Ez da txantxetako indarra Legebiltzarretik kanpo geratu dena, azken negoziazio prozesuaren erpinetakoa zen. Edozelako konponbiderako orduan giltzarri zena, hala da gaur egun ere, argazki instituzionaletik kanpo utzita ere. Errealitatean abertzaleak nagusi atera dira berriz EAEn, azken 30 urteetan bezala.
 
Baina begiak ez daude legez kanpokoengan, orain begi guztiak daude Ajuria Eneko hurrengo maizterraren izen bila. Bototan EAJ da garaile, aise, pentsatutakoa baino askoz samurrago gainera. Baina Ajuria Eneko lasterketa ez da amaitu eta hor ondoen kokatua Patxi Lopez geratu da.
 
Eta bai, aukera historikoa gauzatzear egon liteke. Bloke konstituzionalistak lehenbizikoz har dezake EAEko lehendakaritza eta aukerazkoena PSEk hori baliatzea da, horrek legealdi osoan burukomin franko ekarriko badio ere. Hobe burukominak agintearen beroan betiko oposizio hotzean baino. Eta Lopez lehendakari bai, baina zer gobernu motarekin? Izatekotan, PSEk bakarrik gobernatzea izango da logikoena, hori bai, oso kontuan hartuta etorkizunera begira oso formula arriskutsua dela Basagoitiren besotik gobernatzea; suizida litzateke harekin koalizio gobernua osatzea. Lopezek hauteskunde gauean frontismoaren amaiera iragarri izanak, gainera, bere asmoak ildo horretatik bidera ditzakeela iradokitzen du.
 
Baina nola frontismorik ez, frontismotik erdietsitako gobernuan? Formula konstituzional horretan, euskal lurretan giltzarritzat jotzen diren gai askotan frontismoa indar handiz egongo litzateke presente, erabaki eskubidea, gatazkaren ebazpena, ilegalizazioa... Oso egun gutxitan malabarismoa ikasi beharko du Lopezek bakarkako gobernu horren etengabeko sostenguen bila. Hori izan liteke “frontismoaren garaia bukatua da” hitzen atzean suma daitekeen gobernu izaera konplexua.
 
PPk itxuraz horren merke zergatik jokatuko lukeen galdetzea ere logikoa da, formula honetan gobernua ia doan emango bailioke PSEri. Ez dirudi PPrentzat hain desiratua den Arabako diputazioa salerosketa horretan jokatuko denik. PPk lehendakaritza eman egingo dio, batetik jeltzaleak aipatutako aukera historikoa baliatzeagatik, eta bestetik, legealdi osoan zehar Lopez baldintzatzeko ahalmenak askoz joko politiko zabalagoa ematen diolako.
 
Bakarkako balizko gobernuan, ilegalizazio eta gatazka kontuak, adibidez, PPrekin lotuko lituzke PSEk, hezkuntza eta hizkuntza EAJrekin, azpiegitura kontuak lasai asko jeltzale eta popularrekin batera, krisi kontuetan ere ez dirudi arazo handirik izango dutenik EAJ edo PPrekin. Gerri malgua behar du Lopezek, baina etengabeko sostenguak bilatuko duen gobernu jarduna gauzatzearena erreala da, batez ere kontuan hartuta azken urteetan eman dela jada gisa horretako jokamoldea jeltzaleekin batera: aurrekontuetako elkartrukeak hor dira, Legebiltzarreko lege askotan izandako adostasunak ere bai. Jakina, hau guztia oso desberdina litzateke EAJ oposizioan balego, areago hauteskundeak berak irabazi dituenean. Baina elkarlana berria ez da.
 
Beste kontua da PSEren multzo handi batek nola eramango lukeen PPren sokatik horren motzean lotuta abiatzearena. Mikatza litzateke, baina mikatzagoa loria ukitzeko aukera izan eta baztertzearena. Etorkizunera begira, denak adierazten du garrantzitsuena gobernuari behingoz kosk egitea dela, mokadu goxoena berriz ere biharko utzi barik.
 
Oztoporik izatekotan Madrilen izango du hori PSEk, Zapaterok badu jeltzaleen beharrik, baina Jaurlaritza ez da dena, eta behin malabarismotan sartuta, Gasteizko Legebiltzarra bai, baina diputazioak eta hiriburuak ere hor dira, eta orain artean bederen EAJ eta sozialisten arteko akordioetatik erdietsi da haien gobernagarritasuna. Gaitza da irudikatzea jeltzaleak bete-betean sozialisten kontra, beste erakunde askotan ere haien beharra ere badute eta. Espainiari begira, gainera, bai Nafarroan bai EAEn espainiar konstituzionalismoa garaile agertzea irudi garrantzitsua eta indartsua da.
 

EAJ, etxeko marka

EAJk arrakastaren gakoa darama patrikan eta ezuste kontuetan maixu dela erakusten du behin eta berriro. Labelarena inork baino hobeto saltzen duela frogatu da berriro. Ibarretxek eta EAJk –ordena garrantzitsua da– ostera lortu dute garaipen argia, hala ere gaitz dute Ajuria Enean hamaikagarrenez errepikatzea.
 
Gaitz bai, baina ezinezkoa ez, arinegia litzateke beste barik baztertzea. Hori bai, karanbola korapilatsuagoa da. Sei eserlekuko aldearekin, ezinbestekoa da Ibarretxe bera lehendakari izatea eta nekez irudika daiteke Lopez haren pean. Baina Ibarretxe ez den beste lehendakari jeltzale baten pean bai, hori posible litzatekeela errepikatu du sarri Lopezek.
 
Hori ez da berria sozialistentzat eta, gaitza izanik ere, dagoen bigarren gobernu aukera garrantzitsuena da. Ez dira falta, dena den, aukera hau lehenesten dutenak, ondorengo orrietan Mirentxu Purroy kazetariak egiten duen bezala. EAJren jauzi nagusi hirukoitza litzateke, baina jeltzaleek ohituta gauzkate horietara. Hori bai, oraindik duen lidergo maila ikusita, harrigarria ere egingo litzateke Ibarretxe joko politikotik horrela erretiratzea.
 

Aralar, txikitik ertainera

Ezusteko nagusienetakoa Aralarrena izan da: botoak biderkatu ditu. EAEn inoizko emaitza onenak lortzeaz gain, ehunekotan gehien igo den alderdia da. Inkestek iragartzen zioten halakorik, baina beste batzuetan ere bai, eta hortik bere buruzagien zuhurtasuna. Zenbakiak hobeto aztertu beharko badira ere, legez kanpoko ezker abertzalearen boto multzoak bere aldeko hautua egin duela dirudi lehen begiradan. Ez da ahantzi behar nondik datorren. Oso posible da, halaber, Ezker Batuko batzuk ere bereganatzea. Abstentziotik ez du jaso, horrek ez du logika handirik, beraz beste aukera biak dira egiazkoenak. Nafarroako botoekin, alderdi txikia zenak gorputza hartu du ertaina bihurtuz: NaBairen aurreko garaiko bere botoak zenbatuz, 85.000tik gora boto izan ditzake denera.
 
EAren danbatekoaz asko hitz egingo da oraindik ere, Kongresua iragarria dago eta norbaitzuk larrutik ordaindu beharko dute EAJren besoa alboratu izana. Orain ikustea samurra da, baina hala da. Iñaki Galdosen lerrokoak labana txikiarekin irudika daitezke Kongresuaren atarian zain. Etorkizuna bera da gaitza duena EAk.
 
Eta beste horrenbeste esan daiteke Ezker Batuari buruz. Egia da Madrazoren alderdia ohituagoa dagoela txikiaren gorabeheran ibiltzen, baina oraingo zartakakoa handiegia izan da eta bere barne egoera ere ez da txaloak jotzeko modukoa.
 

D3M-k atzera

Gaitza da D3Mren datuak beste hauteskundeetakoekin alderatzea, baina bere errealitate jazartuan 100.000 boto lortzea itzela da, sektore horrek euskal gizartean dituen sustrai sakon eta indartsuen agerle. Testuingurua kontuan hartuta nahi bada, baina konparaketak hor dira eta azken hauteskundeetatik hona galera maila bat ikusten da. Ilegalizazioa da eragile garrantzitsuena seguruenik, baina bake prozesuaren porrotak ere ondorioak izan ditu eta legez kanporatzearen estrategiak ere pentsatu bezain mingarriak dira, maila guztietan, hauteskundeetan ere bai.
 
2001ean EHk bezala, D3Mk 7 eserleku lortuko lituzke, baina orduan 143.000 botorekin (eta ia 20 puntuko parte-hartze handiagoarekin ere bai). Higatzeak aurrera jarraitzen du eta ordua da ENAMeko ezker abertzaleak behingoz norabide aldaketari ekin diezaion, lurreratzeko plataforma soberanista edo dena delakoa baliatuta, baina 50 urteko estrategia politiko-militarra atzean utziz.