Narayamako balada ez dute maite Japoniako gaurko zaharrek. Irakurlea oroituko da agian 1983an Cannes-eko jaialdian urrezko palma irabazi zuen Narayamako balada filmaz. XIX. mende erdian girotuta, 70 urte bete berriak zituen amak harri bat joz hausten zituen ahoko haginak, horrela behartuz bere semea erabaki latza hartzera: hortzaginik gabeko zaharrak Narayama mendira eraman eta han abandonatu behar ziren, aho bat gutxiagorekin herria bizi zedin, zaharren otordua ume eta gazte berriei emanez.
XXI. mendeko Japonian bada denek jateko beste, umeentzako adina erretretadunentzako. Baina ongizatearen gizarteko onurak denei iristen ez zaizkienez, zahar japoniar askok oso bestelako erreakzioa dute orain: itxuragabe ari da ugaritzen jende nagusien kriminalitatea.

Ikusi titular hau munduko kapitalisten eguneroko biblia den Bloomberg agentziak aurreko azaroaren 14an plazaratua: “Txirotasunak eta pentsioekiko beldurrak Japoniako zahar jendea delinkuentziara daramatzate”. Eta Pariseko Le Monde egunkariak abenduaren 8an: “Lapurreta egiten dute presondegira itzultzearren”.

“Abuztu bukaeran gertatu zen –hasi da Le Monde– Tokioko udako bero itogarrian. Shibuya auzo chiceko geltokian, bi emakumeri labankadaz egin zitzaien eraso. Gaizkilea 79 urteko emakumea zen, aterberik gabea eta altxortzat sakelan denetara 6.500 yen (53 euro) baizik ez zeramana. ‘Nora joanik ez neukan’, esplikatu zion abokatuari. ‘Poliziak ni beren gain hartzea nahi nuen’. Aste batzuk zeramatzan aterbekoentzako egoitza sozial batean, ez zeukan ez familiarik eta ez lagunik”.

Gertakizunak itxura bitxia du, baina antzekoak gero eta ugariagoak dira Japonian. Agintariak kezkatuta daude. Tokioko gobernuko Justizia Sailak gai honetaz 2008an aurkeztu duen dosierrak kopuru itsusiak eskaini ditu. Kriminalitateari buruzko liburu zuri horretan diotenez, delitu kopuruek adin tarte guztietan egin dute behera, 65 urtetik gorakoen artean ezik. 48.605 zahar arrestatu dituzte azken urtean. 1986tik 65 urtez goitiko herritarren kopurua bikoiztu egin da, eta aldiz horien gaiztakeriak bost halakotu.

Delituotan denetik dago, oldartze eta hilketak barne, baina batez ere lapurretak dira adinduen delitu nagusiak. Justizia Sailaren ikerketarako giltzapean diren 368 zahar galdezkatu dituzte, eta Toru Suzuki ikerlariak garbi dauka: “Kriminalitate honen sorburu nagusia baliabiderik ezean datza. Gehienek diote diru faltan daudela, gose direla...”.

Japoniako ekonomiak behera egin duen abiada berdintsuan egin du gora adinduen delinkuentziak. Atzerakada ekonomikoan murgilduta, gobernuak defizita kontrolatzeko neurrietan eman ditu ahaleginak eta aurrekontuan egin diren mozketekin herritar ahulenek bizitzeko ezintasun handiagoa dute. Horri erantsi behar zaio orain iritsi direla erretretara baby boom famatuko haur haiek, Japoniako zaharren kopurua inoizko gorenera eramanez.

Hiru otordu eta norbaiten solasa

Bakardadeak ere bultzatzen ditu jende nagusiak delituetara. Kroniketan aipatzen dira emakume adinekoak supermerkatuetan osten dutenak, arrestatu ditzaten, norbaitekin hitz egin ahal izateko. Horietako asko, gainera, ez dira kontatzen delituen atalean, eta poliziak lanez itota omen dabiltz.

Kasu larrienak gertatzen dira biak, pobrezia eta bakartasuna, batzen direnetan. Ikerketak aipatzen ditu gizonezko alargundu berriak, diru oso gutxi jasotzen dutenak eta azken irtenbidetzat delituren bat burutzen dutenak, nahiago dutelako espetxeko epeltasuna. Ondorioz, presondegitik atera ondorengo etengabeko atxilotzeak ere ugariak omen dira.

Le Mondeko kazetariak gaiaz galdetu dio Tomomi Fujiwara-ri, Boso Rojin (Zahar haserretuak) liburuaren egilea berau. “Garai batean familiako eta herriko loturek babes bat ematen zuten, horrelako jokabideak mugatuz. Delitua egitea kasik suizidio soziala zen. Baina zaharren bakardade gero eta handiagoarekin, hori ez da horrela gertatzen. Gaizkileok ez dute kulpabilitate bera sentitzen”.

Bloombergen Masahiro Yamada soziologoak ñabardura bat gehitu dio aurrekoari. Yamadaren ustez, orain zahartu den belaunaldia Bigarren Mundu Gerra osteko nahasmenduan hazitakoa da, Japonian delinkuentzia inoizko ugariena izan zen garaian. Ez omen daukate errudun izateaz aurreko eta ondorengo belaunaldien sentimendu bera.

Ororen buru, Japoniako espetxeak 65 urtez gorako jendez mukuru daude. 2000.ean 10.000 izanik, gaur 30.000 inguruan dabiltza. Gobernuak aurten bertan 8.300 milioi yen (67,8 milioi euro) bideratu behar izan ditu zaharrentzako hiru presondegi berri eraikitzeko, bakoitza 1.000rentzat. Norbaitek esango du espetxeetan gastatu behar izan dutela laguntza sozialetan aurrezturikoa.
Japonia, hain aberatsa izanik, ondasunak gaizkien banatuta dauzkatenetakoa da. Munduko 30 herrialde aberatsenen artean, kontatuz gero zenbat herritar bizi diren herrialdeko irabazien mediaren erdiaren azpitik kobratuz, Japonia dago azken lauetan.

Zahar jendearen delituak ugaritu dira ekonomiaren egoera hondatzearekin batera. AEBetan eta Erresuma Batuan bezala, Japonian ere Euskal Herrian baino urtebete lehenago nabaritu dira atzerakadaren haginkadak. Industriaren produkzioak behera eginda, komertzioetako salerosketak hondoratuta, etxebizitzen merkatua blokatuta, berehala nabaritu dira ondorioak langabezia kopuruetan eta bizirauteko laguntza sozialak behar dituzten familietan.

Zaharrenen delinkuentziak erakutsi die japoniarrei herritar ahulenak babesik gabe geratu direla urteotan. Adineko jendeari bizileku egoki eta merkeak eskaintzeko egiturak eraiki dira batean eta bestean, zerbitzu amankomun eta guzti, baina urriegiak dira gizartean den eskari izugarriarentzako. Bestalde, etxez etxeko zerbitzuak oso garesti daude eta zaharretxeak berdin, erretreta xumea geratu zaienek ezin dute amestu horietakoren batean sartzerik.

Kronikek diotenez, Tokioko gobernuak neurriak hartu eta aurrekontu handiagoak agindu ditu. Baina gizarte osoak beharko du mobilizatu. Orain arte ezagutu gabeko arazoekin egin baitu topo. Japonian 127 milioi biztanleetatik %22,1ek 65 urte gaindituak ditu gaur. Prospektibek diotenez, 2050erako adin horretakoak %40 izango dira.