"Artea da, beraz literatura izan behar da?"

  • Badira hamar urte ermuarra (Bizkaia, 1974) palindromoaren atzaparretan erori zela. Hasieran berarentzako baino ez zituen sortzen, gero blogean jartzera ausartu, eta orain, “autore erotua”k palindromozaleentzako ariketak prestatzen ditu sareko txokoan.
Markos Gimeno
Markos GimenoOnintza Irureta
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Nola hasi zinen?


Irratia entzuten ari nintzen eta liburu baten kontura palindromoak [aurreraka eta atzeraka berdin irakurtzen diren hitzak eta esaldiak] aipatu zituzten, erdarazkoak. Aspertuta nengoen eta euskaraz probatzen hasi nintzen. Lehenengo irudipena izan zen euskaraz ezinezkoa izango zela, hainbeste “tz”-rekin. Harritu nintzen zeren arratsalde hartan bertan atera nituen batzuk eta nahiko onak. Adibidez: “asto hitzak azti hotsa”, “esanik erruz egi bat ta bi gezurrekin ase”.


Nola egiten dira?... Ala sekretua da?


Saiatzea da.

Sena behar al da?


Jartzea da eta gustura egitea. Erdaraz badago palindromo bat “atrapa y aparta”. Horrek definitzen du nolabait palindromoa zer den, edo engantxatzen zaitu edo atzera botatzen zaitu.

Nolakoak gustatzen zaizkizu, luzeak, motzak?


Politenak txikiak dira, ikusi egiten duzu zelan daukan buelta. Badaude testu luzeak hasieratik bukaeraraino palindromoak direnak, baina ez duzu ikusten.


Luze-luzeak esan nahi duzu?


Bai. Euskaraz 75 bat hitzeko elkarrizketa daukat: gaixoa sendagilearengana joan da zakil bana sudurzuloetan trabatuta dituela. Haien arteko elkarrizketa surrealista sortu nuen. Luzea kuriositate moduan ondo dago baina gehiago gustatzen zaizkit txikiak: “atara zarata”, “kaosaren erasoa” –rock talde batek izentzat hartu zuen gero–.

Noiz sortu zenuen lehen palindromoa?


1998an. Hasieran afizio ezkutua zen. Ez nintzen ausartzen erakustera. Halako batean, 2000. urtean, Anjel Lertxundik Berriako zutabean palindromoei buruz idatzi zuen. Euskarazko pare bat adibide jartzen zituen eta nik beste batzuk bidali nizkion. Erantzun zidan eskertuz, eta esanez egingo zuela zutabe bat nire palindromoekin. Horrek motibatu ninduen, “Anjel Lertxundiri gustatzen bazaio hau gauza serioa da, edo behintzat errespetagarria” pentsatu nuen.

Blogean dauzkazu palindromoak.


Blog pertsonala zena palindromoen gune bihurtu da. Palindromoak sartzen hasi nintzen eta orain asmaketa ariketak jartzen ditut. Badago taldetxoa erantzuten duena eta ni gustura. Estilo honetako ariketak dauzkat blogean: Atera palindromoa Bogart hitzarekin. Nik ondokoa sortua dut: “Nik eta Bogartek ke trago batekin”.

Palindromogileen nazioarteko kongresuan euskaldun bakarra izan zinen. Bakarra al zara?


Blogaren inguruan dabiltzanek ariketak egiten dituzte baina sortu ez, edo blogean behintzat ez dituzte erakutsi. Klub palindromikoaren Semagames buletinera Sopelako Juan Sanabriak gaztelaniaz gain, noizean behin euskaraz bidaltzen du palindromoren bat.

Nongoak dira palindromogile gehienak?


Gehienak katalanak dira, tradizio handia dago Katalunian eta katalanez palindromo asko dago eginda. Semagames batez ere gaztelaniaz da, baina katalanez ere asko publikatzen da.

Zaletasun bera duzue, baina hizkuntza diferentean sortzen duzue.


Klubaren 20. urteurrena zela-eta egindako I. Kongresuan, irakurketa egin genuen gaztelaniaz, katalanez eta nik euskaraz. Kuriosoa izan zen.

Izan ere, haiek ez zuten euskarazkoa ulertuko, baina makal irakurriz gero agian harrapatuko da palindromoa dela.


Zer esan nahi zuen azaldu egiten nuen, eta bai, esandakoa simetrikoa denez harrapa daiteke gauza bera esaten ari zarela. Elorrioko lagun batzuekin proba egin nuen; palindromoa grabatu eta gero grabazioari buelta eman, atzeraka entzuteko. Berdin entzuten da. Beno, beti ez. Esate baterako, “baino” hitzeko “n”-a aurreraka eta atzeraka ez da berdin ahoskatzen. “Inori” hitzarekin beste hainbeste gertatzen da.


Mihiluze saiorako ez dituzu proposatu palindromoak?


Harremana badaukat Kike Amonarrizekin-eta. Behin baino gehiagotan komentatu dituzte palindromoak programan.

Palindromogile hitza erabiltzen al duzu beti?


Jolasean hasi eta “aztihitza” palindromoa eta “hitzpilu” okurritu zitzaizkidan, baina normalean palindromo hitza erabiltzen dut, unibertsala da-eta.

Kongresuko eztabaidetako bat izan zen palindromolaritza literatura ote den.


Zer dira palindromoak, atzetik aurrera irakurtzen diren hitzak baino ez, ala balio literarioa dute? Artea da, hitzekin egiten den sorkuntza, beraz, literatura izan behar da? Horixe palindromoa definitu nahirik egindako eztabaida. Hitz jokoa besterik ez da? Hitz joko soilaren esparrua zabaltzen doa, testu luzeak, irudiak txertatzea... Eztabaidan ez ginen ondorioetara iritsi.


Ez dago denbora-pasa liburuxkarik palindromoekin?


Asmoa banuen Berrian edo ARGIAn, denbora-pasetan, palindromo ezkutuaren txokoa egiteko. Gero blogarekin hasi nintzen eta oso gustura nago.

Blogean zein adinetako zaleak dituzula uste duzu, zeren euskaraz alfabetatua izatea garrantzitsua izango da.


Izan behar da jende alfabetatua eta idazten duena. Nik pentsatzen dut euskaraz idazten duten idazleak inoiz saiatu direla palindromoak egiten. Beste gauza bat da gehiago dedikatzea, baina saiatu, seguru saiatu direla.

Baina ez dute aitortu.


Ez dakit, lortu dutenaren arabera izango da (kar, kar, kar).

Hitzekin bezala melodiekin ere egin daitezke palindromoak, eta marrazkiekin ere bai. Bazabiltza esparru horietan?


Musikarekin ez naiz saiatu, ez bada grabazioari buelta ematea. Baina badago musika palindromikoa egiten duenik, hau da, partitura simetrikoak sortzen dituenik. Autore klasikoek adibidez. Jazz palindromikoa duen diskoa ere badut. Ez badizute esaten ez zara konturatzen musika palindromikoa entzuten ari zarela.

Palindromiaren Harri Aroan gaudela esan zuen kongresuan norbaitek.


Pere Ruizek. Marrazkiekin, melodiekin... badagoela palindromoen eremua zabaltzea, hori esan nahi zuen.


Ez dira palindromoak, baina twitterren “hitzokei” etiketapean hiztegia ari zarete osatzen.


Hitza eta definizioa asmatu egiten ditugu edo hitz bat hartu eta definizio katxondoa jartzen diogu. Adibidez, “barrekada”: umoregileen lubakia, “gerrikoa”: Garzonek ogaindik itxi ez duen tabegna, “asma”: gaixotasun imajinarioa, “andré guison”: frantziar jatorriko transexuala.

Azkenak
2024-11-04 | Bertsozale.eus
Osatu dira Gipuzkoako Bertsolari Txapelketako finalaurrekoak
Azken final-laurdena jokatuta, erabakita geratu da hurrengo fasean nortzuk ariko diren.

Baigorri-Tafalla senidetze eguna
Liturgia ez-katoliko bat Urdozeko kaperan

Kasu Hegoaldeko begirada horri. Lehen-lehenik desmitifikatu larre berde, etxe zuri eta teila gorrien lur ederrekiko miresmen itsua, halako maitasun inkondizionala, hizkerari eta ustezko bizitzeko manerari loturiko fetitxismoa. Utz, Ruper Ordorikari sarri entzun gisan,... [+]


2024-11-04 | Behe Banda
Barra warroak |
Ipuin bat kiskaltzeaz

Korrika eta presaka ekarri dute megafonoa. Hau onartezina da. Hau ezin da onartu. Denok batera oihu egin dezagun, ezin dugu honela jarraitu. Zurean ere sartu direla? Bai arrazoi duzu, jo ditzagun txaloak zuretzat. Hurrengo astean hemen batuko gara denok eta aurre egingo diegu,... [+]


Segurtasuna ala eskuin mutur berriaren amua?

Iragarritako heriotza baten kronika. Donostiako Udalak Egiako Kaleko Afari Solidarioak debekatu ditu, «segurtasunaren» aitzakian. Bizpahiru urte dira Egian segurtasuna guztien ahotan dagoela, eta azken hilabeteotan, talde eskuindarren gorakadarekin, egoerak okerrera... [+]


ANALISIA
Donostiako Egiako eta Gasteizko Errotako mobilizazio arrazistak (eta etorriko direnak): kointzidentziak eta galderak

Azken asteetan mobilizazio arrazistak piztu dira Gasteizko Errota eta Donostiako Egia auzoetan, eta biek iragarri dute asteroko deialdiei eusteko asmoa. Haien artean desberdintasunak daude, baita antzekotasun asko ere: sustatzaileak anonimoak izatea, konfrontazioa bilatzea, edo... [+]


2024-11-04 | Garazi Zabaleta
Mimogoxo
Edertasuna baino osasuna helburu duen proiektua Ezkion

Naturopatiaren eta iridiologiaren mundutik iritsi zen Eztizen Agirresarobe Pineda ezkiotarra kosmetika naturalaren mundura: “Hirugarren urtea dut naturopatia eta iridiologia ikasketetan, baina lehenagotik ere egiten nituen ukenduak, kakaoak, eta antzekoak”, azaldu... [+]


2024-11-04 | Jakoba Errekondo
Eguzki-lore meteorologoa

Mendirik altuenetako okoilu gordeetan. Ziztu biziz haize hotzak zazpi hilabetez neguztatzen duen zokoan. Udan igotzen dituzten azienda saldoek motzean eusten dioten belaze bazterretako zuhaixken altzoan. Bertan ezin biziraunari eutsi eta basoak ere txil egin eta urrun-urrunera... [+]


Sardina europarra
Mugarik gabe, baina ez mugagabe

         Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...

Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.


Birika-belarra

Udazken betean gaudela arnas bideei erreparatu beharra daukagu, garai honetan ia gehienok izango baitugu katarroren bat. Hori bakarrik denean gustura, arnasbideetako gaitz larriagoak zeharo gaiztotuta dabilzkigulako azkenaldian. Gure artean aurre zaintza egitea ohitura zabaldua... [+]


2024-11-01 | Sustatu | Sustatu
Wikipedia AA eduki okerretik (baina ez AA orotatik) askatzeko premia eta proiektua

WikiProject AI Cleanup proiektuari ekin diote Wikipedian: "Adimen Artifizialaren garbiketa", nolabait esatearren. Wikilari boluntarioak momentuz ingelesez, frantsesez eta alemanez hasi dira adimen artifizialaren bidez sortutako materialak detektatu eta (okerrak... [+]


‘Lo que no te cuentan de Donosti’-ren kontrako elkarretaratzea antolatu dute, beren deialdiarekin bat eginez

Hainbat eragile antifaxista eta antirrazistak antolatuta, Lo que no te cuentan de Donosti (LQNTCDD) taldearen kontrako elkarretaratzea antolatu dute, datorren astelehenean 20:00etan, Amarako Easo plazan. Telegram kanal horretatik, leku horretan deitua dute asteroko... [+]


2024-11-01 | Gedar
Portugaleteko Sastraka Gaztetxeko bederatzi kide epaituko dituzte

2020an birjabetu zuten espazioa Portugaleten, eta horren harira epaituko dituzte bederatzi pertsona azaroaren 5ean. Ostiral honetan manifestaziora deitu dute, 'Okupazioaren kontrako erasoak gelditu' lelopean.


2024-11-01 | Hala Bedi
Gorka Erostarbe (Badok)
“Edukiak gorantz egin du eta sorkuntza aldetik une polita bizitzen ari da euskal musika”

Badok-ek, Berriako musika atariak, 15 urte bete ditu. Bi ekitaldi ezberdin antolatu dituzte urteurrena ospatzeko, bata Hendaian azaroaren 16an eta bestea Durangoko Azokan. Hainbat artista izango dira bertan. Euskal musikaren gaur egungo egoeraren erradiografia txikia ere eskaini... [+]


Eguneraketa berriak daude