Natura bere bakardadean
- Gaubea oso biztanle gutxiko udalerri zabala da, Arabaren mendebaldeko muturrean. Paisaiak berdea eta arrea nahasten ditu, Varonatarren dorrea bezain eraikin ezagunentzat inguru ederra eskainiz. Isiltasun bila doazenentzat.
Lur zati horren erdia, gutxi gorabehera, Valderejoko Parke Naturalak betetzen du, mapek erakutsi ezin duten edertasunaz gainezka egiten duen ingurua. 3.500 hektarea ditu Valderejok, askoz gehiago Gaubea udalerriak: EAEko paraje naturalik handiena, bertako turismo bulegoak argitaratutako propagandak dioenez. Eta egia liteke, bai.
Mila biztanle pasatxo dituen udalean turismo bulegoa egotea bada zerbait. Erakustekorik ez zaie falta, egia aitortzera. Valderejoz gain, Gaubeak baditu bisitariak erakartzeko bestelako argudioak, denak sendoak. Gasteiztik doanak Espejo izango du lehenengo geltokia, Gesaltza-Añanako gatzaga liluragarrietatik lau kilometrora. Gaubea osatzen duten 30 herrietatik handiena da Espejo: 237 biztanle. Txikienek, ezta bakarra ere.
Paraje natural eskerga honetan bada naturaz besterik. Hala erakusten dute Espejoko kaleek. Herri txikien giro berezia, denbora astiroago dabilen leku zaharren berezko xarma daukate. Hango harrizko etxe artetik lasai ibiltzea Gaubea ezagutzen hasteko modu ezin hobea da.
Beren historiaz harro dauden leku guztiek bezala, Gaubeak badu zenbait eraikin esanguratsu. Zerrenda begiratzen hasi eta, ohi denez, elizak dira gehienak. Belloxinek, Karkamuk, Tuestak, Angostok... badute eurena. Aipagarriena, kanpoko itxuragatik ez bada ere, Tobillasekoa da. IX. mendean hasi ziren eraikitzen, eta Arabako zaharrena da beraz.
Varonatarren etxe ospetsua
Erlijioak utzitako ondarearen artean, hala ere, eraikin zibil bat nabarmentzen da: Varonatarren dorretxea, seguruenik bekatu askoren lekuko izandakoa. Villanañen dago, Espejotik kilometro gutxira XIV. mendean altxatutako dorrea du erdigune, eta haren inguruan, XV.eko jauregi dotorea. Dena pelikuletan bezala izan dadin, arrainez betetako ur-hobiak inguratzen du gaztelua, umeen pozerako.
Elezahar ezagun batek azaltzen du Varona abizenaren jatorria. Maria Perez andereak, esku hutsekin, Alfontso I.a Borrokalaria erregea mendean hartzeko gauza izan zen. Erregeak, orduan, “¿quién es el varón que me ha vencido?” (nor da garaitu nauen gizona?) galdetu zion, eta Mariak erantzun: “No soy varón, sino varona”. Harrezkeroztik abizenari eutsi zion familiak.
Villanañetik mendebalderantz segituz, Burgosen sartuko gara tarte batez. Iparraldera joanez, eta espainiar lurretatik irten gabe, Valpuesta herrixka aurkituko dugu. Eliza dotoreak loria handiagoko garaiak dakartza gogora. Valpuesta, izan ere, apezpikutza izan zen bi mendez, 1087ra arte. Hantxe idatzi omen ziren hizkuntza jaioberri baten lehenbiziko hitzak: gaztelaniarenak.
Nagusiki gaztelaniazkoa da, hain zuzen, inguratzen gaituen toponimia gehiena, Burgosen nahiz Araban gaudela. San Millan de San Zadornil herrian, ezkerrerako bideak Lalastrara garamatza. Hogei biztanle, behiak kaleetan aske, nola Indian, eta Valderejoko Nekazal Interpretazio Zentroa. Ondo-ondotik abiatzen dira parkean barrenako txango gehienak.
Eremitoriak
San Millan de San Zadornilera iritsita aurrera eginda, eremiten kobazuloak ikusteko aukera izango dugu, arabar lurretan berriz. Hainbat lekutan daude kobak, baina Corrokoak dira ikusgarrienak. Etxebizitza sektorearen krisi latz honetan, batek baino gehiagok eskertuko luke agian halako bat. Higiezin hitza asmatu baino askoz lehenago, VI. mendean, bazeuden bertan perfekzioa eta gorentasuna hausnarketan eta bakardadean bilatzen zituzten eremitak. Corron, XVIII. mendera arte iraun zuten. Perfekzioa bilatzeko ez bada ere, gomendatzekoak dira hango bakardadeak, Gaubea osokoak bezalaxe. Batzuentzat hausnarketa-eragile akaso, besteentzat begientzako opari huts. Ez da gutxi.
"Gure bizitzak haienak baino garrantzitsuagoak dira", esan dio Israelgo armadako soldadu batek Israelgo komunikabide bati.
Joan den uztailean, hilabete batez, 127 gaztek 400 kilometroko espedizioa oinez egin dute Euskal Herrian gaindi. Abenturazale haiek Jzioquitarrak deitzen dira eta 30 egunez, 27 herri bisitatu eta hainbat euskal eragile ezagutu dituzte. Aurten, EuskarAbenturako helburuak aise... [+]
EAEko hiru hiriburuetan udako jaiak ospatzearekin batera, etorri dira, berriz ere, ostalaritzako patronalaren kexuak jai herrikoien aurka. Gipuzkoako Ostalaritzaren elkarteak Gipuzkoako Foru Aldundiari eskatu dio Arabakoaren bidea jarraitzeko, eta txosnei eta kale saltzaileei... [+]
Palestinarekin Elkartasuna ekimenak antolatu du Aste Nagusian Israel borrokatu lelopean. Bilboko Aste Nagusiaren bezperan, ostiralean, 19:00etan, egingo dute mobilizazioa.
Poloniako Fiskaltza Nazionaleko bozeramaileak adierazi du euskal kazetaria oraindik formalki akusatu ez badute ere, “legearen arabera auzi-ihesean akusatua” izan daitekeela. Gonzalez preso trukean sartzeko erabakia Washingtonetik etorri zen, baina Poloniako zerbitzu... [+]
Donostian jaioa, urte mordoxka bat Alkizan eman zituen bizitzen, baserri batean. Inguratzen zuen naturak lilura sortzen zion. Margolari gisa egin da ezagun, nagusiki.
Hamasen erasoaren ezohiko muntak, eta Israelgo gerra-kabineteak hari emandako erantzunaren desmasiak zerikusi zuzena dute ondorio geopolitikoen sakonerarekin. Ekialde Ertainean eta nazioarteko aliantzetan aldaketak eragin ditu genozidioak: Israelek zer irabazi eta galdu du?... [+]
Munduko bigarren gizonik aberatsena, Elon Musk, gezurrak eta mezu sektarioak hedatzen, propaganda egiten ari zaio Donald Trumpi, inkestek gero eta gehiagotan diotenean Kamala Harris izango dela AEBetako hurrengo presidentea.
Gutxienez 10.000 hektarea kiskali dira Atenasetik gertu, eta dozenaka etxe eta enpresa kiskali dira, EFEk jaso duenez. Greziako Gobernuak suteei aurre egiteko laguntza eskatu dio Europar Batasunari.
Zortzi pertsona atxilotu dituzte Nafarroan, beste biak, berriz, Gasteizen. Horrez gain, Algortako Portu Zaharreko jaietan gertatutako sexu eraso bat salatzeko elkarretaratzea egin dute, astelehenean.
Zirrara eta pasioaren eroale da Arantxa Orbegozo Txitxi (Tolosa, 1962). Bizitza darama eskuetan eta hura eskaintzen dio zuzentzen zaion edonori. Atleta izan da, txirrindularia, eta bere buruari proposatu dizkion beste hainbat diziplinatan aritua. Hala eta guztiz ere, benetan... [+]
96 urterekin eman du azken hatsa. Nafarroa Garaian zein Euskal Herri osoan, mendizaletasunaren aitzindarietako bat izan zen, Angel Oloron senarrarekin batera.
Abuztu hasierarekin batera, bero, idorte eta su arriskuak altuak dira mendiguneetan. Arriskuen murrizteko nahian, 2021tik, Lapurdi eta Nafarroako mendigunea osatzen duten hiriek zonbait protokolo eta konbentziotan elkartu dira, mugaz gaindi. Horien artean, “Gure... [+]