Ikasketek Uruguaira eraman ninduten duela bost urte, eta hango egonaldiak Hego Amerikarekin maiteminarazi. Itzultzeko promesa eginez joan nintzen Euskal Herrira, eta berriki ametsa gauzatu ahal izan dut. Zortzi hilabeteko bidaia Uruguai, Argentina, Txile, Peru eta Bolivian zehar, planifikaziorik gabe, unean unekoaz arduratzen. Eta autostop asko eginez, nahiz eta beste modu batzuetan ere mugitu naizen. Edo hobe esanda, mugitu garen. Zati batzuetan bakarrik ibili naiz, baina gehienetan lagunduta. Eta argi utz dezadan: ez nuke sekula nik bakarrik egingo autostopik.
 
Buenos Airesetik Montevideora itsasontziz joan eta gero, Cabo Poloniora abiatu ginen autobusez. Ekialdean dago Cabo Polonio, Atlantikoaren kostaldean, eta Uruguaiko lekurik liluragarrienetakoa duzu. Itsas lehoiz betetako penintsula da, udan turistaz lepo eta gainerako sasoietan lau katuren bizileku. Herriak jatorri bitxia du: naufragoek eraiki zuten, lau ohol zatirekin, eta ez pentsa gehiegi aldatu denik. Gaur egun argindar eta urik gabe jarraitzen dute. Jorge Drexler kantariak bere azkenaurreko diskoa eskaini zion leku xarmangarri horri: Doce segundos de oscuridad. Hamabi segundoko iluntasuna, hori baita faroaren argiak buelta osoa egiteko behar duen denbora. Gauez ibiltzean, hiruzpalau urrats egin ditzakezu hamabi segundoro.
 
Cabo Poloniotik Treinta y tres hirira joan ginen, eta han hasi zen autostop festa. Uruguai ekialdetik mendebaldera zeharkatu genuen ia osorik, eta hori ez da eman dezakeen bezain erraza. Kontuan hartu hiru milioi biztanle dituela herrialde osoak, eta horietatik erdia hiriburuan bizi dela. Uruguai hutsik dago; jende gutxi eta are kotxe gutxiago. Baina borondate ona gainezka: ez genuen inoiz luzeegi itxaron behar izan norbaitek gu hartzeko, behin izan ezik. Bide batez, kamioilarientzat besarkada bat lerro hauetatik. Haiek izan genituen sostengu handiena, bai Uruguain bai autostopean zeharkatutako beste herrialdeetan.
 
Uruguai laua da, eta paisaia polita dauka, baina azkenerako aspergarria. Mendixka, zuhaitza, behia, zuhaitza, mendixka. Berderik ez da falta, hori bai. Lehenengo eguna, dena dela, leku menditsu batean amaitu genuen: Quebrada de los Cuervos Parke Nazionala. Egurgile batzuen kamioian joan ginen haraino, enbor erraldoien gainean eserita. Egia esan, askotan egokitu zitzaigun kamioien edo furgoneten atzeko aldean joatea, auskalo zein zamarekin espazioa partekatzen. Horrelakoa da autostopa Hego Amerikan.
 
Hurrengo etaparen amaiera Tacuarembo hiria izan zen, Uruguairen erdian gutxi gorabehera. Biharamunean, handik irten ondoren, bidaia osoko unerik txarrena bizi izan genuen. Berehala hartu gintuzten hiritik irteteko, baina gidariak inon ez batean utzi gintuen. Hiruzpalau orduz alferrik jarri genuen behatz lodia tente, han ez zebilen ia inor eta zebiltzanek ez zuten balazta zapaltzeko keinua ere egiten. Itxaronaldiak eta bero ikaragarriak borondatea xurgatu zidaten azkenerako, eta aurreko orrialdeko argazkian ikus daitekeen bezain lur jota geratu nintzen. Baina azkenean Marcelo agertu zen, puskatzear zirudien kamioi txiki batean. Laranjak zeramatzan atzean; haien zaporeari eta Marceloren elkarrizketa abegitsuari esker, itxaropena berreskuratuz joan ginen pixkanaka. Autostop egiteko ez da sekula itxaropena galdu behar. Autostopa konfiantza da. Jarrera. Orduan ikasi nuen ez dela amore eman behar gidariek ikusi ere egiten ez zaituztenean. Eta irribarrea beti ahoan, norberaren aurkezpen txartelik onena da hori. Emakumea izateak ere laguntzen du, egia esan behar bada.
 

Ande handiak

Azkenik Salto hirira iritsi ginen, Argentinako muga ondora. Han bukatu zen lehenbiziko autostop etapa, Argentina osoa beste bitarteko batzuekin zeharkatu genuen eta. Ibilian-ibilian, Susques-era, hau da, Txile aurreko azken herrira ailegatu ginen halako batean. Tira, herrixka esatea hobe.
 
Susquesen hiru kaleak –lurrezko zorua dute, noski– muga pasatu behar duten kamioi gidariz gainezka egoten dira. Taldetxo batek gu adoptatu gintuen. Kanpin-denda kamioi baten barruan paratu genuen, eta hantxe aurkitu gintuen loak. Biharamunean, Batucoren kamioi gorrian abiatu ginen mendietarantz. Paisaia ikaragarri ederra munduaren alde honetan, arnasa ere estutzeraino. Batucorekin, mendilerroaren atariko punatik Andeen bihotzeraino joan ginen, eta berriz jaitsi 1.000 metroko altueraraino.
 
Aduanatik hurbil gosaldu genuen kamioilariak zabaldu zigun arrain lata, itsasoa baino 4.000 metro gorago, inolaz ahaztuko ez dudan paisaiak inguratuta. Gero, ia hiru ordu eman genituen etengabe jaisten. “Altuera gaitza existitzen da”, esaten zigun Batucok, “baina garrantzitsuena zein altueratan zauden ez jakitea da, psikologia kontua da hein batean”. Arrazoi zuen. Behe-behean egon arte ez zigun esan zenbateko garaieran ibiliak ginen, eta horri esker –koka hosto apur batek lagunduta, hori bai– ez genuen aparteko arazorik izan kondorren erresuman.
 
Txileko San Pedro de Atacama hirian utzi gintuen Batucok, izen bereko basamortuaren ertzean, munduan den inguru idorrenetako batean. Handik Aricara, amaigabeko errepide zuzen-zuzenak eduki gintuen apopilo. Ilargia gogorarazten duen paisaia txundigarria ikus genezakeen lau haizeetara, baina landarerik ia batere ez. Txiletarrak uruguaitarrak bezain eskuzabal agertu ziren, eta gorabehera handirik gabe heldu ginen Aricara, Ozeano Bareko kostaldean.
 
Autostoparenak egitear ziren, baina artean astia izan genuen berriz mendilerrora igotzeko, kasu honetan Severino kolonbiar kamioilari gogoangarria gidari. Chungara lakuaren inguruan eman genituen hiru egun, 5.000 metro baino gehiagoko altueran, eta beharbada Batuco falta zitzaigulako, orduko hartan bai, oxigeno urritasunak bete-betean jo gintuen. Gorputzak berriz jaistera behartu arte, alabaina, parada izan genuen Andeetako goi lautada dastatzeko. Hitzik gabe uzten zaituzten paisaiez bete genituen begiak, hangoekiko solasaldiez arimak. Irakaspen garrantzitsua utzi dit bidaia honek: lautadako jendea herri bat da, estatuen mugen gainetik.

Bakartiak dira Atlas mendikateko bideak. Eguzkiak erretako bailara idorrean, errepidearen sigi-sagek gogoa txingurritzen dute, adimena kulunkatu, logura gozoa ekarri. Oso noizean behin, bizitza zantzu txiki batek pizten gaitu: artzain gazte bat lau edo bost ahuntzekin, adreilu gordinezko herrixka mortu bat, asto bat akazia bati lotuta.
 
Eta halako batean, norbaitek txistua jo izan balu bezala, bide bazterrak jendez bete dira: gazteak, helduak, neskak, mutilak, zaharrak, taldean, bakarka. Lur azpitik atera direla dirudi, baina antza denez nonbaiteko eskolatik datoz, lantegietatik, merkatuetatik. Gehienak oinez doaz, bailarako herri nagusitik euren herrixkara edo mendiaren atzeko aldean dagoen etxe urrunera. Asko bizikletaz doaz. Beste zenbait, asto gainean. Eta zorioneko bakan batzuk, motorrez. Oso kotxe gutxi ikusten da, eta ikusten direnek taxi lana egiten dute: sei edo zazpi lagun pilatu eta guztien artean ordainduko dute bidaia. Erraz ulertzekoa da: guk Marokoko soldaten eta prezioen arteko proportzioa izango bagenu, gasolina litroa sei eurotan ordaindu beharko genuke. Zeinek erosiko luke autoa? Horregatik, ordu jakin batzuetan jende mordoa dabil oinez errepidean. Ibilaldi luzeak egiten dituzte etxetik lanera edo merkatura edo eskolara joan eta etortzeko. Eta bolantean doan turistak agerpen harrigarriak izan ditzake desorduetan.
Gauez gidatzen ari gara, ia 2.000 metroko altuera duen mendiko errepide batean, termometroa zerotik jaisten hasita, eta bat-batean, bihurgune itxi baten irteeran, faroek gizon baten silueta argitu dute. Zaku astuna darama lepoan eta keinuak egiten dizkigu. Atea zabaldu diogu eta atzeko eserlekura sartu da, hotzez dardarka, hitz erdirik ere esan gabe. Sei kilometro pasa direnean keinuka hasi da berriz, bide bazter horretan jaitsi nahi duelako, mendi-lepo izoztuan. Eta jabetu gara gizonak bide hori guztia oinez egin behar zuela, eta seguruenik sarritan egiten duela, edo egunero, zakua lepoan hartuta eta arropa eskasa jantzita.
 

Harkaitz atzeko mutila

Hurrengo egunean bolantean goaz patxada osoz, lautada harritsu batean, kilometro askotan inolako giza arrastorik ikusi gabe. Eta halako batean 18 edo 19 urteko mutil bat atera da harkaitz handi baten atzetik eta korrika etorri zaigu errepideraino. Non bizi den edo nondik datorren galdetu diogu nola edo hala, lau hitz eta hamaika keinurekin, eta zerumugako puntu bat erakutsi digu. Frantsesez esaldi batzuk dakizki. Zein herrira joan nahi duen esan digu eta, beranduago, isilune urduri baten ondoren, Espainiaraino eramango ote genukeen galdetu digu lotsati. Mutil hori gaur goizean atera da etxetik, zerumugaren atzean dagoen auskalo zein lekutatik, gainean ezer ez daramala, agian sos batzuk, eta une horretan bertan emigratzeko prest dago, etxeko inori jakinarazi gabe, prest dago bihar bertan herrialde arrotz batean esnatzeko, ez hizkuntza eta ez inor ezagutu gabe. Ez gara gai zerumuga harritsu horren atzeko bizimodua nolakoa izan daitekeen irudikatzeko.
 
Egonezin horiek onartuta, Marokon jendea autoan jasotzea ideia bikaina da, ate asko zabaltzeko modu erraza. Ibilaldi luze horiek laburtzen laguntzen badiezu, pozarren eskertuko dizute. Agian lau lehengusuk euren etxera gonbidatuko zaituzte, eta tea eta pastak hartzen dituzuen bitartean Terminator 2 filma jarriko dizute dvd-an, maisulanaz goza dezazun. Agian agure irribarretsu bat igoko da kotxera, berberez hitz jario amaigabeak botatzen dituena, ulertzen ez diozula ulertu ezin duena, arabiarrez dakizkizun lau hitzak ere ezagutzen ez dituena, eta zure errepertorioko hitz berbere bakarra esaten diozunean –barakalaufik!, eskerrik asko!– hunkitu egingo dena. Eta beharbada, agur esateko orduan, eskua bihotzera eramango du eskerrak emateko, sorbaldatik heldu eta burua behin eta berriz musukatuko dizu, txilaba azpian eskua sartuko du eta laranja bat oparituko dizu.

Autostop egitea atzamar potoloa erakustearekin lotzen dugu, baina bidaia luzeak egiteko hobe izaten da beste taktika batzuk erabiltzea. Autobide bazterrean jartzea debekatuta dagoenez, gasolindegiak dira autostop egin duenaren “lantoki” onena. Hitz egin, galdetu, bilatu... Kamioilariak pagotxa dira, eskarmentu handia dutenen esanetan: bakardadeak jota daude eta eskertu egiten dute norbait aldamenean edukitzea. Gainera, normalean ibilbide luzeagoak egiten dituzte auto gidariek baino. Abiadura motelagoa izan arren, gehiago aurreratzen da horrela.
 
Itxura ona izatea nahitaezkoa da. Gidariarengan konfiantza eragin behar dugu, eta horretarako komeni da garbi eta txukun agertzea. Zerbait “eskaintzea” ere lagungarria izan daiteke. Hizkuntza desberdinak hitz egiten diren herrialdeak zeharkatuz gero, norberak dakizkienak errotulu batean idaztea amu ona da batzuetan; atzerrian dabilen gidariak bere hizkuntzaz jardun ahal izate hutsagatik onar dezake norbait eramatea aldamenean. Elkarrizketaren ekimena hartu zaituenari uztea gomendatu ohi da, baina ez dago arau finkorik, senak aginduko du kasu bakoitzean zer egin.
 
Euskal Herritik abiatzeko, jakizu Frantziako Estatuan gidariak sarriago gelditzen omen direla Espainiako Estatuan baino. Europan, zenbat eta ipar-ekialderago, errazago. Alemania tradizio handiko herrialdea da, baina denetan buru Baltikoko itsasertzekoak dira: Lituanian, Letonian eta Estonian ia kirola da autostopa. Lehiaketak eta guzti antolatzen dituzte, leku jakinera nor lehenago iritsiko.