Valentzia hiriburura hurbildu gara. Han, PPren agintearen itzalean –valentziar erkidegoan botoen %52,22 eskuratu zituen 2007ko hauteskundeetan–, valentziera eta valentziar nortasuna indartu nahi dituzten hainbat elkarte eta jenderekin egin dugu topo. Escola Valencianako lehendakari Diego Gómezi egin diogu elkarrizketa. Federazio horrek 100.000 lagun ditu inguruan; besteak beste irakaskuntzan valentziera hizkuntza ardatz izatea aldarrikatzen dute. Ca Revoltara ere jo dugu. Revolta izeneko talde politiko ezkertiarretik sortutako elkartea da. Valentzia hiriburuan ere agintzen duen PPk lanerako espaziorik ematen ez dien gizarte mugimendu eta kultur elkarteei egiten die tokia bere egoitzan. 2007ko hauteskunde aurretik, PP tronutik kenduko zutenaren itxaropen handiz, Ca Revoltaren egoitzan abiatu zen Ja en tenim prou (nahikoa da) proiektua. Bada valentzieraren aldeko lanean ahaztu ezin den beste erakunde bat: Centre d'Octubre. 6.000-7.000 bazkide dituen elkarte horren berri aldizkari honetan bertan eman genuen duela bi urte (2075. zbk, 2007-02-11).
 
Etsi puntua begi bistakoa da. 2007ko hauteskundeak PPk ez irabaztea espero zuen askok, tartean aipatu ditugun elkarteetako gure solaskideek. Politika urbanistiko eta kultural erasokorrak itzali eta bestelako politiken itxaropena zegoen. Valentzierarekiko hizkuntza politikak ere arnasa hartuko zuelakoan ziren. Denek azpimarratu digute PPk hauteskundeak irabaztea belarrondoko galanta izan dela. Batzuek diote gizarte mugimenduek, hauteskunde aurreko sukarraren ondoren, behera egin dutela, etsituta. Beste batzuk indartsuago, edo sikiera, baikorrago aritu zaizkigu, esate baterako Diego Gómez. 100.000 pertsona biltzen dituen federazioa bizi-bizirik dago.
 
Ezertan segi baino lehen, bertako hizkuntzari deitzeko moduaz kontuak argi uztea komeni da. Aipatutako elkarteetako kideei galdetu diegu ea zer iritzi duten valentziera ala katalana hitza erabiltzearen eztabaidaz. Azalpenak eman dizkigute –kazetariari eta hainbat euskara teknikariri– bertakoak ez garelako eta kilima bila ez garela ari badakitelako. Eztabaidak berez, inolako funtsik ez duela argi dute. Pazientziaz erantzun dute, baina gaiak eragiten dien amorrazioa nabaria da. PPk Kataluniarekiko bereiztu dezaten aldarrikatzen du valentziera bertako hizkuntzatzat. Aldarrikapenak aldarrikapen, gero, valentzieraren aldeko hizkuntza politika hutsaren hurrengoa da. Gure hizketakideek katalana zein valentziera deitzen diote bertako hizkuntzari, askotan valentziera darabilte Kataluniako hizkuntz errealitatearekin ez nahasteko. Erreportajean valentziera erabiliko dugu, besterik gabe.
 

Nahikoa da

Rafael Xambó soziologoa eta musikaria da, baita Ca Revolta elkarteko kidea ere. Ja en tenim prou plataformaren sortzaileetakoa izan zen 2006 bukaeran, hauteskunde atariko giro gorian. Proiektu hori termometro polita da hauteskunde ondorengo gizarte nekatuari neurria hartzeko.
 
Ikus-entzunezko proiektu bat egitea bururatu zitzaien hiru bat laguni eta haiexek elkartu ziren 2006ko Gabon aurretik: errealizadorea, aktorea eta Xambó. Hurrengo bilerara, Ca Revoltako egoitzara, 15-20 lagun bildu ziren eta hirugarrenean ez ziren denak bilera gelan sartzen. Hauteskunde aurreko hilabeteetan giroa bero-bero zegoen. Ja en tenim prou plataforman ikus-entzunezko profesionalak, artistak, kultur elkarteak eta gizarte mugimenduak batu ziren. Asmoa gizartearen kritika eta iritzia sustatzea zen, gizarte kontzientzia eragitea, herritarrek parte hartzea, Valentziako Generalitatearen politikez (urbanistikoaz, kulturazkoaz, hizkuntzazkoaz...) nazkatuta baitzegoen asko eta asko. Ja en tenim prou plataformak arrakasta handia izan zuen eta askorengan ilusioa piztu zen. Alabaina, heldu ziren 2007ko hauteskundeak. PPk gehiengoa atera zuen eta gizarte mugimenduen euforia hanka azpira jaitsi zen. Xambók hala dio: “Orain jendea gogogabetuta dago. Hauteskundeak baino hilabete batzuk lehenago jendeak itxaropena zeukan, baina desastre ederra izan da”. Ca Revoltaren sostenguz piztutako mugimendu horretatik ikasteko asko dutela dio. Alegia, hauteskundeei lotuta ezer egiterik ez duela merezi. 2007koa salbuespena izan zen. Ca Revoltaren helburua hauxe litzateke: epe luzera kontzientzia kritiko herritarra bultzatzea eta balore solidario eta alternatiboak zabaltzea, inoren alderdiren periferia izan gabe. Ez ziren izan inolako alderdiren transmisio bide, baina berak dioenez, “dena batera etorri zen: hauteskundeak eta kaleko mugimendu indartsua. Aldaketarako behar larria zegoen. Uste genuen denok batera mugitu behar genuela PP alboratzeko. Porrota izan da ezker instituzionalarena, PSOErena, eta baita Compromis-ena –Esquerra Unida eta Bloc Nacionalista koalizioan– ere”.
 
Ja en tenim prou ez da desagertu hauteskundeetako zartadaren ondoren. Webgunean (www.jaentenimprou.org) dauka segida. Ikus-entzunezko lanak eta albiste andana aurki daitezke. Lurraldearen defentsan ari direnek zintzilikatzen dituzte albisteak, metroko istripuan biktima izan zirenek ere bai, Valentzia hiriburuko XIX. mendeko Cabañal marinel auzoa babestu nahi dutenek... Etsipenak jota ez gelditzeko gunea da.
 

Ordezkapen linguistikoa Canal 9ren bidez

Telebista kontuekin hasi aurretik, 2005eko (berrienak) datu soziolinguistiko orokor batzuk eman ditzagun. Gaitasunari dagokionez, Valentziar Herrialdeko biztanleen %73,3ak nahiko ondo edo oso ondo ulertzen du valentziera eta %52,1ak hitz egiteko gaitasuna du. Erabilerari dagokionez, etxean %35,1ak beti edo ia beti darabil valentziera. Lagunekin %30,5ak eta kalean %16,5ak. Hamar urtean azken hiru ehunekoak hamar puntu jaitsi dira.
 
Rafael Xambó Universitat de Válenciako irakaslea da, soziologoa. Unibertsitatean bertan, hizkuntza erabilerari buruzko ikerketan ari da lanean. Hizkuntzaren osasunaz gehien kezkatzen duena ez da eremu hori, ordea. Telebistak bultzatzen duen ordezkapen linguistikoak arduratzen du. Canal 9n gertatzen dena azaldu du. Etxean egindako bi telesail daude: Singles eta La alquería blanca. Biak dira valentzieraz, baina bietan ordezkapen linguistikoaren fenomenoa nabaria da. Singles telesaila tabernan garatzen da eta bertara goiko solairuko gazteak joaten dira. Gazteek euren artean valentzieraz egiten dute, eta tabernari gaztelania hiztunak zerbait esan orduko gaztelaniaz hasten dira. Tabernariak gazteak valentzieraz ari direnean dena ulertzen du. Xambók hala dio: “Horrek adierazi nahi du zure hizkuntzak ez duela ezertarako balio, hizkuntza menperatzailean hitz egiten badizute aldatu eta ixo! Kataluniako TV3n ez duzu horrelakorik ikusiko. La Juani telesaileko Juani andaluziarrak gaztelaniaz hitz egiten du, baina besteek katalanez egiten diote. Noski, hemen kalean, gaztelaniaz ari zaizun bati valentzieraz egiten badiozu edukazio txarrekoa zara, Katalunian ez. Hemen hizkuntza politika babesgarririk ez dago, egoera asimetrikoa da, valentziera beti da hautazkoa, zentzugabea da”.
 

Valentzieraren atzerakada gogorra

Unibertsitatean valentzierak duen presentziaz galdetu diogu Xambóri eta orokorrago, Valentzia hiriko panoramaz erantzun digu: eguneroko hizkuntza erabilgarria gaztelania da, valentzierak balio errituala du, espazio publiko eta soziala galdu du. Hiritarren erdiak baino gehiagok daki valentziera, %90ak ulertzen du eta erabili %9ak. Soziologoaren ustez, galdutakoa berreskura daiteke, baina hizkuntza politikarik gabe ez. Politika gabezia horren adibide jarri ditu unibertsitate publikoak. Valentzieraz aritzeko eskariak beti gainditzen du eskaintza. Ikasgai bereko talde bat baino gehiago antolatzen bada, orduan valentzierako taldea osa daiteke, edo valentzieraz irakas daiteke irakasleak hizkuntza horretan gaitasuna badu. Irakasleek valentziera ikasteko ikastaroak badaude, baina ez dira derrigorrezko. Borondatearen linboan ia dena.