Los Angeles (AEB), 1979. James Bridges zuzendariaren The China Syndrome filma estreinatu zen martxoaren 16an. Jack Lemmon, Jane Fonda eta Michael Douglas aktoreak zituen protagonista, eta Kaliforniako Ventana fikziozko zentral nuklearreko istripua zuen hizpide.

Filma ez zen egiazko gertakizunetan oinarritu. Alderantziz, errealitatea filmean oinarritu zela dirudi. 1979ko martxoaren 26an, goizeko 4:00etan, filmaren estreinalditik hamabi egunera beraz, AEBetako beste kostaldean, Harrisburg (Pennsylvania) herritik hurbil dagoen Three Mile Island zentralean istripua izan zen. Filmean bezalaxe, erreaktoreko uraren maila adierazten zuen balbula balio altuegiak adierazten hasi zen. Adierazle hura jaistearren, kontrol egoitzako teknikariek uraren maila jaistea erabaki zuten. Baina, bai filmean bai errealitatean, uraren maila adierazten zuen tresnak zuen matxura eta, beraz, maila hori egokia zen hasiera batean. Jaisten hasi zirenean, erreaktorearen nukleoa agerian uzteko arriskua sortu zuten, isuri masiboa eragiteko arriskua, alegia.

Eta hori gertatuz gero, zer? 1971n Ralph Lapp fisikari nuklearrak filmari izena eman zion Txina sindromearen hipotesia aurkeztu zuen. Erreaktorearen nukleoan isuri masiboa izanez gero, isuriak azpian topatzen zuen guztia urtuko zuen, hau da, lurra zulatuko zuen antipodetara (AEBn kasuan Txinara) iritsi arte. Bai fikzioan, bai benetan, erreaktorea kontrolpean zuten istripua gertatu eta gutxira. Isuria oso txikia izan zen, baina egoera oso larria, arduradunak larritasun hura publikoari ezkutatzen saiatu ziren arren. Hor ere bat datoz filma eta egiaz gertatutakoa.

Txina sindromerik ez da sekula gaur arte gertatu eta, zientzialarien arabera, ezinezkoa litzateke inoiz gertatzea. Harrisburgeko istripuaren eragina ez zen Txinara iritsi. Bai, ordea, Tuterara.

70eko hamarkadan energia nuklearrak gero eta kezka handiagoa sortu zuen herritarrengan. The China Syndrome filmak kezka hori islatu zuen, eta Three Mile Islandeko istripuak, areagotu.

Istripuaren ondoren, munduko hainbat tokitako talde antinuklearrek erabaki zuten urte bereko ekainaren 3a Energiaren Aurkako Nazioarteko Eguna bihurtzea. Mobilizazioak antolatu ziren mundu osoan, baita gurean ere. Lemoizko zentrala zela-eta, gaia pil-pilean zegoen, eta jendetza bildu zen Tuteran deitutako manifestaziora. Mobilizazio baketsuak amaituta, Jose Martinez Salas guardia zibilak tiro egin eta Gladys del Estal Donostiako Egiako ekologista gaztea hil zuen. Isuria Euskal Herriraino iritsi zen.