Liburu lerdoa

Urki basoa
Ez usa-basoetan ez etxekoetan aparteko urkirik (Betula generoa) ez delako, alerik ere ez da azaltzen babestutako zuhaitzen gure katalogoetan. Aitzitik ale txikixeagoetatik, sikeran txikle pixka bat edo txantxilkada bat olio sortzeko adina usabarki bil zitekeen. Ez ordea, nik dakidala gurean ez da urkiaren azala zauritu eta haren negarra biltzekoaren antzeko ohiturarik izan. Zura kaikutzea bai. Eskuan txantxila eta kaikua buruan dio esaerak.

Hurreko eta hurko, guk bainoago, duten paisaietako kulturetan etxekoa dute urkiaren lerdoa. Errusiarren larruaren gaineko larruaren usain ospetsua, gozatu eta irazgaizteko ematen zaion urki-olioari zor zaio. Urrutira gabe, galiarrek ziraia egiten omen zuten haren erretxinetik. Urkien generoa bera –Betula– eta ahaideen familia osoa –Betulazeoak, xarma, haltza eta hurritz jendea biltzen dituzten Carpinus, Alnus, Corylus, etab.– izendatzeko latinek galiarren erretxina esateko betu edo bretoien bedu hartu zutela dioenik bada. Itxura deneko zuhaitzaren jatorri asiarrari heltzen dioten beste batzuek bhurga sanskritoa dute izen horien errotzat; horrek, papera asmatu aurreko beste erabilera bat gogora ekarriz, “bere azalean idazten den zuhaitza” adierazten omen du. Arkatzaren bide batez, liburua hitza bera ere urkitik letorke, pergaminotarako bere barruko azal mehe ia gardena deitzekoa zen librum hitzetik. Liburu inguruko adarretik datorkio ”jakinduriaren zuhaitza” ezizena, ez liburuetatik datorren jakinduria agertzeko, irakasle eta maisuek beren ikasle eta pupiloen ikasbide gisa haien bizkar eta izterretan urki-adar malgu eta zartagaitzezko makilak egurrean dantzatzen zituztelako baizik. Behinolako Grezian eman omen zioten izen hori, gaur egun urkirik ez duen Europako herri bakanetako batean. Horra giro gero eta beroagoak urkia iparrerantz behartzen duenaren beste adibide bat. Delako urki adarren jakinduria iturri horri helduz, betula izena latineko batuere, batuo (astindu, zigortu) aditzetik datorrela ere badiote. Mediterranear kulturatxo zigor zaleez kutsatutakoei zail zaie bretoien, zelten edo antzeko basapiztien hitz batetik jaten dutela aitortzea. Zilbor mediterraniar horretatik urrun, tokitan hartzen dute aintzakotzat urkia. Indian, Amerika ipar-iparrean, Siberian sakratua da. Finlandian, berriz, nazio zuhaitza da.

Azkenak
Karbono biltegi izateari utzi dio Artikoko tundrak

AEBetako Ozeanoko eta Atmosferako Administrazio Nazionalaren (NOAA) ikerketaren emaitza zabaldu du Nature Climate Change aldizkariak: bereganatzen zuen karbono dioxido eta metano kopurua baino gehiago isurtzen du orain tundrak.


EAJk eta Juntsek energia enpresa handiei ezarritako zerga ezabatu dute

Euskal Herriko eta Kataluniako indar eskuindarrek bat egin dute PPrekin eta Voxekin, zerga ez luzatzeko.


2025-01-23 | Euskal Irratiak
Erizainen erdiak genero eta sexu indarkeria jasaten du lanean

Bi erizainetatik batek lanean eraso sexistak jasaten dituela azalerazi du Erizainen Ordenak joan den urte bukaeran egin ikerketak. 21.000 erizainek ihardetsi dute, sektore pribatu, publiko eta liberaletik. Hauetan 2.500 gizonak dira.


2025-01-23 | Julene Flamarique
2024an 361 kazetari atxilotu zituzten munduan

Asiak jarraitzen du izaten kazetari gehien atxilo dituen kontinentea: 2024an atxilotutako kazetarien %30 baino gehiagorekin. Txina, Israel eta Myanmar izan ziren berriemaile gehien espetxeratu zituzten estatuak iaz. Osotara, 200 kazetari baino gehiago hil eta ehunka zauritu eta... [+]


2025-01-22 | Julene Flamarique
‘Independentziara egunak’ antolatu ditu Ernaik Hego Euskal Herriko 75 udalerritan

“Independentziara egin beharreko bideaz” hausnartzea da helburu nagusia. Apirilaren 20an, Aberri Egunarekin batera,  Berriozarren ospatuko duten Gazteon Eskutik jardunaldia izango dute azken geltoki.


Esa-ko urtegiaren handitzea
Apurketaren mamua beti hor

Valentziako tanta hotzaren ondoren hondamendiaren itzala beste leku batzuetara ere hedatu da: zer gertatuko litzateke horrelako denborale erraldoi batek Esako urtegi handitua kolpatuko balu? Eutsiko ote lioke presak? Urak gainezka egingo ote luke? Galderak hor daude eta... [+]


2025-01-22 | Leire Ibar
Brasilgo suteek 2024an suntsitutako eremua Italiaren azalera baino handiagoa izan da

Brasilen suteek 30,86 milioi hektarea baso eta eremu natural suntsitu zituzten iaz, Italia osoaren azalera baino gehiago. Suteek %79ko igoera izan zuten 2023arekin alderatuta, Fire Monitorren ikerketa batek agerian utzi duenez.


2025-01-22 | Julene Flamarique
Gorriz margotu dute Iruñeko Erorien Monumentua, ‘Caídos eraitsi’ eta ‘Faxismoaren aurka lehen lerrora’ aldarripean

Astearte gauean egin dituzte pintaketak, bizilagunek azaldu dutenez. Fatxada nagusia, bertako ateak eta alboetako paretak margotu dituzte. Gazte Koordinadora Sozialistak urtarrilaren 25rako deitutako mobilizazioarekin bat egiten du aldarriak.


Groenlandia erosi nahi dute

Groenlandia, X. mendearen amaiera. Lehen esploratzaile eta kolono eskandinaviarrak uhartera iritsi ziren. Baina XV. menderako kokaleku horiek abandonatuta zituzten eta jatorrizko inuitak geratu ziren. Baina 1721an, Hans Egede misiolariak espedizio bat antolatu zuen eta kolonoak... [+]


2025-01-22 | ARGIA
140.000 eurorekin zigortu du Jaurlaritzak Zarauzko ikastola, ezarritako matrikulazio muga gainditzeagatik

Salbatore Mitxelena ikastolak 140.000 euro ordaindu beharko ditu, Eusko Jaurlaritzak Haur Hezkuntzarako ezarri dion matrikulazio muga gainditzeagatik, baina zortzi ikasleak mantenduko ditu, negoziazioen ondorio. Hezkuntza Sailaren erabakiak eta jarrerak salatu ditu ikastolak.


2025-01-22 | Julene Flamarique
Martxan da Errobiko hezegunea “Natur Erreserba Nazional” gisa izendatzeko proiektua

Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]


Mahai-ingurua | ELA · LAB · Steilas · ESK
Moldaketa, zail bezain ezinbesteko

Lehen aldia da Hego Euskal Herriko euskal gehiengo sindikalak armagintza industriaren moldaketaz taldean eta modu publikoan hitz egiten duena. Aurreko hilabeteotan mugimendu antimilitaristak bilera bana egin du lau sindikatuokin, produkzio militarra “sozialki... [+]


2025-01-22 | Inma Errea Cleix
Ez gara aire

Nafarroa Arenan Mitoaroa ikusten izandako lagun batek “telurikotzat” jo zuen entzun-ikusi-sentitutakoa. Niri ere hala iruditu zitzaidan telebista medio etxetik hauteman nuena.

Pentsa daiteke Mitoaroak piztutako grinak eta atxikimenduak proiektuaren ikusgarritasuna... [+]


Eguneraketa berriak daude