Historiaren talaia
- Nafarroako gotorlekurik ederrenetakoa du Artaxoak; ia kilometro bateko harresiak, bederatzi dorre eta eliza gotiko ikusgarria, inguruan dauden mahastiak eta lur zabalak patxadaz ikusteko toki ezin aproposagoa: Zerkoa. Baina ez da hori herriak duen arreta-gune bakarra: Historiaurretik karlisten garaietara eramanen gaituen bidaia ezin interesgarriagoa egiten ahal dugu.
Herriko karrika nagusietan –Eugenio Mendioroz, San Pedro eta Kale Nagusian– aspaldiko etxe zaharrak eta eraikin berriak ikusten dira, nahas-mahasean. Etxe zahar askok arkua dute etxeko atarian, eta horietako batzuetan zenbaki eta hizki batzuk agertzen dira markatuta: gerrate karlistetan erabiltzen ziren marka horiek, eta etxe bakoitzean zaldiak gordetzeko zenbat ukuilu zegoen adierazten zuten.
Karlismoarekin harreman estua izan du beti herriak, zoritxarrez ezaguna da “Artaxoako 40ak” izeneko errekete taldea izan zela 1936an Donostian sartzen lehena. Dena den, herritar aurrerakoi asko ere izan dira, eta horren aztarnak gure garaietara iritsi dira: Corralizas Elkartea sortu zuten 1865. urtean, Elizari kendutako ondasunei beste erabilera bat emateko. Elkarteak gaur arte iraun du, nolabaiteko udal paralelo gisa, herriarentzat gauza asko eginez.
Baina, aspaldiko kontuetan galdu aurretik, segi dezagun herritik gora, Zerkoraino. Horretarako, herriko beste elizatik pasa behar dugu, San Pedrotik, harresietatik kanpo bizi zirenek erabiltzen zutena.
Remahuako atetik pasatuta –garai batean hiru ate zituen gotorlekuak, gaur bi baizik ez– Zerkora ailegatuko gara. XI. mendean hasi ziren gotorlekua eraikitzen, eta 1109. urtean amaitu. Harresiak, berriz, XIII. mendekoak dira. Garai batean hamalau dorre ziren, gaur egun bederatzi baino ez daude zutik. Baina ez da bakarrik harresia, ezta dorreak ere. Gotorlekuaren erdi-erdian XIII. mendeko San Saturnino eliza gotikoa dago, portiko, arrosa-leiho eta ezkila –alderantziz jotzen duten bakarrak omen dira– ikusgarriak dituena.
Azken urteotan Nafarroako Gobernuak berritze lanei ekin die. Hori dela-eta gaur egun ez da posible elizaren barnealdea bisitatzea. Gauzak ongi, aurtengo udaberrirako bukatu nahi dituzte eraberritze lanak.
Zerkotik behera
Lainorik gabeko egunetan, Zerkotik Artaxoa osoa eta Nafarroako Erdialdearen lautada zabala ikusten dira. Talaia ezin hobea da, iraganean defentsarako, gaur egun paisaiarekin gozatzeko. Harresien kanpoko aldera ere jotzen ahal dugu, inguratu eta hainbat lekutatik egiaztatu gotorlekuaren dotorezia.Hortik behera, 300 bat metrora, beste eraikin aipagarri bat ikusten da. Zerkotik ateratzen den errepide batetik ailegatu gara Jerusalemgo Amaren basilika handiraino. Ermitan izen bereko Amabirjina dago, nonbait artaxoar batek Gurutzadetatik ekarria. Fraidetxea, baina, ia hutsik dago, bi fraide baino ez dira bizi bertan.
Basilikaren ondo-ondoan, herriko hilerria. Bertara sartuta, arretaz begiratuta, izen ezagun bat aurkituko dugu: Victor Erice. Baina ez dugu inor behar baino lehenago hil nahi, ez: zinemagile ezagunaren aita da. Artaxoarrak zituen gurasoak, hor daude aita-ama, bata bestearen ondoan lurperatuta. Noizean behin agertzen omen da Erice Artaxoako hilerrira.
Bilatu arren, ez dugu aurkituko herriko semerik ospetsuenaren hilobia. Jose Maria Jimeno Jurio ez dago hilerrian lurperatuta. Baina herrikideek kale bat eskaini diote, Artaxoako inguru berrian dagoena. Ikerlariak lan itzela egin zuen Artaxoaren eta Nafarroa osoaren euskal izaera Historian arakatzen, eta bere herriari oso lotuta egon zen beti.
Herritik kanpo ere bada zer ikusi. Basilikatik pista bihurria abiatzen da; Artaxoako dolmenetaraino doan bidea da. Ongi markatutako lau bat kilometro daude, Portillo de Eneriz delakora ailegatu arte. Ederki kontserbatutako dolmena dago bertan, eta pixka bat harago, mendian sartuta, beste bat, Minako Dolmena.
Gertatutakoak ez direla kasualitatea azpimarratu dute. Unibertsitateko eremuetan indarkeria matxista gertatzen dela azaldu dute, eta arazoa sistematikoa dela. Protokolo bat eskatu dute erasotuak babesteko. Erasotzaileak inpunitate osoarekin jokatu duela salatu dute.
Atxuri auzoan 2019ko azaroaren 5ean Voxen kontra egin zuten bederatzi pertsonaren kontrako epaia iritsi da. Akusatuek ez dute espetxean sartu beharko.
Ia mende batez, Euskal Herrian ez da belaunaldirik tortura ezagutu ez duenik. 1960tik 5.379 lagun dira ofizialki, baina askoz gehiago dira, publikoki torturatu gisa agertzeak min egiten duelako oraindik ere. Eta seguruenik, oinarri-oinarrian ez delako ezer aldatu. Polizia... [+]
PSE-EEren zuzendaritza berriak alderdikideen %95en onespena jaso du. Anduezak proposatutako Batzorde Exekutiboan aurreko 26 kideetatik zortzi aurpegi berri daude soilik.
Macronek egindako deiari erantzunez, NATOko eta Europako agintariak Parisen elkartuko dira astelehen honetan, AEBek eta Errusiak iragarri ostean Ukrainako gerra amaitzeko elkarrizketei heltzekotan direla. Europak diru asko xahutu du Ukraina laguntzen, eta gerra amai dezakeen... [+]
Torturak jasan dituzten 900 lagun bildu dira Donostian Euskal Herriko Torturatuen Sarea aurkezteko, otsailaren 15ean. Ekimenak torturatuen bozgorailu izan nahi du, eta oraindik torturen berri eman ez duten herritarrak sarera batzera animatu dituzte. Eusko Jaurlaritzari eta... [+]
"(Oiongo osoko bilkuraren) helburua argia da, legez legitimatzea tramitazioan irregulartasun nabarmenak dituzten megaproiektu energetikoak"
Joan den asteazkenean egun gogorra eta desatsegina bizi izan genuen, ez bakarrik Labrazarentzat, baita zentral eoliko,... [+]
Azken hogei urteetako gazteen kokapen politikoa izan dute aztergai The Economisten. Europan 18-29 urte arteko gizonak emakumeak baino posizio kontserbadoreagoetan kokatzen dira.
Parke bakoitzak hirurogei hektarea izango ditu, eta 32 milioi euroko aurrekontua du proiektuak. Ingurumen eta baimen teknikoak berretsita, egitasmoari hirigintza baimena baino ez zaio falta eraikitzeari ekiteko.
Arriskuan dauden BSH, Sunsundegui, Nano Automotive, Siemens Gamesa, Tenerias Omega, Tasubinsa eta Volkswagen enpresetako langile batzordeek haien egonezina azaldu dute eta Nafarroako Gobernuari "benetan bermatzailea den legeria bat artikulatzea" eskatu diote.
Su-etena hitzartu eta hilabete bete denean, lehen faserako adostutako 33 bahituetatik 25 askatu ditu Hamasek. Israelek, berriz, 985 preso utzi ditu aske. Bigarren fasea martxoaren 2an da indarrean sartzekoa, baina bi aldeek jarraitu beharreko urratsak zehazteko daude... [+]
Gauzak ez dira izatez errazak, eta, izango da batagatik edo besteagatik, baina, azken boladan, mingainari behar baino gehiagotan egin diot kosk bi kontu hauengatik: sold out-aren kultura eta FOMOa –azken hori agian azaldu behar da, ez baita hainbestetan esana: esperientzia... [+]
Zedarriak Foroak Euskadi eta Europar Batasuna, oparotasunaren eta lehiakortasunaren patu partekatua txostena aurkeztu zuen urtarrilaren erdialdean. Bertan, EAErako gomendioak jasotzen dira, Draghik eta Lettak Europako Batasunerako aurkeztu dituzten txostenak erreferentziatzat... [+]
Hamasei migrante atxilotu zituzten otsailaren 6an Baionan, etorkinen eskubideen aldeko elkarteek salatu dutenez. Dirudienez, Baionako prokuradoreak eman zuen agindua. Operazioa autobus geltokiaren eta Pausa harrera zentroaren artean gauzatu zuen poliziak, tartean, adingabekoak... [+]