15 urterekin joan nintzen hara bizitzera eta bederatzi urte eman nituen Sevillan. Euskararekiko grina Sevillan piztu zitzaidan, hara iritsi orduko nire euskara oso “kolpatua” zegoen eta. Etxetik kanpo egoteak berpiztu zuen nire euskaltasuna. Bertan egonda ez dakigu zer daukagun, nekez balora dezakegu.

Noiz bueltatu zinen?

24 urterekin bueltatu nintzen eta Euskal Herrian zehar ibili nintzen. Hona, Gardera, neska batek ekarri ninduen, Algortako neska batek. Barakaldon neraman bizimodua oso itogarria zen, Sestaoko La Navalen nengoen soldatzaile, pentsa! Egia esan, hau askapena izan da niretzat, nahiz eta batzuk zioten lanik ez nuela topatuko hemen.

Euskalzale amorratua bazara ere, ez zenuen aukeratu Euskal Herriko herririk euskaldunena.

Bertako euskara galdu arren, oso euskaldunak iruditu zitzaizkidan hemengo ohiturak eta bizimodua. Esan genezake “erronkariar jarrera” egundaino mantendu dela. Barakaldon faltan bota izan dut beti honelako giroa.

“Keben badiozu zundarik”…?

Duela hiru urtetik hona Gardeko kanpina dut ogibide. Taberna ireki nuenean, oharrak uskaraz jartzea erabaki nuen, eta herriko batzuek zera galdetu zidaten behin: “¿Por qué escribes el cartel en euskera?”. Euskara ez, erronkariera zela esan nien. Pozarren hartu zuten nire erantzuna. Izan ere, hemengo batzuentzat euskara “Eusko Jaurlaritzak inposatutako hizkuntza” baino ez da, batuarekin loturiko zerbait, arrotza. Ez ordea, euren aiton-amonen erronkariera.

Nola egin dituzu hiru liburuak?

Herrietako euskalkiak jasotzen dituzten liburuetan oinarritu naiz. Aditz taulak berreskuratzea garrantzitsuena zen. Erronkarieraren kasuan, Bidankozekoak dira nagusiak. Horretarako transkribaketak eta Pedro Prudencio Hualde Mayoren Ebangelioa erabili ditut, azken hori baita erronkarieraz idatzitako libururik luzeena eta garrantzitsuena. Mariano Saturnino Mendigatxa Bidankozeko laborariaren eskutitzak ere oso lagungarriak dira. Mendigatxa Azkueren laguntzailea izan zen. Bera eta Mayo baita Bonaparterenak ere.
Bestalde, Koldo Artolaren lana goitik behera aztertu nuen, eta Eskaltzaindian eskuratu nuen Bonaparteren ikerketa.

Gaiarreren eskutitzak erabili al dituzu?

Jakina, nahiz eta batzuk esaten duten euskaraz ez zekiela. Froga bakarra Bartzelonatik bere izebari idatzitako eskutitzak dira, Erronkariko museoan daudenak. Oso euskara zuzenean daude idatzita.

Eta Estornes Lasaren liburu gorri hura?

Hori ere lagungarri gertatu zait. Oso lan polita da hura, baina gipuzkerarekin nahasten du hemengo euskara, ezin daiteke esan erabat fidagarria denik.

Antza, uste baino errazagoa da nahastea uskaraz ari garela, ez da hala?

Hasiera batean, Bonapartek eta Azkuek zubereraren azpieuskalkitzat jotzen zuten erronkariera. Gero iritziz aldatu ziren biak, eta Azkuek bederatzigarren euskalkia zela esan zuen. Zaila da beti euskalkien arteko mugak marraztea. Izan ere, erronkarierak berak ere beste hiru aldaera badauzka: Izaba eta Uztarrozekoa batetik, Erronkari eta Urzainkikoa, eta azkenik, Garde, Bidankoze eta Burgikoa.

Hiru liburuak egiten bateren batek eskua botako zizun, ezta?

Bakarren batek, bai. Izabako Kattalingarde etxekoek Koldo Artolaren telefonoa eman zidaten. Antza, Artola askotan etortzen zen eurengana, Antonia Anautengana, hura izan baitzen Izabako azken erronkarieraduna.
Artolari deitu eta galdetu nion ea nire lana ikuskatzeko prest zegoen. “Erronkariera nire pasioa da, nola ez?”, erantzun zidan telefonoz.
Hilabetez aritu zen nire lana irakurtzen, eta bukaeran zoriondu ninduen.

“Baina, nork irakurriko du hau dena”, entzungo zenuen askotan…

Aitor Arana idazlea Nafarroako euskalki guztiak biltzen ari da. Hark esan zidan nirea oso lan ona zela, baina “zoroei baino ez” zuzendua. Hau egin dut pitzatuta nagoelako, jakin badakit.

Dena den, badarabilzu buruan beste proiekturen bat.

Bai. Euskara-uskara hiztegia osatzen ari naiz. Bestalde, Gardeko alkatearekin hitz eginda nago erronkariera eskolak emateko. Ez du zertan talde handia atera behar, bost pertsonekin oso gustura arituko nintzateke.