Jordi Borja geografo eta hirigile kataluniarrak Hiri Globalaren kontzeptua landu zuen duela hiru urte Bartzelonako Unibertsitate Autonomoarentzat egindako ikerketan. Kataluniako hiriburuak bizi duen iraultza urbanistikoaren ezaugarri eta kontraesanak ditu hizpide Borjak, baina adibideak gurerako ere balio dezake.
 
Hiri iraultza, globalizazioari loturiko faktore teknologiko, ekonomiko, sozial eta kulturalek sortzen dute. Agintarien arteko lehia nagusi da; guztiek erakarri nahi dituzte inbertsioak, ekimen esanguratsuak (kongresuak, kultur ekitaldi mediatikoak…) eta turistak. Ez gara “Estatua-nazioa” eskalako lehiakortasunaz ari, hiriaren eta lurraldearen artekoaz baizik. Inguruko hiri edo herriengandik bereizi nahi dugu, desberdin eta originalak izan, erreferente bilakatu.
 
Bestalde, hirietako gizartea geroz eta konplexuagoa da, indibidualizatuagoa eta multikulturalagoa. Industria garaiko gizarte klase handiak banatu egin dira, eta gizarte multzoak irizpide ugariren arabera (lurraldearekin lotutakoak, kulturalak…) osatzen dira, giza-harremanak aldatu egin dira (mugikortasunak edota aurrerapen teknologikoak bultzatuta), eta eskaera dibertsifikatu egin da.
 
Gaur egun, hirigintzako politikak ezin dira kolektibo handi eta ustez homogeneoei zuzendutako eskaintza masiboan oinarritu.
Paradoxa bat dago, ordea: norbanakoek eta hiriek besteengandik bereizi eta desberdindu nahi duten bitartean, eredu edo jarraibide sozialak globalizatu eta homogeneizatu egiten dira. Arkitekturak, kontsumo ohiturak, informazioak, aisialdia, hizkuntzak (pseudoingelesaren aldaerak) eta janzkerak arrunt eta hutsal bilakatu eta balio bereizgarri hori galtzen dute. Borjaren hitzetan, “bereizketaren bidezko lehiakortasunak, hutsalkeriaren bidezko ez-lehiakortasunera garamatza”.
 
Eskala horretako gobernagarritasunak berrikuntzarako gaitasun politikoa eskatzen du, baina lurraren okupazioa helburu duten ekimen pribatuek, elkarri lagundu edo traba egiten dioten botere-guneen fragmentazioak eta bestelako faktore batzuek, berrikuntzarako jauzia oztopatzen dute. Alderdi politikoetako ordezkariek, instituzioetako karguak betetzeko hauteskunde-makineria bilakatuta, nekez gaindi ditzakete traba horiek.
 
Agintariek aurkeztutako plan estrategikoek helburu argia izan dute: “hiper-lehiakor” diskurtsoan oinarrituta, mundu globalean irabazle izan nahi duten hirien erreminta bihurtzen dira. “Plan horiek, teorian, parte-hartze zabala sustatu beharko lukete. Sarri, ordea, botere ekonomiko-politikoaren jarduera legitimatzea beste funtziorik ez duten asmo ederreko hitzetan geratzen dira”.

Sassen eta Hiri Globalaren kontzeptua

Hiripublika blogan irakurri dezakegunez, Hiri Globala kontzeptua 1990eko hamarkada hasieran aipatu zuen lehenengoz Saskia Sassen (Haga, 1949) soziologo amerikarrak. Hark definitutako Hiri Globalak ezaugarri hauek ditu: erakunde globalen agintaritza bilgunea, telekomunikazio azpiegiturak, erakunde globalei zerbitzu emateko gai diren enpresa espezializatuak (publizitate agentziak, abokatu bulegoak…), finantza zentro garrantzitsua, post-fordismo prozesuetako enpresa berritzaileak, gobernuen politikan eragina duten eragileak eta saldu nahi diren zerbitzu eta produktuentzako nahiko merkatu.
 
Sistema global horrek hierarkia bat inposatzen duen sarearen forma hartzen du. Hiri zentraletatik periferikoetara doa sare hori. Ekonomia Globalaren oinarria eta garapena finantza fluxuek egituratzen dute. Ondorioz, fluxu hauen inguruko informazio, agindu, transakzio eta gainerakoak zentro jakin batzuetan biltzen dira. Nodo abizena hartzen duten hiri zentralak dira benetan Hiri Globalak; besteak, sarearen zerbitzura jartzen diren Hiri Globalizatuak bihurtzen dira. Hala, autore nagusien arabera, benetako Hiri Globalak New York, Londres eta Tokio lirateke, baita Los Angeles, Miami, Paris, Amsterdam eta Shangai ere.
 
1990eko hamarkadan hasi ziren hiriak Sare Globalean duten kokapena eta hierarkia maila hobetzeko lasterketan, eta horrek elkarren arteko lehiakortasuna indartzen du. Lehia horren barruan uler daitezke hain erabiliak diren esamoldeak: “Lurraldearen abagune berriak bultzatu beharra” eta abar.
 
Lehiakortasun zorrotzago baten bila doan lasterketa honetan, Hiri Globalizatuak, besteen aurrean bereizketa “eraikitzen” saiatzen dira. Horretarako, bitarteko guztiak, irentsiko dituen hiriaren irudiaren eta profilaren egokitze beharrera lerrotzen dira. Firma Globalak kontratatzen dira (garesti, oso garesti), sarearen zentroaren atentzioa erakartzeko asmoz. Baina David Harvey geografo ingelesak (Gillingham, 1935) ondorioztatu duen bezala, epe luzera, lortu nahi zen bereizketa hori ezerezean geratzen da, firma global horiek euren produktuaren estandarizaziora jotzen dutelako. Gehry edo Calatravaren obrak, adibidez, munduan nonahi aurkitzera heldu gara urte gutxitan.

Bilbo: hiri-performancea

Gehry eta Calatrava aipatuta, Bizkaiko hiriburua datorkigu ezinbestean burura, Guggenheim Museoa eta Itsasadarraren gaineko zubia. Hiripublika blogan galdera bat utzi du airean Bilbaok: “Bilbao-Gugenheim honek zer izaera du, beste Hiri-performance bat da ala benetako hiri antolamenduaren eredu izango da?”. Erantzuteko eskatu diogu guk: “Hiriaren zati bat Golden Mile (Urrezko Milia) antzeko batean bihurtzeak gehiago du performance izaeratik. Gaur egungo merkatu globalizatu honetan, higiezinen merkatu globalizatua ere badago. Ohikoa den bezala, hemen ere goi mailako ‘markak’ daude, arkitektoenak kasu honetan. Kilometro eskas batetan batuko dira Isozaki, Gehry eta laster Hadid (Zorrozaurren), Foster ahaztu gabe (Metroan)”.
 
Bilbaok dioenez, kontzentrazio horri esker, merkatu globalean erreferente diren aldizkarien azaletan agertu dira. Marka horiek kontratatzeagatik xahutzen den diru kopuruak, protagonismo iragankorra ematen du (Times aldizkariko aste bakar bateko azala), baina benetan zer sortzen, landatzen duen da garrantzitsuena: “Batzuetan Emirerrietan gaudenaren sentsazioa izaten dut, oso aberatsak garela baina ideiak eta modernitatearen –posmodernitatearen– distira kanpotik ekarri behar ditugula”.
 
Zuzenbide lizentziadunak politika horren beste aldea erakutsi digu: “Guggi plaza bertatik, pare-parean, Deustu auzoaren tontorrean, Arangoiti izeneko etxe multzoa dago, 60ko hamarkadan eraikitakoa, eta oraindik ere orduko arazo urbanistiko berberekin jarraitzen duena. Hara gora ez da ‘operaziorik’ helduko, hain zuzen ere ez dagoelako inolako plusbaliorik sortzeko aukerarik”.
 
Badira bestelako hirigintza politika babesten duten ereduak, Finlandiakoa kasu –Pasaiako kanpo portua proiektatzeko, adibidez, eredu hori jarraitu zuten–. Herrialde txikia izanda (5.300.000 biztanle), 70eko hamarkadan hasitako modernitaterako jauzia hango arkitektoen eskuek landu zuten, eta gaur egun mundu mailan erreferente bihurtu dira. Azken finean, egin-jakitea (know-how) ikusgarria erakutsi dute bertakoek, eta horrek mundu mailan izena eman die, urte askotako lanaren ondoren, hori bai. Bilbaoren hitzetan, “agian hemen azal-orrien premiarekin bizi gara”.
 
Unai Fernandez de Betoñori ere Bilboren garapenari buruz galdetu diogu: “Lehenik eta behin, argitu beharra dago Guggenheimek ez duela eduki esaten zaigun bezainbesteko eragina Bilboren eraberritzean. Askoz ere garrantzitsuagoak izan dira metroa, kanpoko portua eta itsasadarraren berreskuratzea. Horrekin esan nahi dut Guggenheim berria ez dela Urdaibaiko hirigintza-arazoak konponduko dituen panazea. Gainera, bigarren atalak ez dira onak izaten orokorrean. Agintariek hautatutako kokagunea kolokan jartzeaz gain –lurraldearen antolakuntzaren aldetik zalantzagarria da oso Guggenheim berria herrialde berdinean eraikitzea–, museo atzerritar horren oinarrizko kontzeptua eztabaidatu beharko genuke: diru publikoz finantzatutako beste frankizia kultural bat behar al dugu? Campbell’s zopa-potoen serigrafia aspergarri gehiago behar al ditugu Euskal Herrian?”