Ezein liburu dendatan sartu eta kuxkuxean ibiltzea gogoko duenari harrituko zaio agian, apalak aztertzen hasi eta liburu denak antzerkiari buruzkoak direla konturatzean. Ez da ohikoa liburu denda espezializatuak existitzea gurean, beste herrialde batzuetako hiriburu handiagoetan ez bezala, eta are gutxiago antzerkiari buruzkoak.

Yoricken kasua ezin liteke ulertu Carlos Gilek zuzentzen duen Artez aldizkariaren haritik etorritako beste proiektuei arretaz eta osotasunean erreparatu gabe, aipatu aldizkaria eta liburu dendaz gain Artezblai argitaletxea eta Interneten eskaintzen dituzten zerbitzu osagarriak ere martxan baitituzte. Adar ugari dituen proiektu horren adierazle da hain zuzen ere San Francisco kaleko espazioa: Yorick antzokia balitz, oihalaren bestaldera joanez gero Artez aldizkariko lantaldea topatuko luke bisitariak, erredakzioan lanean.

Borja Relañok eta Ainara Gerrikabeitiak egin digute harrera. Eskariak jaso berri dituzte eta liburuak pilatzen dira bazterretan, paperezko dorreak sortuz, denda txikiaren goxotasuna areagotuz. Horrenbeste antzerki liburu ote dago? Eta galdera horren haritik, bada liburu horiek guztiak irakurri, edo are, erosiko dituenik?

Yorick bisitatzen duen balizko eroslea irudikatzen saiatu gara segituan. “Jendea ez dator hona beste liburu denda batera doan moduan. Ez da kuxkuxean ibiltzera sartzen, datorrenak badaki zertara datorren eta begiratu ahal du, baina normalean badaki zer erosi nahi duen ehuneko oso handi batean”.

Apaletako tituluak begiratzen hasi eta gaztelaniaz antzerkiaren inguruan kaleratzen den gehiena topatzen ahal da. Euskaraz antzerkia ez da apenas argitaratzen, kasu bakan batzuk kenduta: Artezblai argitaletxeak berak kaleratzen dituenak eta literatura lehiaketen bidetik etorritakoak daude batik bat. Gerrikabeitiak aipatu duenez Espainiako argitaletxeak dira euren eskaintzaren oinarria, baina hala ere badaude Hego Amerikatik ekarritako liburuak ere. Antzerkiarekin zerikusia duen guztiak du lekua apal hauetan: “Testuak, teoria, praktika, umeentzako zer edo zer, txotxongiloak, zirkua, magia pixkatxo bat…”.

Liburu denda horren espezializatua izanik, bertaratzen den jendea erosle soila baino zer edo zer gehiago izan ohi da. “Jendeak askotan eskatzen ditu existitzen ez diren gauzak, argitaratu ez direnak. Normalean existitzen diren antzerki testuak dira, norbaitek idatzi eta antzeztua izan den obra bat, baina gero liburu bihurtu ez dena. Beste askok ez ditugun liburuak eskatzen dizkigute, badirenik ere enteratu ez garelako; haien bitartez ezagutzen ditugu liburu batzuk, bezeroak laguntzen du liburu denda osatzen”.
Antzerki testuen kasuan liburua erosten duenak helburu diferenteak izan ditzake. Relañok gustuko du antzerkia irakurtzea baina azaldu duenez, jende askok muntaia bat buruan duelako irakurtzen du, horretarako testu bat behar duelako ezaugarri jakin batzuekin. “Baina bada jende asko ere antzerkia irakurtzera datorrena, beren buruan errepresentazioa egitera”. Gerrikabeitiak gehitu du muntatzeko asmoa duenak gaur egungo obrak gura izaten dituela eta normalean bizirik dauden egileenak. “Irakurtzeko zaletasuna daukanak edozer erosten du, Shakespeare izan edo Angelica Liddell. Baditugu klasikoak baina gutxi saltzen dira, Shakespeare edozein dendatan eros dezakezu, eta bestelakoak berriz ez”.

Teknologia berrien eskutik

Bai aldizkariaren jardunean bai liburu dendarenean Internet bidez albisteak zabaldu edo liburuak erosi ahal izateko aukera biziki landu dute azken urteotan, oso gutxi baitira oro har antzerkian espezializaturiko erreferentziak. Relañok aipatu duenez Espainiako Estatuan pare bat liburu denda dago beraiek dakitenez, Madrilen eta Bartzelonan. “Badaude beste liburu denda batzuk antzerkiari eskainitako sail ona daukatenak, baina gutxi”. Bezeroen jatorriaz Gerrikabeitiak dio gutxi etortzen direla Euskal Herritik kanpo, baina webgunetik erosten dutela. “Dendara bertara Bilboko edo inguruko jendea dator, eta Euskal Herriko jendeak ere orokorrean Internetetik erosten du. Askotan Donostiatik etortzea baino merkeago ateratzen da saretik eskatzea”.

Webgunean eskaintzen dena dendan ere edukitzen saiatzen dira beti, liburuak lortzeko aukera arindu eta zerbitzua bizkortzearren. Relañok dioenez katalogoa eta webgunea parean mantentzen saiatzen dira. “Webgunetik eskatzen direnak dendatik kentzen ditugu, ahalik eta arinenen bidaltzeko”. Gerrikabeitiak ere webgunearen garrantzia azpimarratu du: “Ez dugu saltzen ez daukagunik baina liburu dendaren oinarria webgunea da, hemen ez baitago antzerkiarenganako horrenbesteko zaletasunik”.

Lehenik aldizkaria sortu zen, gero argitaletxea, hirugarrenik webgunea eta laugarrenik liburu denda. “Hilabetekaria izanik badaude egunero beste albiste asko guk aldizkarian ezin ditugunak sartu, eta pentsatzen egon ginen lekurik aproposena webgunea zela, bat-batekotasunagatik”. Orduan sortu zen ataria eta handik gutxira –ia batera– argitaletxea, egun 30 testu inguru eta lau bilduma dituena. “Esperantza nahikoa dugu, gure energia asko dago horretan, eta diru asko ere bai. Inbertsio handia da eta askotan ez dator bueltan, batez ere euskaraz argitaratzen denean”.

Yorick espazio gisa existitzeak banatzaileekin eta antzerki titulu gutxi batzuk soilik dituzten argitaletxe handiekin harremana erraztu die, oraindik Internet bidez soilik funtzionatzen duen denda batek zailtasunak izan baititzake alde horretatik. Gerrikabeitiaren iritziz ez luke horrela izan behar: “Funtzionamendua berdin-berdina da, baina Internet oraindik ez da horren ezaguna eta espazioa edukitzeak seriotasuna ematen du”.

Uzta propioa

Yorick liburu dendan topatu litezke Artezblai argitaletxeak euskaraz eta gaztelaniaz kaleratu dituen liburuak. Lantaldekoek aipatu dutenez liburu bat aukeratu eta kaleratzea erabakitzerakoan ez dago irizpide erabatekorik, liburu bakoitzak bere istorioa dauka, eta edonola ere, normalean egoten den balizko materialaren kopurua ez da horren zabala. Argitaletxeak euskal sortzaileen lanak publikatzea izan zuen hasieran xede eta oinarri, baina denborarekin gaztelaniazkoek ere lekua hartu dute, interesgarriak iruditu zaizkien aukerak sortu izan direlako. Haien artean azkena Angelica Liddell autore ezagunaren lan berria, Belgrado.

Euskarazko testuei dagokionez, azpimarragarria da Serantes lehiaketarekin duten hitzarmena: lan sarituak kaleratzen ditu Artezblaik. Egon badaude beste hainbat lehiaketa ere, baina Yorickeko arduradunek azaldu dutenez zaila izaten da liburu horiek topatzea, ez baitira gehiegi banatzen. Serantes lehiaketaren kasuan merkatura zabaltzeko aukera ematen diote lanei. Azken tituluen artean, besteak beste, Jokin Oregiren Ni naiz Hector, ni bakarrik dago adibidez.

Lehiaketatik at, Antzerkiola Imaginarioaren formatu handiko lau testu argitaratzea ekarri dute gogora berrienen artean. “Pentsatzen egon ginen euskal dramaturgia egiten duen konpainia izanik, estetikoki nahiko zehatza eta estilo eta pertsonalitate aldetik oso markatua, interesagarria izan zitekeela paperean edukitzea ere. Nahiko obra poetikoak dira, irakurtzeko egokiak” .

Nolanahi ere, ez da erraza egun oholtza gainera eramaten diren testuetatik paperera pasatzeko aproposak izan daitezkeenak aukeratzea. Gerrikabeitiaren esanetan paperean testu batek indarra galdu dezake oholtzan oso estetikoa izan arren; edo alderantziz. Relañok azaldu duenez egile gehienak euskal antzerkigileak dira: “Ez dira idazleak, izatekotan antzerki konpainiako kide ikusten dute beren burua. Patxo Telleriaren kasuan adibidez berak idazten ditu gero bere konpainiarekin martxan jartzeko ikuskizunak. Gure ustez oso idazle potentea da, eta gainera gero paperean ere irabazten du, beste dimentsio bat hartzen du”. Euskal idazle gutxik bidaltzen dizkiete bestela orijinalak, normalean erakargarriagoa izaten zaie-eta literatur lehiaketen bidea hautatzea.

Antzerkiari buruzko lan teorikoei dagokionez euskaraz ez dago apenas ezer. Gerrikabeitiaren esanetan asmoak badaude itzulpenak egiteko. Material didaktikoa izango litzateke, ikastoletan banatzeko. “Ez dago antzerkia euskaraz ikasteko aukerarik, antzerki testuak euskaraz gutxi daude, eta formaziozkoak zero”.

Hutsune hori betetze aldera Artezblai argitaletxeak berak antzerki testu teorikoen lehiaketa zabaldu du aurten aurreneko aldiz, euskaraz eta gaztelaniaz aurkezten diren lanentzat. Saria: liburua argitaratzea. Testuen bildumaz gain Artezblaik baditu teoriarekin lotuagoak daudenak ere, eta haietan aurkituko dute lekua lan sarituek.

Antzerki zalearentzat irla baten modukoa da Yorick, baina bertako langileek, zer edo zer erromantikoa baino, beren egunerokotasuna ikusten dute bertan, lanbidea. “Yorick existitzen da esfortzu handia dagoelako atzetik, bestela honi eustea oso utopikoa da, guztia aurrera doa proiektu oso bat dagoelako”.

Izan antzezlana taula gainean muntatzeko, ala buruan bertan irudimenaren bidez dastatzeko, antzerki zaleak badu zeri heldu Yoricken.