitsuagoa da instalazioetan eta lanetan esperimentala izatea, bila aritzea, irudi totalitario eta handia ematea baino. Beste fakultate batzuetan irudi unitarioa eta distira propioa duten piezak egiten erakusten dute, eta hemen ez da horretara hainbeste jotzen. Agian, egiteko era xumeagoa da, estrukturalagoa, eta emaitza ez da horren garbia eta distiratsua, baina funtsa du, eta errotik datorren zerbait dela uste dut. Azken batean, kulturak egiten du pentsatzeko era, eta pentsatzeko era artean islatzen da. Oteizarentzat garbia da hori: harentzat euskaldunok burua egituratzeko eta pentsamendua egituratzeko dugun era desberdina da, hizkuntzagatik. Eta Oteizarengandik edan zuten Txomin Badiolak, Angel Badosek... Euskal Eskultura Berria deritzana sortu zuten, eta hori haustura garbia izan zen estatu mailan egiten zenarekiko.

Zertan zetzan haustura hori?

Txomin Badiolaren lana, esaterako, muntaian oinarritzen da: adierazleak diren elementuak jartzen ditu, baina sekula ez dio obrari adierazi totalitario bat ematen. Irakurketa irekia da. Adierazle batzuk jartzen ditu, eta denak batuta istorio bat irakur dezakezu, baina ez dizu istorioa berak ematen. Esaterako, Antonio Valdesek ematen duen bezala: irakurketa itxia dago, inposatu dizu imajina, esanahia eta dena. Eta haustura hori oso garbia da. Eta nik ere bide horretan ikusten dut nire lana.

Gatazka politikoak eragiten al dizu artista gisa?

Gatazka blokeoa da beti, geldialdia. Eta blokeo hori gizartean dago, eta bere kulturan ere bai. Eta horrek gauza askotan eragiten digu. Esaterako, ez gara oso irekiak kanpotik datorrenarekiko. Oraindik oso itxita jarraitzen dugu, eta gainera oso sendo gure pentsakeran, “kanpokoak ez du hemengoan bezain beste balio” horretan. Valentzian eta Madrilen, adibidez, askoz ere irekiagoak dira. Jakina, horrek badu beste kontrapuntu bat ere. Ez dakit haien berezitasunekin jabetzen ote diren. Ez dakit berezitasunik sentitzen duten, guk bai, kulturako alor guztietan. Jabetzen gara arte euskalduna badagoela, literatura euskalduna badagoela, eta gainera desberdina dela egiteko eran, ez bakarrik hizkuntzan. Gainerakoan, nik ez dut sekula gatazka gai gisa hartu, ezta hartuko ere. Ze nik zerbaiti buruz hitz egin nahiko banu, hitz egingo nuke, baina niretzat artea ez da hori, artea ez da pentsamentu bat hiru dimentsiotara ekartzea. Hala balitz artea egiteak ez luke zentzurik. Niretzat mundu sensiblearen, intuitiboaren eta arrazionalaren elkartze gunea da artea. Egia da aretoak guztiz politizatuta daudela; lortzen ditugun beka guztiak politikoek ematen dituztela; sariak, banketxeek... Beraz, zeharka jakina eragiten duela, baina lanean zuzen-zuzenean ez. Ni ez naiz artista politikoa.

"Euskarak ez du “hogar” kontzeptua adierazteko hitzik", irakurri dizut.

Edo ni naiz, agian, euskaran hogar hitza aurkitzen ez duena. Obra baten harira aipatu nuen hori, esan nahi nuena ez baitzen etxea. Tarte izena du piezak. Metakrilatozko bi plantxa handi dira, parez-pare daudenak: batean ate bat dago eta bestean bi leiho. Baina bi plantxak etengabe mugimenduan daudenez ez da sekula barne espaziorik sortzen, eta beraz ez da babes sentsaziorik sortzen, ezin da babeslekurik sortu bi hormen artean. Nire bizitzarekin zerikusia du. Ni beti mugimenduan nabil, alde batetik bestera, eta etengabeko mugimenduan egoteak ez dit nire lekua bilatzen uzten. Bilatu dudanerako hanka egin behar dut. Nire “hogar” delakoa motxilan balego bezala. Nahiz eta batzuek ikaragarrizko hipotekak ordaintzen dituzten etxeak erosteko...

Zuk ere beharko duzu dirua bizilekuaren alokairua, estudioarena, materialarena... oradaintzeko. Nola moldatzen zara?

Ekoizpenari dagokionez orain arte zorte handia izan dut, bekak jaso izan ditut eta ekoizpen aldetik ezin naiz kexatu, beti ordaindu izan didate. Piezak ez zaizkit dirua kostatu. Bizitzea beste gauza bat da, arteak oraindik ez baitit bizitzeko ematen. Bai, sariak jaso ditut, eta horrek laguntzen du, baina niretzat artetik datorren dirua arterako da. Inbertitu egiten dut. Beraz, nire bizitza beste era batera soluzionatu beharreko zerbait da. Iaz eskola batean plastikako klaseak ematen nituen; Ikertze-rekin Tabakalerarentzako kolaborazioak egiten ditut... Baina urtarrilera arte arteaz gain beste lanik ez egitea erabaki dut, estudiora etorriko naiz egunero. Bi hilabete daramatzat produzitu gabe, azkenenko erakusketatik, haustura hori behar bainuen. Beraz, urritik otsailera, ez dakit nola, baina estudioan bakarrik arituko naiz. Sorkuntza lanetan ari ez naizenean prostituitzen ari naiz, horrela sentitzen dut, eta estudiora etorri gabe 2 hilabete badaramatzat gaizki sentitzen hasten naiz. Behar dut. Niretzat beste lan motak prostituzioa dira: ez dut gorputza saltzen, baina bai burua.

Pertsonen arteko espazioaz ere egin duzu gogoeta.

Argazki serie bat daukat egina. Pertsonen arteko espazioa beharrezkoa dela uste dut. Ni pertsona indibiduala sentitzen naiz, eta bi pertsonaren artean espazio hori galtzen denean beste zerbait sortzen da, baina indibidualitatea galdu egiten da. Serie horretan indibidualitate horri begiratzen nion, eta adierazten nuen pertsonok beharrezko ditugula sekretuak geu izaten jarraitzeko. Orain beste serie batekin hasi naiz, aniztasunaren eta unitariotasunaren arteko desberdintasunaz ari naiz gogoeta egiten. Gauza asko bateratzen direnean gorputz bat sortzen dute. Masa. Eta masa ez dira mila gauza, baizik eta masa bakarra. Eta bikotean berdin, bikotea bikotea da, ez dira bi pertsona.

Familiak, iraganak, memoriak, loturek... zer pisu dauka artea egiterakoan?

Azkenengo esposaketan pisu handia. Jende askok pentsatu du nire aitari eskainia zegoela, eta ez. Egia da nire aita hil berria zela eta hori bizitzen ari nintzela, eta hori islatu egin zen obran. Aita azaltzen zen irudi batzuk aukeratu nituen, baina esposaketako gaia ez zen aita. Esposaketa esfortzuari buruzkoa zen, nire esfortzuari buruzkoa, gizakion esfortzuari buruzkoa. Eta baita arrastaka daramagun pentsakera judeokristauari buruzkoa ere, bai baitirudi sufrituz eta ahalegin handiz lortutako gauzek balio handiagoa dutela. Hori oso barneratuta daukagu, eta askotan zentzugabekeria da. Baina nire lanei ez diet temarik edo gairik jartzen. Nik gauza errealekin egiten dut lan: dauzkadan piezak nola egituratu, nola zentzua eman... eraikuntza horrek bere indarra eta bere zentzu propioa eduki dezan, ez izateko, besterik gabe, zerbaiten ilustrazioa. Nik ez dut ilustrazioa egin nahi.

Argazkietan ere ez duzu edoizein lekutan atera nahi...

Nik uste bi gauza desberdin daudela: non kokatu nahi duzun zure lana eta non kokatu nahi duzun zeure burua. Ni pertsona bat naiz, irudi bat naiz, eta hedabideek hori erabili egiten dute. Egunkarian kultura diputatuari besotik helduta eta irribarrez ateratzen bainaiz, nola irakurtzen da hori? Errekaldeko kontestuan, esan nahi dut. Artista baten lana zentsuratu zuten zeukan eduki politikoagatik. Ni diputatuari besotik helduta azaltzen banaiz badirudi artista gazteok onartu egiten dugula gertatu dena. Zentzu horretan nire zalantzak. Ondotxo baitzekiten erabilpen hori egin nahi zutela. Orain arte ez da sekula prentsaurrekorik egin Errekalden, juxtu iaz egin ziren, juxtu iaz deitu ziguten artista gazteoi prentsan ateratzeko. Jakina, haientzat babesa zen, eta nik jakina kuestionatzen dudala nire irudia nola erabili nahi duten, norbaitek ni erabili nahi nauenean bere irudia garbitzeko eta itxura egiteko artista gazteak eurekin daudela... Argazki horrekin onarpen bat ematen diezu. Kulturako alor guztietan gertatzen da berdin: sobratzen zaizkien apurrak ematen dizkigute, eta horrekin kontzietzia guztiz garbitzen dute, kulturan inbertitzen dutela esanez. Eta sakonki aztertuz gero administrazioak kulturalki daraman politika... hutsune asko ditu.

Eta egia da administrazioarekiko dependentzia handia bizi dugula artistok, haien politika kulturalen menpe bizi gara neurri batean: bekak haiek kontrolatzen dituzte, erakustokiak ere bai. Ni politika egiten saiatuko banintz desastre bat litzateke, ez baitakit politikaz. Baina beraiek ere ez dakite ezer kulturaz, ez dakite ezer arteaz, eta uste dute gai direla hori zuzentzeko, eta horrela gertatzen dira gertatzen direnak.

Artistak probokatzailea izan behar du?

Behar? Ez. Eta probokatzailea zertan? Gaian? Gaian probokatzailea izatea oso erraza da. Egin ezazu prostitutei buruzko zerbait eta seguru funtzionatuko duela. Baina nik uste dut askoz interesgarriagoa dela egiteko eran probokatzaile izatea.

Gizartea lehiakorrean bizi gara. Uztartu daitezke artea eta lehia?

Ni lehiatu egiten naiz, sistema hala egituratuta dagoelako. Beka bakarrerako 400 artista aurkezten gara. Beraz, lehia existitzen da, baina saiatzen naiz garrantzirik ez ematen, ez dut horretan sartu nahi. Denok saiatzen gara bekak eta sariak lortzen, baina lehia hori benetan serio hartzeak ez du inongo onurarik ekartzen. Eta nola uztartzen diren artea eta lehia? Ba, astero, estudioko lanaz gain, beste hainbeste ordu sartu behar izaten ditugu lehian parte hartzeko: dosierrak eta katalogoak prestatzen, arauak irakurtzen, bidaltzen... Eta horrek izugarri denbora eta energia pila kentzen du, baina onartu egin behar dugu gure lanaren zati parte dela. Igual, gustatzen ez zaigun zatia, baina lanaren parte.

"Artisten bizimodua ez da sprint-a, maratoia baizik", irakurri dizut. Bidean asko nekatzen dira?

Bai, baina apustu kontua dela uste dut. Argi baldin badaukazu zuretzat egiten duzula eta behar duzulako egiten duzula, ez dago gehiago hitz egin beharrik: apustua egina dago. Nik ez dut inoiz bide hau uzteko tentaziorik izan, oso argi izan dut beti. Lehentasun kontua da. Nik guztiz argi daukat zeri ematen diodan lehentasuna. Ni artea izeneko zerbaitekin maiteminduta nago. Nire aukera egina dago. Eta egia da gauza asko utzi ditudala eta utzi beharko ditudala bidean. Agian, amatasuna edo bikote harremanak ere bai... Gauza asko. Oso kontziente naiz horretaz guztiaz, baina nik hau nahi dut. Nik artea nahi dut.

Espresiobide asko probatu dituzu. Hala ere eskulturak betetzen zaitu gehien. Zer ematen dizu eskulturak adierazpide moduan?

Eskulturak sentsazio fisikoa ematen dit. Pinturak eta argazkiak ere eman dezakete sentsazio fisikoa, baina ikusmenari lotua, ez besterik. Informazio guztia begietatik jasotzen da. Eskultura, daukan dimentsioaren arabera, era batera edo bestera sentitzen da. Daukan pisuaren arabera ere desberdina da. Niretzat errealagoa da eskultura batekin lan egitea irudi batekin lan egitea baino. Irudia beti da tranpa. Irudia da, erreprodukzioa da, tranpa da. Eta oso polita da tranparekin lan egitea ere. Baina kirola egiteko nire era da eskultura. Niri zailtasun handia sortzen dit 6 metroko pieza batekin lan egiteak. Ze nik 1’63 zm eta 57 kilo dauzkat. Ahalegin fisikoa bera ere asko gustatzen zait. Grina hori, piezarekin parez pareko borroka hori. Ordenagailuarekin lan egitean buruak egiten du lana, baina ez gorputzak. Eta prozesuan gorputza sartzen denean aurreikusi gabeko beste faktore batzuk sortzen dira eskulturaren eraikuntza prozesuan. Irudi batekin lan egitean ideiatik amaierako emaitzara dagoen bidea askoz ere zuzenagoa da. Eskulturarekin lan egiten duzunean, ideia batetik hasi arren, garrantzia prozesuak dauka. Bideak. Bidaiak. Itakak.

Zer egiten duzu eskultura zaharrekin?

Arazo handia da hori. Askotan bota egiten ditut. Haiekiko maitemina amaitzen zaidanean, bota. Badakit iraganean zerbait ikasteko balio izan zidatela, baina badakit ez ditudala sekula berriro esposatuko. Orduan, bota. Eta ez dit batere penarik ematen e? Rotaflexa hartu, zatitu eta izugarrizko arintasuna sentitzen dut. Eta oraindik balio didatela sentitzen badut, ba, gorde egiten ditut, eta hori oso arazo potoloa da. Espazioa, berriro. Eta dirua. Ze gizarte honetan espazioak dirua balio du. Eskultura ikasketa prozesua da, eta prozesu hori amaitzen denean, eskultura hori lasai bota dezaket.

Gaur egungo ikastetxeetan heziketa artistiko, estetiko egokia ematen da?

Ez. Eduki daitezkeen hutsune guztiak ditu. Hasteko, irakasleak ez dira artistak. Beraz, gaizki hasi gara. Gainera, artea zerbait pertsonala eta hezitzailea da, eta ikastetxeetan ez da hala bizitzen. Esaten da: “marrazten ikasi behar duzu”. Joder! Baina igual ez du inporta “ondo” marrazteak. Igual “gaizki” marrazte horretan zure adierazteko era bilatuko duzu, zure plazera bilatuko duzu. Baina nola lortuko dugu halakorik ematen ditugun kontsignak “ez zaitez marratik atera” bezalakoak badira? Mesedez! Oraindik XVII. mendean gaudela ematen du! Irakaskuntzak esperientzietatik bideratua behar luke. Esperientzietatik ikasten baitugu. Oteizak esaten zuen “zerbait ikusten badut intuitu egiten dut; zerbait egiten badut, ulertu egiten dut”. Ez digute horrela erakusten. Oraindik laminak kopiatuarazten dizkiete ikasleei! Ezin dut ulertu. Zer aportatuko dio inori beste baten marrazki bat kopiatzeak? Ezer ez. Absurdua da. Errotik ari gara gaizki. Dena emaitzari begira egiten dugu, eta emaitza ez da garrantzitsua eta gutxiago ikastetxe batean, plastikan. Baina gizarte honetan dena dago emaitzara bideratua, eta emaitza ez bada polita, emaitza ez bada zure aitak frigorifikoan pegatzeko modukoa, ez du balio. Ez digute mundu sensiblea lantzen irakasten.

Zertan ari zara orain lanean?

Orain, berriz hasten, bi hilabetean geldirik egon bainaiz. Azken erakusketa eta gero erabaki nuen atsedena behar nuela, eta gauzak ixtea. Erritmo berean jarraituz gero ez da motxila husten, eta aurreko proiektuetako gauza asko eramaten ditugu nahi gabe arrastaka. Orain argazki serie batekin ari naiz lanean, eta margotzen ere bai, gero argazki batzuetan aterako diren margo batzuk. Gauza asko pilatzearekin du zerikusia argazki seri berriak. Sintesi prozesuan sartuta nago: lehen piezetan gauza pila bat nahasteko ohitura neukan, eta orain hori dena garbitu nahi dut, eta argiagoa, isilagoa izan. Eta aluminioan egingo ditudan beste pare bat pieza fundizioan dauzkat. Horiek ere zentzu berean: normalean material askoren muntaia izaten da nire lana, nahasketa askokoa, baina hori sintetizatzeko era molde bat egin eta aluminoan funditzea izan da, nolabait hasierako amalgama eta aniztasun hori guztia gauza batean urtzea. Garbitze prozesuan nago.