Jose Maria Sagardui “Gatza” libre izango da datorren urtean Espainiako espetxean 30 urte egin ondoren. Atxilotua eta espetxeratua izan zen 1980ko sasoi hartako agintariek ozen esan zuten: “Terroristek beren krimenak ordaindu beharko dituzte”. Eta gogotik ordaintzen ari da preso zornotzarra, bai horixe. Gaur egun ere gisakoak entzuten dira atxilotu andana gertatzen den bakoitzean. Garai hartako gatazka bortitzak, aldiz, berean dirau egun ere, maila askoz apalagoan hori bai, beronen atzaparkadak sufritzen duenari baretasunaz hitz egiteak bere samina arintzen ez badio ere. Hiru hamarkada geroago, “ordainduko dute” esaldi ospetsuaren azpian estali du Espainiak bere porrota. Espainiaren batasunak eta molde politikoak berean dirau eta, alde horretatik, gaur gaurkoz garaipena lortzen ari dela esan daiteke, eta ez ETAren aurrean bakarrik. Baina zibilizazioaren aurrerapenaren ikuspegitik porrota da, orduko oinarrizko arazoak gainditu ez dituelako eta gatazka politikoak –bai, gatazka politikoak– bere horretan jarraitzen duelako.
 
Giza eskubideen esparruan, Estrasburgoko ilegalizazioen epaiak Espainia Europan inoiz baino homologatuago utzi duenean, “Gatza”-rena moduko orbanek errealitatea oso bestelakoa dela erakusten dute. Espainiak presoen erabilera maltzurra egin du eta egiten du ETAren aurkako borrokan, sakabanaketa, Parot doktrina eta preso gaixoekiko politika dira horien erakusleetakoak. Eusko Jaurlaritza berriak ETAren deslegitimazio politika du bere jardunaren ardatzetako bat eta horretarako presoekiko elkartasun agerpenak debekatu eta zigortzen ditu, haien eskubideen defentsa terrorismoaren apologia bilakatuz. Badira arrazoiak eskubide horiek aldarrikatzeko eta defendatzeko eta horrek, bere horretan, ez du inondik inora ETA legitimatzen, salbu eta unean uneko estrategia errepresiboak hala behar duela zehazten ez badu.
 
Europako espetxealdi luzeenetakoa den honetan, dena den, ez da errepresioaren ikuspegia bakarrik agertzen. ETAren Euskal Herria askatzeko helburuak non diren ikusita, ezintasun kontuak aldebikoak direla bistan da. ETAk bere borrokarekin jarraitzen du, sinetsiz gainera edo hala adieraziz, Euskal Herriaren autodeterminazioa eta lurralde batasuna gertuago izango direla Durangoko PSE-EEren egoitzarena moduko atentatuak eginez. Erakundea bere bakardadean, hori da gero eta gehiago ETAren egoera. Eta harrigarria eta ulertezina egiten dena da hortaz ez ohartzea eta zurrunbilotik duintasunez atera eta beste bide batean abiatzeko aukerei bata bestearen atzetik muzin egitea. “Gatza”-ren hogeita hamar urte hauek arazoaren bilakaera pertsona baten egoeratik aztertzeko aukera eskaintzen dute, baina funtsean gizarte baten porrot kolektiboaren erakusle ere badira.
 
EAJ-k krisitik ateratzeko batasun hitzak izan ditu alderdientzat, baina izan, proposamena PSEri egindakoa izan da. Eta honek ezetz, noski, krisiaren aurrean ez daudela geldi, eraginkortasunez ari direla eta jeltzaleek, nahi izatekotan, batu daitezela sozialista eta popularren itunera. PSEren ezezkoa biribila izan da, baina edonork suma dezake oraingo ezezko hori epe ertainera baiezko bilaka daitekeela, horretarako baldintza apur bat egokiagoak sortzen badira. EAJk hortik ikusten du bere etorkizuna, eta ez udako ipuina dirudien estrategia soberanistan. Proposamenarekin EAJk Arabako Diputazioa defendatzeaz gain, PSEk PPrekiko duen menpekotasuna haizatzen du. Gauzatzeko egiten diren proposamenak bestela datoz normalean, sukaldetik pasata, eta jeltzale eta sozialisten sukalde lana ez dabil epe motzera begira.