Kazetaritza lanetan (1980an) hasi zinetik gaur egunera bitarte, zer nabarmenduko zenuke?

Orduko kazetaritza interesgarriagoa zen egungoa baino, Eginekoa eta dena oro har. Kazetariak profesionalagoak, libreagoak, arduratsuagoak zirela uste dut. Esaterako, El País edota Diario 16 produktu onak ziren. Bakoitzak bere ildoa zuen noski, baina errepresioaz informatzen zuten. Egungo egunkariak baino aberatsagoak eta argiagoak ziren. Hedabideen inguruan beti daude interes politiko-sozialak, baina orduko kazetariek bazuten bestelako indarra edo bazutela barneratuta zeukaten. Enpresak ere malguagoak ziren. Egun hondoa jotzeko gertu gaude. Kazetariak trokelean eginak ateratzen dira fakultatetik, nahikoa dute lana bilatzen eta hari eusten, ez daude beren kasa ardura hartzeko prest, ardurak eskatu behar zaizkie.

Orduko kazetaritza mota agortuz joan da, antza. Prentsa idatzia desagertuko al da?

Ez dut uste. Digitalizazioaren garaia heldu da, baina ohean gaudela zer da erosoagoa liburu bat baino? Paperak bere lekua dauka. Noski, oraingo orrialde kopuruak eta gehigarriak desagertuz joango dira. Alegia, formatoa eta baliabideak aldatu beharko dira. Baina horretaz gainera, prentsak mamia berritu beharra dauka, notiziak interpretatzeko beste modu bat bilatu dezake. Editorialak oso aspergarriak dira. Adibidez, nik El Paíseko edo Garako editorialen izenburuetan erreparatuta badakit zer esango duten, ez dago ustekabekorik. Arazoa ez da prentsarena soilik, hedabideena da oro har. Hor duzu kirol kazetarien kasua, egunero daude izar indartsuen albo-alboan. Nola ausartuko dira gero haietaz zerbait zorrotz esaten?

Venezuela herrialdea hizpide. Iruña Urrutikoetxea venezuelar-euskaldunarekin izan zenuen polemikaz jardun nahi nuke. Zer gertatu zen?

Iruña nire ikaslea izan zen Venezuelan. Erbesteratuen alaba da, bertan jaioa. Venezuelan mestizoek agintzen dutela idatzi nuen Deian, eta gogoetak ez zuela bakarrik balio latinoamerikarentzat nioen, Kubarako ere balio duela. Funtsean [Hegoa Amerikan] arrazismoa oso presente dagoela esaten dut, indigenak oso mespretxatuak direla. Baina Venezuelan hori ez da onartzen, beste toki batzuetan agian bai. Kuban “esos negros de mierda” entzun dezakezu, ezkerrekoek esanda. Hugo Chávezen fenomemo politikoa azaltzean “arrazismoa” aipatu nuen eta Iruña haserretu zen: “Hemen ez dago arrazismorik” esan zuen. Bera oso antichavista da, euskaldun gehienak bezala.

Zu non kokatzen zara?

Nik “Chávez baino okerragoak haren kontrakoak –antichavistas– begitantzen zaizkidala” esan dut eta batzuk haserretu dira noski. Ez dut uste Chávezen monarkia mota hori Venezualarentzat irtenbidea denik, baina alternatibak ez dira hobeagoak, eta bere kontra egiteko moduak faxistak dira. Chávezen aurkakoa estatu kolpea izan zen, baina haren aurkako euskal-venezuelarrek ez dute onartzen. Esan dezatela, kolpea zuritzeko, “kausa on baten alde” izan zela. Ni Venezuelako egoerarekiko kritikoa naiz eta Chávezekin ere. Baina ez dut gaiaz gehiago hitz egin nahi, kanpotik oso erraz hitz egiten delako, han biziz gero gauzak beste modu batean ikusten dira. Ni ez naiz inor inori nola jokatu behar duen ezer esateko. Badakit euskal jatorriko jende asko sufritzen ari dela, jendea etorri dela ezin duelako han bizi.

Hego Amerikako hainbat herrialdetan ezker alderako joera indartu dela esaten da azken urteetan. Zer deritzozu?

Horretan ere bakoitzak interesatzen zaion egoera sozio-politikoaren araberako iritzia dauka. Adibidez, Txileko presidente Michelle Bachelet sozialista da. Norbaitek pentsatzen al du Txilek sozialismoarekin zer ikusia duenik? Txile herrialde oligarkikoa da, eskuindarra, Bachelet presidentea izan edo ez. Nikaraguako Gobernua ezkertiarra da, baina Ortega ezkertiarrek desprestigiatuta dago. Ez bakarrik bere amodiozko aferak direla-eta, lapurra delako baizik. Venezuelakoak azterketa sakonagoa merezi du. Dena den, Kolonbiako Gobernua alde batera utzita, bai, badago aldaketa moduko bat herrialde gehienetan. AEBak oso desprestigiatuak daude, inork ez du iparramerikarren lagun bezala agertu nahi. Lehen eredua ziren baina orain oligarkiak berak –Bushen agintaldiaren ondoren– zalantzak ditu. Obamarekin zer gertatuko den ez dakigu. Kontua da AEBek beheko herrialde horiekiko interesa baztertu zutela.

EITBko Nazioarteko Zabalkundearen zuzendaria zara, Canal vasco-rena eta ETB Sat-ena. Zer balorazio egiten duzu telebista kate hauen lanaz?

Kanpo aldera ari diren kateak dira. Canal vasco latinoamerikarako ari da, eta Sat Europarako. Daukagun aurrekontua kontuan hartuta balorazio ona egiten dut. ETBko esparru txikia handitzeko modua kanpora begira lan egitea da. Euskaldunok jakingura handia sortzen dugu munduan. Latinoamerikan denek ezagutzen dute vasco hitza, eta vasco ez dute sekula irain bezala erabiltzen. Bertako hedabideetan agertzen gara hemengo egoera politikoaren eta ETAren atentatuak direla eta. Ez da berdin gertatzen Kataluniako telebistekin. Hauen aurrekontu handiagoak izango dira agian, baina ez dute guk bereganatzen dugun ikusmina lortzen.

“Euskal Herria zazpi probintziara mugatzea akatsa litzateke” esan ohi da.

Bai, noski. Nik nire sailerako aurrekontua handitu nahi nuke eta diasporarako askoz ere diru gehiago erabiliko nuke. Jaurlaritza lanean ari da, baina oraindik ez dira diasporak eman ditzakeen aukera guztiak barneratu. Euskaldunok gure asmoak azaltzeko beharra daukagu eta horretan badugu zer egin. Euskal Herriaren bereizkuntza geuk esplikatu behar dugu: zergatik eskatzen dugun independentzia edo autonomia; geure kultura eta hizkuntza guk geuk azaldu behar ditugu. Ez bakarrik informazio arloan, lanaren eta enpresen esparruetan ere bai. Baina kultura gurea da eta ez badugu geuk esplikatzen, akabo. Gainerakoan, nik ez dut Burgosko jendeak baino hobeto bizi nahi, politikariek dioten bezala “autogobernua handitu behar dugu hobeto bizitzeko”. Argudio elektoral bezala ulergarria da. Nik denok bizitza duina izatea nahi dut.

Diasporako euskaldunek nola ikusten dute Euskal Herria, eta euskal arazoa?

Lizarra-Garaziko garaia hau konpontzeko unea izan zela ikusi zuten, ez haiek bakarrik, abertzale denok hori ikusi dugu. Diasporako euskaldun gehienek erreparo handia izan dute ETArekiko, baita frankismo garaian ere. Orduan ez bazuten ulertzen, gaur egun? Egun ezkerreko joerakoek ere ez dute ETAren guda hau ulertzen. Ez ulertzeak kontra daudela esan nahi du, noski.

Loiolako elkarrizketen ostean, ETAren jarduerak harritu al zaitu?

Hasteko ni oso harritua geratu nintzen Loiolako elkarrizketak eraman ziren moduarengatik. Alegia, “ergel aurpegia jartzeko prest nago, baldin eta arazoa konponduko bada” pentsatu nuen. Baina, hara, bakar batzuk baino ez ziren bildu. Eta horiek, Egiguren eta Otegi lehenik, gure gauzez aritu ziren eztabaidan. Eztabaida bada presoen arazoa nola konpondu, HB edo Batasuna legalizatzea, oso ondo. Baina Euskal Herriak nolakoa izan behar duen gaurko ezker abertzalearen esku utzi behar al da? Edo EAJren esku? ETA eta Gobernua bildu direla?! Ondo! Preso eta atentatu gehiago ez dela izango erabaki dutela, pozten naiz. Gatazka gainditzeko ordea, eztabaida zabalago bat behar da, indar gehienek landua. Eta beste gauza inportantea bat: elkarrizketak ezin dira ezkutuan izan.

Alegia...

Alegia, lehenik PSEko eta Batasunekoak bildu ziren, eta bidean ito. Orduan EAJri deitu zioten. Baten batek galdetu ei zien: “EAk, EBk eta abarrek zer diote zuen erabakiez?”. Erantzuna ohikoa: “Hemen Euskal Herria ordezkatzen duten indar nagusiak gaude”. A, bai! 1982 aldean, Garaikoetxea lehendakari zela, hainbat indar politikoen arteko elkarrizketak bideratzeko saioak izan ziren. ETAk bi kazetari joatea eskatu zuen. Beste batzuen artean Sanchez Erauskin eta biok egon ginen lekuko gisa. Ezker abertzaleak orduan ezin zela ezkutuko ezer egin zioen. Eta orain? Loiolakoa oso txarto bizi izan nuen. Noski, emaitza onak izango diren esperantza zabaltzen da, promesak...

Bakearen alde Ave Maria...

Bai, eta tonto aurpegia jarri! Hurrengo saioan polo subiranozale indartsuago bat beharko da, bestela ez dago aurrera egiterik.

EITBko egoitzaren aurkako atentatuak zer iradoki zizun?

Atentatua gutxiarazi gabe, Inazio Uriaren hilketa izan zen gogorra. Nik etxe honetako ahultasunak ezagutzen ditut, eta badaude. AHTz zer esaterik badago, baina ETA sartzen den unetik ez duzu ezer esateko indarrik. ETAk dena zapuzten du. ETAko oraingo kideak liluratuta daude egungo hedabideekin, normala, bere garaiko seme-alabak dira. Dena idatzi eta azaldu behar dute, dena fitxategietan daukate. Dena idazten dute, poli-milien antzera. Onerako eta txarrerako, noski. Nik lehenengo ETA ezagutu nuen eta logika bestelakoa zen: “Ez idatzi ezer. Fitxategi eta argazki guztiak erre”.

Nola ikusten duzu hedabideekiko ETAren jarrera, eta ETA oro har?

ETAk hedabideei garrantzia handiegia ematen die, eta garrantzia dute noski. ETAk “txarto esplikatzen digute. Kazetariak zakurrak dira” dio. Baina, tira, kazetaria beldurrarazten baduzu, agian lana utziko du, baina ez da zure alde paratuko. Egia esanda, hedabideek ez dute egoera konpontzen laguntzen ere. Hale ere, hedabideez horrenbeste arduratu barik ETAk herriaren laguntza galdu izana eta gizartea geroz eta gutxiago mobilizatzearen arrazoia aztertu beharko lituzke.