Bizitzan ikasi duguna hezkuntza arautuaren zati bihurtzea: horra ingelesez Lifeplace Learning (LPL) izena hartzen duen ideia. Euskaraz ez dago, momentuz, kontzeptua biltzen duen terminorik, baina Bizitza-Ikaskuntza izan liteke aukera ona. Halere, guk ingelesezko hitza erabiliko dugu artikulu honetan.
 
Bizitzan ikasitako guztiak du garrantzia. Dena den, atal batzuei beste batzuei baino garrantzi handiagoa eman zaie. Adibidez, ingeniaritzari eman zaio haurra hezteari baino balio handiagoa. Beharbada hau horrela da munduko fisikari dagokionez, baina, nork behar du jakin, adibidez, zein diren makina baten osagaiak haur bat hezteko? Edota, zer garrantzi du aljebra jakiteak osasuntsu egoteko?
 
Hainbat espazio eta alorretatik ikas dezakegu, ikastea ez baitago testuinguru edo espazio jakin bati lotuta. Jakintza hau, beraz, testuinguru formalean, ez formalean edota informalean gerta daiteke. Horren ondorioz, etengabeko ikasketatzat jo daiteke –ingelesez Lifelong Learning gisa ulertzen dena– momentu oro eta edozein tokitan gertatzen dena, espazio fisiko edo eta denbora-espazio konkretu bati lotua egon gabe.
 
Ez dago definizio bakarra “jakintza” azaltzeko, eta gu ere ez gara orain lan horretan hasiko, baina interesgarria izango litzateke honen inguruan benetako hausnarketa egitea. Testuinguru formaletako jakintza ez da bizitzarako erabilgarria den bakarra, beraz, ez litzateke ulertu beharko egiaztatu daitekeen jakintza bakartzat. Sukaldean, etxean, kalean… ezin da ukatu jakintza momentu oro ematen dela, baina aztertu beharrekoa da zein balio ematen diogun bizitzan eta zergatik ez den hezkuntza arautuan aintzat hartzen. Horrelako ezagutzari testuinguru akademikoetan espazioa emateak beste ate batzuk zabal ditzake; adibidez, hezkuntza inklusiboagoa izatera bultza dezake. Unibertsitatera joan ezin den jendearen ezagutza aintzat har dezake bide honek, eta horren ondorioz, gizartean balioetsiago eta ezagutuago sentitu. Testu honen helburua ez da ezagutza formalaren, ez-formalaren eta informalaren artean banaketa zorrotza egitea, baizik eta euren arteko harremana ikustea eta ulertzea batak bestearen beharra duela eta guztiak direla baliagarriak.
 
“Baliagarria” zer den oso eztabaidagarria da noski, baina espresuki adierazi nahi dugu jakintza guztiak direla baliagarriak testuinguru baterako edo besterako, eta horrexegatik eman behar zaiola ezagutza horri beharrezkoa duen balioa. Nork esan dezake ez dela baliagarria gurasoek haurrak heztean ikasten dutena? Edota norbaitek oso gertuko norbait galtzen duenean bizi dituen esperientzia eta aldaketak, eta bizitza berreraikitzeko egiten duen ahaleginean ikasitakoa ez dela baliagarria izan? Nork esan dezake minbizia duen norbaitek ez duela bere egoeratik modu baliagarrian ikasi? Mendetan zehar kasu gehienetan politikariek eta akademikoek ezarri dute “zein jakintza” den baliagarria, eta, beraz, ikasketa-kredituak merezi dituena. Halere, ezagutza hau, oro har, diziplina jakin bati dago lotuta.
 
Jarrera akademikoa arazo da, zeren eta akademikoek uste baitute euren esku dagoela ikasleek zer ikasi behar duten erabakitzea, ikasle horien helburu profesional edo pertsonalak kontuan izan gabe. Horrek elitismo forma bat sortzen du. Gure ustez hezkuntzak pertsona baten garapena eta bere ekarpenak gizartean ahal den eta osatuen izan daitezen ahalbideratu behar du; horretarako ezinbestekoa da praktika eta teoria bat etortzea. Teoriak praktika bideratu behar du, baina praktikak ere teoria molda dezake. Beraz, akademikoen jarrera aldatu beharra dago. Jakintza mota guztiak, berdin dio non eta nola eman diren, baliagarriak direla ulertu behar da.
 
Ezinbestekoa da LPL bidez ikasitakoa garrantzitsutzat jotzea. Halere, derrigorrezkoa da sistema bat jakintza honi duen errekonozimendua formalki eman ahal izateko. Euskal Herrian, Eusko Jaurlaritzaren barne dagoen Kualifikazioen eta Lanbide Heziketaren Euskal Institutua (KEI) da, oraingoz, sistema honetan aritzen den bakarrenetakoa. Institutu horretan, adibidez, norbaitek sukaldari titulua jaso nahi badu, aukera du aurretiazko ikaskuntza baliozkotzeko. Lanbide Heziketako Kalitaterako eta Gaitasuna Ebaluatzeko Euskal Agentzia arduratzen da lan-esperientzia ofizialki egiaztatzeaz. Agentzia horrek aurkezpen orrietan dioenez, “tradizioz, egiaztagiriak edo tituluak ematerakoan, soilik ikaskuntza sistema formalen bidez lortutako kualifikazioak onartzen ziren. Hala ere, eta pertsonek beren gaitasunak hainbat bidetatik lor eta garatu ditzaketela kontuan hartuta, hots, enpresan egindako lanen bidez, gizarte esparruetan, informazio sareetan –nork bere kasa ikasita–… Gaitasuna Egiaztatzeko Egitura abiarazi du Eusko Jaurlaritzak, Lanbide Heziketako Kalitaterako eta Gaitasuna Ebaluatzeko Euskal Agentziaren bidez. Helburu du, funtsean, bizitzan norberak barneratutako lanbide-gaitasuna ebaluatzea eta izaera ofiziala emanda egiaztatzea, ikaskuntza formalak eta ez formalak barne hartuta”. Horretaz gain zera dio: “Edozein bidetatik eskuratutako lanbide gaitasunak Lanbide Kualifikazioen barnean ezarritako gutxieneko maila betetzen duela egiaztatzeaz, ebaluatzeaz eta ziurtatzeaz arduratzen da (…) Egitura horren bidez, modu pertsonalizatu eta malgu batez, pertsonei beren aurretiazko ikaskuntzak kapitalizatzeko aukera ematen zaie beren gaitasuna bultzatzeko eta lanbidean aurrera egiteko”.
 
Beraz, adibidera bueltatuz, sukaldari titulua bereganatu nahi duenak ebaluatze prozesu bat pasako du bere gaitasuna egiaztatzeko. Horrek ez du esan nahi zuzenean sukaldari titulua emango zaionik, baina bai, beharbada, konpetentzia unitate bat edo batzuk, kasuaren arabera. Horren harira, Espainiako Ministerioak titulazioa lortzeko aukera ematen duen lege berria onartu berri du, lanbide heziketan esperientzia egiaztatuz gero. Aurrerapausoa da, argi asko.
 
Dena den, urrats bat haratago joatea litzateke KEIk lanbide heziketan duen esperientzia unibertsitate alorrera transferitzea LPL egiaztatzeko eta kapitalizatzeko; eman beharreko urratsa. Mondragon Unibertsitateko HUHEZI fakultatea azken bi urteotan proiektu europar batean murgilduta egon da Europako beste lurralde batzuetako unibertsitateekin batera (Alemania, Eskozia, Estonia eta Finlandia). Proiektu horretan aztertu da LPL unibertsitate-mailan praktikara nola eraman. Horretarako ikastaro eta modulu pilotuak sortu dituzte lurralde guztiek, eta HUHEZIk modulu eta ikastaro horietan izandako emaitzak ebaluatu ditu. Helburuetarik bat izan da ikasleek LPL zer den ulertzea. Aipatu lurraldeetan sakabanatutako 43 ikaslek, zazpi irakasle-bideratzailek (ingelerazko facilitator) eta lau instituziok osatu dute lagina. Adinaren batez bestekoa izan da 29 urte eta 8 hilabetekoa –gazteenak 20 urte eta zaharrenak 50–. Lehen saiakera honetan, proiektua bideratu dutenek, ikasleekin lan egiten dutenek eta ikasleek berek erantzun positiboa adierazi dute. Adibidez, ikasleek gehien baloratu dutena izan da modulu eta ikastaro hauetako malgutasuna eta erabakiak askatasunez hartzeko aukera. Horretaz gain, bizitzaren hainbat testuingurutan ikasitakoa lotzeko aukera ere altu baloratu dute. Aldi berean, irakasle-bideratzaileek gehien baloratu dutena izan da modulua baliagarria izan dela bai ikasleentzat eta baita eurentzat ere. LPL kontzeptua ikasle eta irakasle-bideratzaileek portzentaje handi batean ulertu dutela diote emaitzek; beraz, ezarritako helburua neurri esanguratsuan bete da. Halere, badago oraindik egitekorik. Adibidez, LPL bitartez ikasitakoa demostratzeko ebaluaketa-sistema oraindik zorroztu beharra dagoela diote emaitzek.
 
Europako proiektu honetan sortutako taldea hasi da lanean erronka handi honetan. Baina oraindik, lan asko dago akademikoek LPL-ren garrantziaz kontzientzia hartzeko, gizartea ere horretaz ohartarazteko eta hori guztia teoria izatetik praktikara bideratuko duen egitura egonkorra sortzeko. Ikaskuntza-sistemei buelta eman eta gure egunerokotasunean ikasitakoak modu baliagarrian presentzia handiagoa izatea nahi badugu, gizarteko gainerako elementu eta sektoreek ere hartu beharko genuke parte lan honetan. Guzti-guztiok dugu jakintza baliagarria esku artean.

* Parte hartu duten beste egileak:
Agurtzane Bikuña eta Pili Sagasta